Oskar Dirlewanger

Oskar Paul Dirlewanger

SS-Oberführer
Data i miejsce urodzenia	26 września 1895 Würzburg, Królestwo Bawarii, Cesarstwo Niemieckie
Data i miejsce śmierci	7 czerwca 1945 Altshausen, francuska strefa okupacyjna w Niemczech
Przebieg służby
Siły zbrojne	Armia Cesarstwa Niemieckiego Reichswehra Waffen-SS
Stanowiska	dowódca: 36 Dywizja Grenadierów SS
Główne wojny i bitwy	I wojna światowa, hiszpańska wojna domowa II wojna światowa: powstanie warszawskie, słowackie powstanie narodowe
Odznaczenia

Oskar Anton Paul Dirlewanger (ur. 26 września 1895 w Würzburgu, zm. 7 czerwca 1945 w Altshausen) – niemiecki zbrodniarz wojenny, SS-Oberführer i znany z okrucieństwa dowódca specjalnej jednostki karnej SS do zwalczania partyzantów, odpowiedzialny za liczne zbrodnie wojenne popełnione w okupowanej Polsce, Białorusi i Słowacji. Ocenia się, że w wyniku akcji dowodzonych przez niego oddziałów (w tym 36 Dywizji Grenadierów SS) śmierć poniosło od 60 do 120 tysięcy ludzi, w większości cywili. Dużą część ofiar niemieccy i wschodnioeuropejscy podwładni Dirlewangera spalili żywcem^[1].

Życiorys

Dirlewanger urodził się w Würzburgu w rodzinie Augusta i Pauline z domu Herrlinger, miał trójkę rodzeństwa. Ukończył szkołę powszechną w Stuttgarcie i rozpoczął naukę w tamtejszym gimnazjum. Po przeprowadzce w 1906 rodziny do Esslingen uczył się w Esslinger Gymnasiums (dziś Georgii-Gymnasium Esslingen), gdzie 30 czerwca 1913 zdał egzamin maturalny^[2].

Po maturze zdecydował się na karierę wojskową i 1 października 1913 został przydzielony do służby w 123 pułku grenadierów^[3]. Po wybuchu I wojny światowej od 2 sierpnia 1914 roku brał udział w walkach swego pułku, początkowo na terenie Belgii a później Francji. Już w sierpniu odniósł pierwszą ranę i do końca 1914 przebywał w kilku szpitalach. Rekonwalescencja przeciągnęła się do połowy 1915, dopiero wtedy dołączył do macierzystego pułku i wziął udział w walkach w rejonie Argonny. Po raz drugi został ranny, po wyleczeniu komisja lekarska orzekła u niego 40% inwalidztwo. Jako niezdolny do służby frontowej został przydzielony do pracy administracyjnej w 7 Dywizji Landwehry. Pracował też jako instruktor karabinów maszynowych^[4].

Wobec pogarszającej się sytuacji militarnej Cesarstwa Niemieckiego jego podanie o przywrócenie do służby frontowej zostało pozytywnie rozpatrzone w i 30 grudnia 1916 został mianowany dowódcą kompanii szturmowej 7 Dywizji Piechoty^[5]. W marcu 1917 został przeniesiony ze swoją jednostką na Ukrainę, gdzie brał udział w walkach, m.in. pod Stochodem, Taganrogiem i Batajskiem. W listopadzie 1918, w chwili kapitulacji Niemiec, w stopniu porucznika dowodził kompanią karabinów maszynowych w południowej Rosji. W październiku i listopadzie, już jako dowódca batalionu, stacjonował na terenie okupowanej Rumunii. Oddziałowi groziło internowanie w Rumunii, Dirlewanger podjął marsz w kierunku ojczyzny, skupiając przy sobie łącznie 600 żołnierzy, również z innych oddziałów. Do Niemiec dotarł 28 grudnia 1918. Za służbę podczas I wojny światowej otrzymał Złoty Wirtemberski Medal za Odwagę oraz Żelazny Krzyż I klasy oraz Czarną Odznakę za Rany^[6].

W latach 1919–1921 służył w Freikorpsach Epp, Haas i Sprösser. Brał udział w tłumieniu powstań komunistycznych w Westfalii, Wirtembergii i Turyngii. W tym czasie odbył dwie krótkie kary pozbawienia wolności za ukrywanie broni. Walczył podczas tłumienia puczu Kappa oraz zamieszek w Zagłębiu Ruhry. W Niedzielę Wielkanocną, 26 marca 1921 r. Dirlewanger dowodził pociągiem pancernym walczącym o Sangerhausen, które było zajęte przez grupę milicjantów Komunistycznej Partii Niemiec Maxa Hoelza. Atak Dirlewangera nie powiódł się, jednak po nocnym wzmocnieniu jego sił przez oddziały prorządowe, komuniści wycofali się z miasta. Jako dowódca pociągu pancernego został ranny w głowę. Po przejęciu władzy przez NSDAP Dirlewangera okrzyknięto „wyzwolicielem miasta od czerwonych terrorystów”, a w 1935 r. otrzymał on honorowe obywatelstwo miasta Sangerhausen. Od czerwca 1921 brał udział w walkach przeciwko powstańcom śląskim^[7][8][9].

