Pałłada (Паллада)

Klasa	fregata żaglowa
Historia
Stocznia	Ochtinskoje Admiraltiejstwo, Sankt-Petersburg
Położenie stępki	2 listopada?/14 listopada 1831
Wodowanie	1 września?/13 września 1832
MW Rosji
Wejście do służby	sierpień 1833
Los okrętu	zatopiony przez załogę w 1856
Dane taktyczno-techniczne
Wyporność	2090 t
Długość	52,73 m
Szerokość	13,31 m
Zanurzenie	5,07 m (dziób) − 7,01 m (rufa)
Napęd
żaglowy
Prędkość	12 węzłów
Uzbrojenie
1833: 30 armat 24-funtowych 22 karonady 24-funtowe
Załoga	426

Pałłada (ros. Паллада) − rosyjska fregata żaglowa z XIX wieku, znana z odbycia w latach 1852−1855 rejsu z misją dyplomatyczną i naukową z Morza Bałtyckiego do Japonii i na Daleki Wschód.

Budowana w Sankt-Petersburgu w latach 1831–1833, została włączona w skład Floty Bałtyckiej. Odbywała pływania po Bałtyku, a także na Ocean Atlantycki i Morze Śródziemne. W 1846 roku przeszła generalny remont. Sześć lat później wyruszyła z misją na Daleki Wschód, wioząc do Japonii wiceadmirała Jewfimija Putiatina. Poza głównym celem wyprawy – rozmowami dyplomatycznymi i handlowymi z Japończykami – jej załoga przeprowadziła także liczne badania geograficzne i przyrodnicze. W 1854 roku pozostała na zimowanie w Imperatorskiej Gawani, a w roku następnym, wobec złego stanu konstrukcji i wobec wybuchu wojny krymskiej, została zatopiona przez własną załogę.

Budowa

Uroczystość rozpoczęcia budowy nowej fregaty żaglowej dla Marynarki Wojennej Imperium Rosyjskiego (położenie zakładnoj doski) odbyła się 2 listopada^?/14 listopada 1831 roku w stoczni Ochtinskiej (Ochtinskoje Admiraltiejstwo) w Sankt-Petersburgu. Jej konstruktorem był pułkownik korpusu inżynierów floty W. F. Stokke^[1], a plany oparte były na poprawionych liniach kadłuba angielskiej fregaty „President” (te z kolei powtarzały linie amerykańskiego okrętu tej samej nazwy, zdobytego przez Brytyjczyków w 1815 roku)^[2]. Okręt otrzymał nazwę „Pałłada”, od starogreckiej bogini Pallas Ateny^[3]. Wodowanie fregaty odbyło się 1 września^?/13 września 1832 roku^[4]. Była ona projektowana z myślą o służbie jako reprezentacyjny okręt dla członków rodziny carskiej i uczestników misji dyplomatycznych i przy jej budowie zastosowano wszelkie dostępne nowinki. O postępy w konstrukcji troszczył się sam Mikołaj I, który wydał specjalny reskrypt, nakazujący budowę okrętu „z należytą starannością”^[1].

W związku z chorobą pułkownika Stokke ostatni etap prac stoczniowych nadzorował, realizując cesarski reskrypt, rosyjski konstruktor, wówczas kapitan korpusu inżynierów floty, I. A. Amosow^[1]. Pierwszym dowódcą „Pałłady” został mianowany jeden z najzdolniejszych oficerów floty imperialnej, uczestnik bitwy pod Navarino, kapitan-lejtnant Pawieł Nachimow, późniejszy admirał^[4]. Po zwodowaniu okręt przeszedł do bazy w Kronsztadzie, gdzie przeprowadzono prace wykończeniowe i ostatecznie wszedł do służby w pierwszych dniach sierpnia 1833 roku^[1].

Opis konstrukcji

„Pałłada” była trójmasztową fregatą o konstrukcji drewnianej, ze stalowymi poprzecznymi wzmocnieniami szkieletu kadłuba^[2]. Długość kadłuba, mierzona na wysokości głównego pokładu bateryjnego, wynosiła 52,73 m (bez bukszprytu)^[1], szerokość maksymalna mierzona we wnętrzu (bez uwzględnienia grubości desek poszycia) 13,31 m^[5], zanurzenie przy pełnym obciążeniu 5,07 m na dziobie i 7,01 m na rufie^[1]. Podwodna część kadłuba do wysokości linii wodnej była pobita blachą miedzianą, dla zapobieżenia niszczeniu drewna przez organizmy morskie^[5]. Nowością na rosyjskich okrętach było zastosowanie iluminatorów dla oświetlenia pomieszczeń załogowych na dolnym pokładzie^[1].

