Tarpno
Dzielnica Grudziądza
Ilustracja
Pawilon handlowy przy ul. Legionów
Państwo

 Polska

Województwo

 kujawsko-pomorskie

Miasto

Grudziądz

W granicach Grudziądza

15 marca 1934 (Małe Tarpno)

2 lipca 1976 (Wielkie Tarpno)

SIMC

0983445

Wysokość

26 m n.p.m.

Strefa numeracyjna

56

Kod pocztowy

86-300

Tablice rejestracyjne

CG

Położenie na mapie Grudziądza
Mapa konturowa Grudziądza, u góry znajduje się punkt z opisem „Tarpno”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, u góry znajduje się punkt z opisem „Tarpno”
Położenie na mapie województwa kujawsko-pomorskiego
Mapa konturowa województwa kujawsko-pomorskiego, u góry znajduje się punkt z opisem „Tarpno”
Ziemia53°30′04″N 18°46′35″E/53,501111 18,776389

Tarpno (niem. Tarpen) – dzielnica Grudziądza, usytuowana w północnej części miasta.

Dzielnica powstała z połączenia Małego Tarpna (w granicach miasta od 15 marca 1934) oraz Wielkiego Tarpna (w granicach miasta od 2 lipca 1976)[1].

Położenie

Tarpno graniczy od północy z obszarem gminy Grudziądz, od wschodu z Owczarkami, od południa z Kuntersztynem i Tuszewem, a od zachodu z Śródmieściem i Nadbrzeżem Wiślanym.

Podział na osiedla

Dzielnica składa się z następujących osiedli mieszkaniowych:

  • Osiedle Tarpno (na zachód od Śródmieścia)
  • Osiedle Tarpno Drugie (dawniej osiedle 900-lecia, umowna granica to ul. Karabinierów, Poniatowskiego i Mieszka)
  • Nowe Tarpno (ul. Milczewskiego-Bruna i Stachury)
  • Osiedle przy Basenie (przy ul. Kruszelnickiego)[2]
  • Małe Tarpno (wzdłuż ul. Paderewskiego)
  • Wielkie Tarpno (ul. Paderewskiego, ul. Jana Pawła II, Droga Graniczna oraz okolice jeziora Tarpno)
  • Franciszkowo (ul. Lipowa, Waryńskiego, Droga Graniczna i Kurpiowska)
  • Osada Tarpno (ul. Waryńskiego, ul. Doktora Jana Zagierskiego, ul. Doktorów Rodziewiczów i ul. Doktora Jana Zająca)[3]

Nazwa

Pochodzenie nazwy Tarpno nie jest znane. Pierwsza wzmianka o wsi Tarpen lub Tarppin pochodzi z 1414 roku z rejestru szkód w krzyżackiej „Księdze strat” w tzw. „wojnie głodowej”[4].

Nazwa miejscowości na przestrzeni lat miała różne brzmienie, np. Terpno, Tarpin, Tarppen. W 1565 roku w nazewnictwie polskim pojawiła się nazwa Tarpno, zaś w nim wyodrębniono Folwark Tarpno (niem. Gut Tarpen), do którego należała w późniejszych latach „Karczma pod Dębem” (niem. „Eichenkranz”), Wielkie Tarpno-wieś (niem. Gross Tarpen) oraz w 1801 roku Małe Tarpno (niem. Klein Tarpen), będące północnym przedmieściem Grudziądza[4][5][6].

Historia

Wielkie Tarpno

W 1414 roku w krzyżackiej „Księdze strat” szkodę w Wielkim Tarpnie oceniono na 200 grzywien, ale otrzymano tylko 50 grzywien. W 1438 roku wieś chłopska w Wielkim Tarpnie obejmowała 20 włókien, a chłopi płacili 15 szkojców czynszu od włóki. Po przejęciu Folwarku Tarpno w 1466 r. przez starostów grudziądzkich, na przełomie XV i XVI wieku wieś podupadła[4].

Z 1565 roku pochodzi wzmianka o założeniu w Folwarku Tarpnie nowego folwarku oraz ziemi jeszcze nie obsadzonej przez zagrodników. Za czasów starosty Jana Zborowskiego rozwinęła się tutaj hodowla owiec, która liczyła około 1000 sztuk. W „Inwentarzu starostwa” z 1603 r. zapisano, ze istniał tutaj spichlerz, 2 stodoły, 2 szopy, 4 chałupy ogrodnicze, owczarnia oraz dom niemały z kominem murowanym dla urzędnika i czeladzi. Podczas wojny szwedzkiej folwark zostaje zrujnowany tak, że musiano go odnowić[4].