W 1919 rozpoczął studia w Wyższej Szkole Handlowej w Mannheim, które przerywał, ochotniczo wstępując do organizacji paramilitarnych, walczących m.in. na Górnym Śląsku. W czasie studiów wyróżniał się aktywnością polityczną, groziło mu nawet postępowanie dyscyplinarne za „rażącą agitację antysemicką”. W marcu 1921 ukończył naukę i uzyskał tytuł zawodowy dyplomowanego ekonomisty. Następnie studiował na Uniwersytecie Johanna Wolfganga Goethego we Frankfurcie politologię, uzyskując w 1925 tytuł doktora na podstawie obrony pracy pt. W imię krytyki teorii planowanej kontroli gospodarki. W swej pracy doktorskiej dokonywał m.in. krytyki polityki centralnie sterowanej w ekonomii^[10]. Po zakończeniu studiów pracował w bankowości, od 1925 zatrudnił się w Schwäbische Treuhand AG w Stuttgarcie. Od 1928 do 1931 pracował w hurtowni wyrobów włókienniczych Kornicke w Erfurcie, gdzie zmalwersował znaczne kwoty pieniędzy, które przekazał SA^[11].

Kilkakrotnie wstępował do NSDAP (w 1922 - nr 12517, 1926 i ostatecznie 1 marca 1932 - nr 1098716). W 1933 objął stanowisko zastępcy dyrektora Urzędu Pracy w Heilbronn. Jako bojówkarz SA był uwięziony za zakłócanie porządku publicznego. Został aresztowany 22 lipca 1934, skazany na 2 lata pozbawienia wolności i osadzony w więzieniu w Ludwigsburgu za gwałt na 13-letniej członkini BDM. Pozbawiono go też akademickiego tytułu doktora oraz zabroniono noszenia munduru pułku grenadierów nr 123 i używania stopnia podporucznika rezerwy. Został też wydalony z SA oraz NSDAP. Po zwolnieniu z więzienia w 1936 dążył do rewizji wyroku co uznano za „zakłócanie spokoju złośliwymi skargami” i zesłano do obozu koncentracyjnego w Welzheim. Na skutek interwencji Gottloba Bergera został uwolniony z obozu po miesięcznym pobycie^[12].

W marcu 1937 wstąpił do hiszpańskiej Legii Cudzoziemskiej, następnie przeniósł się do niemieckiego Legionu Condor. Został mianowany oficerem, uczestniczył w hiszpańskiej wojnie domowej, gdzie w latach 1936–1939 szkolił Hiszpanów w niemieckich oddziałach lądowych Legion Condor^[13]. W 1940 uzyskał unieważnienie wyroku o obrazę obyczajności, dzięki czemu ponownie został przyjęty do NSDAP oraz odzyskał tytuł doktora, przyznany mu przez Uniwersytet we Frankfurcie. Znalazł zatrudnienie jako audytor ksiąg rachunkowych^[14].

W lipcu 1940 został przyjęty do SS, co stanowiło realizację jego wniosku przesłanego Heinrichowi Himmlerowi jeszcze w lipcu 1939. Na swój własny wniosek utworzył i wyszkolił specjalny oddział karny SS-Sonderkommando Dirlewanger, podlegający Kommandostab RFSS. Oddział ten (najpierw kompania, batalion, później pułk i brygada) była początkowo złożona z kryminalistów skazanych głównie za kłusownictwo i inne podobne wykroczenia, później przestępców skazanych za najcięższe zbrodnie, takie jak zabójstwo czy gwałt. Od połowy 1944 SS-HA włączał do niej aresztantów z więzień Wehrmachtu i SS, a od jesieni 1944 nawet więźniów politycznych z SPD i KPD. Pierwotnym zamierzeniem było przeciwstawienie niespełna stuosobowego oddziału eks-kłusowników skupiskom pospolitych bandytów oraz przenikaniu sowieckich agentów przez granicę. W 1940 oddział ten przydzielony został do Dowódcy SS i Policji w dystrykcie lubelskim Odilo Globocnika, a sam Dirlewanger został komendantem obozu pracy dla Żydów w Dzikowie Starym, funkcjonującego w ramach kompleksu obozów pracy powstałych w celu budowy umocnień granicznych w rejonie Bełżca, tzw. linia „Otto”, a następnie zwalczał szmugiel i spekulację w Generalnym Gubernatorstwie^[15]. Dowodzona przez niego jednostka została przeniesiona do Lublina gdzie zajęli się szkoleniem oraz udziałem w akcji wysiedlania Polaków ze wsi dystryktu lubelskiego^[16]. Był tak okrutny i skorumpowany, że nawet władze SS były oburzone i wszczęły przeciw niemu specjalne śledztwo. Miał on stanąć przed sądem SS w sprawie „kalania rasy” (gwałty na żydowskich „podludziach”), ale ostatecznie nie doszło to do skutku. Cieszył się osobistą protekcją ze strony Gottloba Bergera, awansował i zniknął z pola widzenia wrogów. Wszczęta przeciwko niemu przez Gestapo sprawa dyscyplinarna została umorzona.