Każdy z masztów składał się z trzech części: kolumny, stengi i bramstengi. W rosyjskich archiwach nie zachowały się dane dotyczące wysokości masztów, liczby i wymiarów przenoszonych żagli oraz szczegółów takielunku^[5]. Wiadomo jednak, że prędkość fregaty była oceniana na około 12 węzłów przy sprzyjającym wietrze^[2].

Nominalnie „Pałłada” była klasyfikowana jako fregata 44-działowa (okręt 5. rangi)^[1], faktyczne uzbrojenie po wejściu do służby składało się z 30 armat 24-funtowych na pokładzie bateryjnym i 22 karonad tego samego wagomiaru na górnym pokładzie. Furty działowe miały wysokość 0,84 m i szerokość 1,68 m^[5]. W późniejszym okresie liczba armat była nieznacznie modyfikowana^[2].

Załoga licząca 426 oficerów, podoficerów i marynarzy^[2] miała do dyspozycji kilka łodzi okrętowych, w tym 18-wiosłowy barkas, kutry: 14- i 10-wiosłowy, 6-wiosłowy welbot i 6-wiosłowy jol^[5].

Przebieg służby

16 sierpnia^?/29 sierpnia 1933 roku zespół okrętów Floty Bałtyckiej, dowodzony przez admirała Faddieja Bellinghausena, patrolując rejon pomiędzy Ozylią a półwyspem Hanko, znalazł się na kursie wiodącym na skalistą mieliznę^[1]. Płynący na końcu formacji kapitan Nachimow na „Pałładzie” zorientował się w błędzie nawigacyjnym prowadzącego i, po przekazaniu sygnału ostrzegawczego na najbliższe jednostki, zawrócił^[2]. Pomimo tego, przy złej widoczności, rozbiciu na skałach uległy dwa okręty liniowe (w tym okręt flagowy admirała Bellinghausena) i jedna mniejsza jednostka. Pozostałe żaglowce, ostrzeżone przez „Pałładę”, zdołały zmienić kurs i uniknąć niebezpieczeństwa^[1].

W 1834 roku, już pod nowym dowódcą, P. A. Mollerem, fregata wchodziła w skład honorowej eskorty okrętu, na którym następca tronu Prus wraz z małżonką przypłynęli do Peterhofu, a po skończonej wizycie w Rosji odpłynęli do Świnoujścia. Stamtąd fregata udała się do Kopenhagi z pocztą dyplomatyczną dla tamtejszego poselstwa rosyjskiego. Kampanie 1835 i 1836 roku spędziła w różnych portach i kotwicowiskach Morza Bałtyckiego. Z kolei w 1837 roku odbyła misję specjalną, przewożąc złoto w sztabach do Londynu, na potrzeby rosyjskiego przedstawicielstwa^[2].

W kolejnych latach, ze zmieniającymi się dowódcami, okręt uczestniczył w rejsach szkolnych po Bałtyku, był również używany jako okręt szkolny dla kadetów^[2]. W 1846 roku „Pałłada” została skierowana do stoczni na generalny remont. Wymieniono deski poszycia i wymagające tego elementy konstrukcyjne, odnowiono takielunek i ożaglowanie^[1]. Okręt powrócił do dalekiego pływania: dwa lata później wizytował porty brytyjskie, w 1849 roku był na Maderze i w Lizbonie, zachodził również na Morze Śródziemne. Na jego pokładzie wielokrotnie gościł, i z niego dowodził zespołami floty, wielki książę Konstanty Nikołajewicz^[2].

