Ozorka zielona
Ilustracja
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

liliopodobne (≡ jednoliścienne)

Rząd

szparagowce

Rodzina

storczykowate

Podrodzina

storczykowe

Rodzaj

kukułka

Gatunek

Ozorka zielona

Nazwa systematyczna
Dactylorhiza viridis (L.) R.M.Bateman, Pridgeon & M.W.Chase[3]
Lindleyana 12: 129 1997
Synonimy
  • Coeloglossum viride (L.) Hartman

Ozorka zielona (Dactylorhiza viridis (L.) R.M. Bateman, A.M. Pridgeon & M.W. Chase, dawniej Coeloglossum viride (L.) Hartman) – gatunek rośliny z rodziny storczykowatych (Orchidaceae). W klasyfikacjach systematycznych XX wieku zaliczany do monotypowego rodzaju ozorka (Coeloglossum Hartm.). W wyniku odkrycia ścisłego pokrewieństwa z roślinami rodzaju kukułka (Dactylorhiza) gatunek przeniesiony został przez taksonomów do tego rodzaju jako Dactylorhiza viridis[4]. Polska nazwa zwyczajowa stosowana jest w postaci tradycyjnej[5].

Rozmieszczenie geograficzne

Występuje w górach i w tundrze Azji, Ameryki Północnej i Europy[6]. W Europie południowa granica zasięgu biegnie przez góry środkowej Hiszpanii, południowych Włoch i północnej Grecji, dalej przez północną Turcję i Kaukaz. Zasięg pionowy w Europie wynosi 0–2970 m n.p.m., w Azji sięga do 4000 m[7]. W Polsce występuje głównie w Sudetach i Karpatach, rzadko na niżu[8].

Pokrój
Kwiatostan
Kwiat

Morfologia

Łodyga
Wzniesiona, o wysokości 5–30 cm, z 3–7 liśćmi równomiernie wyrstającymi na łodydze (ulistnienie skrętoległe)[7].
Liście
Bez plamek, siedzące, nmiebieskawozielone. Dolne są jajowate, górne lancetowate[7].
Kwiaty
Tworzą luźne grono o długości 2–10 cm na szczycie łodygi. W gronie jest 5-20 małych, zielonkawożółtych, czasami czerwonawonabiegłych kwiatów. Wyrastają w kątach lancetowatych przysadek. Warżka o długości 6–10 mm, podłużna, 3-zębna z bardzo krótką ostrogą (2 mm), przylegającą do warżki i zwróconą do przodu. Środkowa łatka wargi jest mniejsza i węższa od łatek bocznych. Ostroga ma długość 1,5–2 mm, jest gruba, woreczkowata i nieco dwudzielna. Wytwarza nektar. Prętosłup jest mniej więcej poziomy, i ma otwarte komory pylników. Płatki okwiatu są hełmiaste[7][8].
Bulwa
Przeważnie palczasto 2-dzielna[8].
Owoc
Siedząca i przylegająca do łodygi beczułkowata torebka o długości 7–8 mm[7].

Systematyka i zmienność

Pozycja systematyczna według Angiosperm Phylogeny Website (aktualizowany system APG IV z 2016)

Gatunek (niezależnie od ujęcia w odniesieniu do rodzajów) należy do plemienia Orchidinae w obrębie podrodziny storczykowych (Orchideae) z rodziny storczykowatych (Orchidaceae). Storczykowate są kladem bazalnym w rzędzie szparagowców Asparagales w obrębie jednoliściennych[2][9].

Pod względem filogenetycznym gatunek jest zagnieżdżony w obrębie grupy koronnej obejmującej przedstawicieli rodzaju kukułka (Dactylorhiza). Jest siostrzany dla większości kukułek, podczas gdy niektóre (np. kukułka krwista (Dactylorhiza incarnata) tworzą starsze linie rozwojowe[4]. W aktualizowanych bazach taksonomicznych opisywany jest zatem już pod nazwą Dactylorhiza viridis (L.) R.M. Bateman, A.M. Pridgeon & M.W. Chase, Lindleyana 12: 129 (1997)[3][10].

Biologia i ekologia

Rozwój
Bylina. Kwitnie od maja do lipca[8]. Kwiaty zapylane są głównie przez chrząszcze, odsetek zawiązanych owoców jest wysoki[7].
Siedlisko
Występuje na wilgotnych łąkach, halach górskich, w zaroślach. Geofit. W Tatrach występuje od regla dolnego po piętro halne[6].
Fitosocjologia
Gatunek charakterystyczny dla rzędu (O.) Nardetalia[11].
Genetyka
Liczba chromosomów 2n=40[12].

Zagrożenia i ochrona

Roślina objęta w Polsce ścisłą ochroną gatunkową. W opracowaniu Czerwona lista roślin i grzybów Polski (2006) umieszczona w grupie gatunków zagrożonych wyginięciem (kategoria zagrożenia V)[13], w wydaniu z 2016 roku otrzymała kategorię VU (narażony)[14]; według Światowej Unii Ochrony Przyrody w grupie VU. Głównymi czynnikami zagrożenia są: nadmierne nawożenie i intensywny wypas łąk, zalesianie oraz samorzutne ich zarastanie. Liczne jej stanowiska są dobrze chronione w parkach narodowych: Gorczańskim, Pienińskim i Tatrzańskim[8].

Przypisy

  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. 1 2 Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-08-03] (ang.).
  3. 1 2 The Plant List. [dostęp 2012-05-28].
  4. 1 2 Bateman, Richard M.; Hollingsworth, Peter M.; Preston, Jillian; Yi-Bo, Luo; Prodgeon, Alec M. & Chase, Mark W.. Molecular phylogenetics and evolution of Orchidinae and selected Habenariinae (Orchidaceae). „Bot. J. Linn. Soc.”. 142(1), s. 1–40, 2003. DOI: 10.1046/j.1095-8339.2003.00157.x.
  5. ↑ Zbigniew Mirek i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 61, ISBN 978-83-62975-45-7.
  6. 1 2 Zbigniew Mirek: Kwiaty Tatr. Przewodnik kieszonkowy. Halina Piękoś-Mirkowa. Warszawa: MULTICO Oficyna Wyd., 2003. ISBN 83-7073-385-9.
  7. 1 2 3 4 5 6 7 Helmut Baumann: Storczyki Europy i obszarów sąsiednich. Warszawa: Multico Oficyna Wydawnicza, 2010. ISBN 978-83-7073-698-9.
  8. 1 2 3 4 5 6 Halina Piękoś-Mirkowa, Zbigniew Mirek: Rośliny chronione. Warszawa: Multico Oficyna Wyd., 2006. ISBN 978-83-7073-444-2.
  9. ↑ Florida Museum of Natural History: Orchid Tree: a phylogeny of epiphytes (mostly) on the tree of life. [dostęp 2010-08-03]. (ang.).
  10. ↑ Taxon: Coeloglossum viride. Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2010-08-05]. (ang.).
  11. ↑ Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.
  12. ↑ Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8.
  13. ↑ Zbigniew Mirek, Kazimierz Zarzycki: Red list of plants and fungi in Poland. Czerwona lista roślin i grzybów Polski. Kraków: IB PAN, 2006. ISBN 83-89648-38-5.
  14. ↑ Kaźmierczakowa R., Bloch-Orłowska J., Celka Z., Cwener A., Dajdok Z., Michalska-Hejduk D., Pawlikowski P., Szczęśniak E., Ziarnek K.: Polska czerwona lista paprotników i roślin kwiatowych. Polish red list of pteridophytes and flowering plants. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk, 2016. ISBN 978-83-61191-88-9.
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.