25 lutego 1942 został przeniesiony wraz ze swoim oddziałem na okupowaną Białoruś z zadaniem walki z partyzantką radziecką. Tam wraz ze swoimi podwładnymi dopuścił się całego szeregu zbrodni, już zupełnie bezkarnie i na masową skalę mordując miejscową ludność cywilną oraz niszcząc i grabiąc wiele wsi i miasteczek podczas niemieckich operacji antypartyzanckich. Jego oddział odpowiada za zniszczenie wsi Borki i spalenie wszystkich jej mieszkańców w pięciu stodołach^[17][18], zniszczenie wsi Chatyń i masakrę większości mieszkańców tej białorusko-polskiej wsi^[19][20]. Latem 1943 SS-Sonderbataillon Dirlewanger uczestniczył w pacyfikowaniu obszaru Puszczy Nalibockiej na terenie przedwojennego województwa nowogródzkiego^[21]. W listopadzie 1943 jego Sonderkommando wzięło udział w walkach frontowych w rejonie Newla, Dretunia i Połocka ponosząc znaczne straty^[22].

W sierpniu 1944 pułk SS Dirlewanger został przydzielony do Kampfgruppe Reinefarth pod dowództwem Heinza Reinefartha, walczących z Polakami po wybuchu powstania warszawskiego. W Warszawie oddział ponownie odznaczał się barbarzyństwem, mordując i gwałcąc tysiące cywilnych mieszkańców oraz jeńców wojennych. Niemniej, wbrew rozpowszechnionej opinii, dirlewangerowcy odegrali ograniczoną rolę w czasie rzezi mieszkańców dzielnicy Wola; największych zbrodni dokonywali wtedy członkowie bezpośrednio podległych Reinefarthowi jednostek policyjnych z Kraju Warty^[23][24]. Dirlewanger otrzymał kolejny awans na SS-Oberführera za swoje „zasługi” w tłumieniu powstania, a 30 września także Krzyż Rycerski Żelaznego Krzyża. 16 października 1944 gubernator Hans Frank wydał na cześć Dirlewangera obiad na Wawelu, na którym wyraził mu „swą wdzięczność i uznanie za wzorowe operacje przeprowadzone przez jego grupę w toku walk w Warszawie”^[25][26][27].

Pod koniec 1944 uczestniczył w brutalnym tłumieniu słowackiego powstania narodowego^[28]. Jednostka został przeformowana do poziomu brygady i jako SS-Sturmbrigade „Dirlewanger” brała udział w walkach frontowych na Węgrzech. Z powodu strat i dezercji została wycofana z frontu w styczniu 1945^[29]. Rozkazem Heinricha Himmlera z 19 lutego brygada została przekształcona w 36 Dywizję Grenadierów SS. Stan osobowy został uzupełniony poprzez nabór w obozach koncentracyjnych i kierowanie żołnierzy skazanych przez sądy wojskowe. W kwietniu Dywizja wzięła udział odpieraniu oddziałów Armii Czerwonej atakującej Berlin^[30]. On sam jednak opuścił jednostkę na początku stycznia 1945, wziął urlop wypoczynkowy na leczenie. Jego zdrowie szwankowało, dawały o sobie znać stare rany, których odniósł jedenaście w swej karierze żołnierza. W trakcie urlopu odwiedził rodzinę w Esslingen, 22 kwietnia na krótko stawił się w Berlinie, a następnie wyjechał do Allgäu^[31].

Zmarł 7 czerwca 1945 w niewyjaśnionych okolicznościach w Altshausen w Badenii-Wirtembergii, po aresztowaniu 1 czerwca we francuskiej strefie okupacyjnej. Możliwe, że został pobity na śmierć przez pilnujących go polskich żołnierzy, zmobilizowanych i skierowanych do służby wartowniczej na tyłach francuskiej 1 Armii w szeregach 3. kompanii 29. Zgrupowania Piechoty Polskiej (3 compagne 29ème Groupement d’Infanterie Polonaise). W grę wchodzą też jeńcy francuscy polskiego pochodzenia, którzy w okresie wojny pracowali w Altshausen i mogli pozostać jako strażnicy pełniący służbę okupacyjną^[32][33]. 8 czerwca został pochowany na cmentarzu w Altshausen, władze zabroniły otwarcia trumny. Plotki o tym, że Dirlewanger żył i w późniejszych latach służył w armii egipskiej, doprowadziły do ekshumacji jego szczątków 12 listopada 1960. Badania zwłok w Instytucie Medycyny Sądowej we Fryburgu Bryzgowijskim potwierdziły, że należą do Dirlewangera^[34][35].