Misja na Daleki Wschód

Admirał J. W. Putiatin

Pod koniec lat 40. XIX wieku zorganizowano w Rosji misję dyplomatyczną pod przewodnictwem wojskowego i dyplomaty, wiceadmirała Jewfimija Putiatina. Miała ona uzgodnić i podpisać pierwszy rosyjski traktat handlowy z Japonią. Na potrzeby misji wyposażono i wyekwipowano fregatę „Pałłada”, której dowódcą został kapitan-lejtnant Iwan Unkowski^[6]. Załoga okrętu składała się z oficerów i marynarzy w dużej mierze dobranych specjalnie na ten rejs spośród najlepszych we flocie. Byli wśród nich między innymi przyszli admirałowie: Konstantin Possiet i Iwan Butakow; uczeni i odkrywcy: Iwan Bieławieniec oraz Piotr Tichmieniew – historyk rosyjskiej Alaski^[3]. Sekretarzem J. W. Putiatina był pisarz Iwan Gonczarow, który opisał całą podróż w swoich pamiętnikach^[4], a kapelanem okrętowym archimandryta Awwakum, znawca Dalekiego Wschodu, pełniący jednocześnie funkcję tłumacza języka chińskiego^[6].

„Pałłada” opuściła Kronsztad 7 października^?/19 października 1852 roku. W trakcie przechodzenia przez Sund, w gęstej mgle, fregata weszła na mieliznę. Ściągnięta siłami załogi, dotarła do wybrzeża Anglii. Tam zdecydowano o jej zadokowaniu w Portsmouth i naprawie powstałych uszkodzeń. Remont trwał około miesiąca, zaś później, aż do stycznia następnego roku, niesprzyjające wiatry zatrzymały okręt w kanale La Manche^[6]. To zdecydowało o zmianie planowanej trasy rejsu. Zamiast płynąć wokół przylądka Horn, przez Cieśninę Drake’a, gdzie istniało niebezpieczeństwo napotkania pól lodowych, wybrano drogę wokół Afryki i przez Ocean Indyjski^[3].

W drodze przez Ocean Atlantycki ku Przylądkowi Dobrej Nadziei „Pałładzie” towarzyszył zakupiony w Wielkiej Brytanii specjalnie na potrzeby ekspedycji szkuner „Wostok” o pomocniczym napędzie parowym, dowodzony przez kapitan-lejtnanta Woina Rimskiego-Korsakowa. Po 78 dniach sztormowej żeglugi okręty przybyły do Simonstad w Kolonii Przylądkowej. Kolejny miesiąc postoju w False Bay załogi wykorzystały na przygotowanie się do dalszego rejsu przez Ocean Indyjski oraz wyprawy na brzeg i w głąb lądu, podczas których zebrano okazy miejscowej flory i fauny. W dalszą drogę misja wyruszyła 12 kwietnia^?/24 kwietnia 1853 roku^[6]. 5800 mil morskich dzielące Przylądek Dobrej Nadziei od Cieśniny Sundajskiej „Pałłada” pokonała w ciągu 32 dni, udowadniając swoje doskonałe właściwości żeglugowe. Tym niemniej ciężkie sztormy panujące na oceanie spowodowały szereg uszkodzeń okrętu, co spowodowało, że Putiatin wysłał do Petersburga depeszę, prosząc o przysłanie do jego dyspozycji nowo zbudowanej fregaty „Diana”^[1]. Po drodze misja zawinęła na Jawę i do Singapuru^[4]. 12 czerwca^?/24 czerwca 1853 roku „Pałłada” dotarła do Hongkongu, gdzie ponownie spotkała się z „Wostokiem”^[6].

Obydwa okręty wypłynęły w stronę Filipin i dalej Japonii. 9 lipca, w rejonie wysp Bonin, fregata dostała się w rejon tajfunu. Kilkudniowe sztormowanie zakończyło się złamaniem grotmasztu i koniecznością zawinięcia na archipelag. Tam oczekiwały na „Pałładę” rosyjskie okręty: „Wostok”, korweta „Oliwuca” i transportowiec „Kniaź Mienszikow”^[6]. Podczas gdy załogi prowadziły niezbędne naprawy, Jewfimij Putiatin wraz z niektórymi oficerami dokonał na „Oliwucy” kilku rejsów badawczych na pobliskie wyspy^[2]. „Pałłada” opuściła archipelag 4 sierpnia^?/16 sierpnia 1853 roku, zaś po kolejnych sześciu dniach żeglugi zawinęła do Nagasaki^[6].

Rozpoczęte negocjacje przyszłego traktatu z Japonią były trudne i przeciągane przez stronę japońską. Nie mogąc wpłynąć na ich przyspieszenie, admirał Putiatin wysłał swoją fregatę w kilka rejsów wzdłuż wybrzeża głównych wysp Japonii, wykorzystując je na dokładniejsze poznanie linii brzegowej archipelagu i naniesienie niezbędnych korekt na mapach^[3]. W styczniu 1854 roku rosyjska misja przerwała rozmowy (zakończone dopiero rok później podpisaniem traktatu z Shimody) i opuściła Nagasaki^[1]. Przez Manilę i wzdłuż brzegów Korei „Pałłada” popłynęła w kierunku Cieśniny Tatarskiej, gdzie spotkała się z „Wostokiem”, z którego otrzymano wiadomość o wybuchu wojny krymskiej. Stamtąd fregata udała się do Imperatorskiej Gawani, gdzie rzuciła kotwicę 22 maja. Oficerowie przenieśli się na przybyłą z Europy „Dianę”^[6]. Ponieważ na Dalekim Wschodzie pojawiła się eskadra brytyjska, podjęto próbę wprowadzenia „Pałłady” w głąb ujścia Amuru, ale jej zbyt duże zanurzenie nie pozwoliło na to^[4]. Ostatecznie okręt pozostał na zimowisko w zatoce przy Imperatorskiej Gawani, pod opieką zaledwie czternastu marynarzy dowodzonych przez podporucznika Kuzniecowa^[3].

Wiosną 1855 roku do zatoki zawinęła kolejna rosyjska fregata, „Awrora” i korweta „Oliwuca”. Dowódca zespołu, kontradmirał Wasilij Zawojko, pełniący jednocześnie funkcję wojennego gubernatora Pietropawłowska, wobec zastanego fatalnego stanu konstrukcji „Pałłady”, zdecydował o jej pozostawieniu na miejscu^[3], a w listopadzie wysłał lądem (na psim zaprzęgu) miczmana G. D. Razgradskiego z rozkazem zatopienia jednostki. Dotarł on do miejsca postoju fregaty w styczniu 1856 roku i wraz z członkami szkieletowej załogi zatopił „Pałładę” na głębokości około 20 m w zatoce Postowaja Imperatorskiej Gawani^[6].

Zwyczajem rosyjskich i radzieckich okrętów, zawijających do Imperatorskiej (w późniejszym okresie Sowieckiej) Gawani, stało się nurkowanie na wraku fregaty i pozyskiwanie drobnych pamiątek. Podczas wojny domowej i interwencji w Rosji nurkowali tam również Japończycy. W 1923 roku wydobyto jedną z kotwic okrętowych i przewieziono do Władywostoku. Tuż przed atakiem Niemiec na ZSRR istniały nawet plany wydobycia z morza pozostałości „Pałłady”, ale wobec potrzeb wojennych zostały zarzucone^[6]. W latach powojennych na brzegu zatoki w pobliżu miejsca zatopienia okrętu postawiono pomnik. Kilka wydobytych z dna elementów konstrukcyjnych „Pałłady” eksponowanych jest w rosyjskich muzeach morskich^[4], przede wszystkim w Petersburgu i Władywostoku^[6].

Przypisy

Bibliografia

• S.S. Bierieżnoj, G.A. Ammon: Gieroiczieskije korabli rossijskogo i sowietskogo wojenno-morskogo fłota. Moskwa: 1990. ISBN 5-203-00844-2.brak strony w książce (С.С. Бережной, Г.А. Аммон: Героические корабли российского и советского военно-морского флота)
• A. A. Czernyszew: Rossijskij parusnyj fłot: Sprawocznik. Tom I. Moskwa: 1997. ISBN 5-203-01788-3.brak strony w książce (А. А. Чернышев: Российский парусный флот: Справочник. Том I)
• Ju. I. Gołownin, A. Ł. Łarionow: Sudba bałtijskogo friegata. W: Gangut. Wypusk 1. 1991. ISBN 5-85875-004-4.brak strony w książce (Ю. И. Головнин, А. Л. Ларионов: Судьба балтийского фрегата. Гангут. Выпуск 1)
• A. Ł. Łarionow. Sudba bałtijskogo friegata. „Modielist-Konstruktor”. 6/1980, 7/1980, 8/1980. brak numeru strony (А. Л. Ларионов: Судьба балтийского фрегата. „Моделист-Конструктор”)
• M. A. Michajłow, M. A. Baskakow: Friegaty, kriejsiera, liniejnyje korabli. Moskwa: 1986.brak strony w książce (М. А. Михайпов, М. А. Баскаков: Фрегаты, крейсера, пинейные корабли)