Przypisy

Bibliografia

• Piotr Gursztyn: Rzeź Woli. Zbrodnia nierozliczona. Warszawa: Wydawnictwo DEMART SA, 2014. ISBN 978-83-7427-869-0.
• Hubert Kuberski, SS-Sonderkommando Dirlewanger na okupowanych terenach na Białorusi (marzec–grudzień 1942), Przegląd Środkowo-Wschodni, 4, 2019, s. 319-387
• Hubert Kuberski, Zniszczenie Chatynia podczas wiosennej kampanii „Bandenbekämpfung” na Łohojszczyźnie, w: Polacy na Białorusi od Powstania Styczniowego do XXI wieku. Rok 1920 na tle przełomów politycznych XX wieku, red. Tadeusz Gawin. Bibliotheca Europae Orientalis. Studia 11, Warszawa 2020, s. 519-539
• Hubert Kuberski, Unternehmen „Hermann” — pacyfikacja Puszczy Nalibockiej z perspektywy SS-Sonderbataillon Dirlewanger, Studia nad Autorytaryzmem i Totalitaryzmem, Tom 44, Nr 2, 2022 s. 101-138
• Hubert Kuberski, Wschodnioeuropejscy ochotnicy cudzoziemscy w niemieckich oddziałach Ostheer, SS i policji pacyfikujących Powstanie Warszawskie. Casus „własowców”, Kałmuków i SS Galizien..., Dzieje Najnowsze, Rocznik XLVII — 2015, 3, s. 75-105
• Hubert Kuberski. Walki SS-Sonderregiment Dirlewanger o Wolę a egzekucje zbiorowe ludności cywilnej. „Dzieje Najnowsze”. LIII (1), 2021. ISSN 0419-8824. 
• Hubert Kuberski, The finale of a war criminal’s existence: mysteries surrounding Oskar Dirlewanger’s death, Studia z Dziejów Rosji i Europy Środkowo-Wschodniej, LIV (4/2019) s. 225-256
• Soraya Kuklińska: Oskar Dirlewanger. SS-Sonderkomando „Dirlewanger”. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej, 2021. ISBN 978-83-8229-263-3.
• Łukasz Ulatowski, Antybiografia antybohatera, czyli o Oskarze Dirlewangerze w krzywym zwierciadle. Recenzja książki Sorayi Kuklińskiej, Oskar Dirlewanger. SS-Sonderkommando „Dirlewanger“, Warszawa 2022 https://www.academia.edu/70459659/%C5%81ukasz_Ulatowski_Antybiografia_antybohatera_czyli_o_Oskarze_Dirlewangerze_w_krzywym_zwierciadle_Recenzja_ksi%C4%85%C5%BCki_Sorayi_Kukli%C5%84skiej_Oskar_Dirlewanger_SS_Sonderkommando_Dirlewanger_Warszawa_2021
• Rhodes Richard: Mistrzowie śmierci. Einsatzgruppen. Warszawa: Bellona, 2008, s. 361. ISBN 978-83-11-11322-0. OCLC 818434678.
• Rolf Michaelis: Das SS-Sonderkommando „Dirlewanger: Der Einsatz in Weissrussland 1941-1944. Eggolsheim: Dörfler-Verlag, 2012. ISBN 978-3-89555-764-4. OCLC 977948413.
• Rolf Michaelis: Die SS-Sturmbrigade „Dirlewanger”. Vom Warschauer Aufstand bis zum Kessel von Halbe. Eggolsheim: Dörfler-Verlag, 2013. ISBN 978-3-89555-706-4. OCLC 828195723.
• Christian Ingrao: Oskar Dirlewanger. SS-Sonderkomando „Dirlewanger”. Wołowiec: Wydawnictwo Czarne, 2011. ISBN 978-83-7536-278-7. OCLC 802456914.

Linki zewnętrzne

• Dirlewanger, Dr., Oskar. TracesOfWar. [dostęp 2021-07-27]. (ang.).
• Dzielny Szwab, Forum, 28 lipca 2008
• Dirlewanger, czyli bestia, Rzeczpospolita, 29-12-2008
• Doktor Potwór i jego brygada, Polska Zbrojna, 3 czerwca 2011
• Brygada Dirlewangera. nieznanahistoria.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-01-05)]., 15 listopada 2011