W 1620 roku zostaje wybudowany drewniany kościółek św. Krzyża, ufundowany przez Jakuba Szczepańskiego – starostę grudziądzkiego i podkomorzego chełmińskiego. Był kościołem filialnym fary grudziądzkiej[7]. Kościół ten miał długość 23 łokcie i szerokość 15 łokci. Ołtarz był bogato złocony i posiadał 3 konfesjonały[4].

W inwentarzu z 1739 wzmiankowana jest karczma i nowy dom dla owczarza. Do folwarku przylegały dwa lasy, a pilnowało dwóch leśniczych[4].

W okresie Konfederacji Barskiej, podczas uroczystości odpustowych 14 września 1769 w wyniku napaści huzarów pruskich pod dowództwem Sternberga, którzy przybyli z Prabut w celu werbowania ochotników do wojska, 20 osób zostało zabitych lub ciężko rannych, a świątynia została sprofanowana. Mimo powołania polsko-pruskiej komisji sprawcy nie ponieśli odpowiedzialności[7].

Po I rozbiorze Polski folwarkiem zarządzał August Stanisław Golz. W tym samym czasie został odnowiony Kościół św. Krzyża[4]. W 1797 roku król Fryderyk Wilhelm II nadał posiadłość tarpińską prezesowi regencyjnemu Schroetterowi za 435 talarów i 35 groszy czynszu. Rok później nowym właścicielem folwarku w Wielkim Tarpnie zostaje Szczepan Klawiter, następnie Marcin Sommerfeld[4].

Po pokoju toruńskim w 1807 roku granica Prus z Księstwem Warszawskim biegła wzdłuż Osy i Trynki, tak, że prawobrzeżna ziemia należała do Prus a lewobrzeżna do Królestwa. W 1808 roku Kościół św. Krzyża uległ profanacji w czasie wojen napoleońskich. W 1820 roku właścicielem folwarku zostaje Franz August Müller. W 1829 roku Kościół św. Krzyża z uwagi na zły stan zachowania zostaje rozebrany, a jego wyposażenie przekazane do kościoła św. Mikołaja[4]. Ówczesny dzierżawca majątku Wielkiego Tarpna Holder Egger za ruiny zapłacił 6 talarów. W 1839 ogrodzono cmentarz i wystawiono na pamiątkę kościoła małą kapliczkę, która nie zachowała się do dnia dzisiejszego[8]. W 1885 roku folwark zamieszkiwało 140 mieszkańców, trudniących się hodowlą owiec na tucz, oraz sprzedażą mleka, a we wsi było 161 osób. Wieś zajmowała 138 ha. W następnych latach liczba ludności Wielkiego Tarpna malała[4].

W 1930 majątek (około 180 ha i jezioro) w Wielkim Tarpnie otrzymała Państwowa Średnia Szkoła Hodowlano-Rolnicza w użytkowanie. Rok później Wielkie Tarpno wraz z folwarkiem liczyło 339 mieszkańców i posiadało 504,9 ha. Sołtysem wsi był Ignacy Kozicki[4].

2 lipca 1976 Wielkie Tarpno oraz Owczarki zostały przyłączone do granic administracyjnych miasta[1].

W 2018 roku przy ul. Waryńskiego wybudowano Osadę Tarpno – osiedle nowoczesnych domów szeregowych[3].

Małe Tarpno

Ożywienie gospodarcze Grudziądza na przełomie XVIII i XIX wieku oraz budowa cytadeli i obiektów administracji pruskiej, spowodowała napływ tysięcy robotników z głębi Niemiec. W związku z tym w 1801 roku na północ od miasta, w niedalekiej odległości od cytadeli podjęto decyzję o wyznaczeniu działek na budowę domów. Teren ten nazwano Małym Tarpnem i obejmował od zachodu tzw. Piaskowe Góry (część Kępy Fortecznej), od wschodu Kanał Trynka, od południa – drogę do Nowej Wsi, a od północy – drogę do Świerkocina[4].

W 1868 Małe Tarpno liczyło 834 mieszkańców, a w roku 1885 obejmowało 39 hektarów, 86 domów i 929 mieszkańców[4]. 12 maja 1899 roku do Małego Tarpna dotarła pierwsza linia tramwajowa, łącząca je ze śródmieściem Grudziądza i dworcem kolejowym.

Wobec dużego napływu ludności polskiej po I wojnie światowej zachodziła konieczność wybudowania nowego obiektu sakralnego. W 1921 zakupiono restaurację „Concordia” z bardzo wielką salą i ogrodem od właściciela – pana Karnata za sumę 14 000 000 marek polskich i przystąpiono do przebudowy. Prace wykonywał budowniczy M. Olkowski z Grudziądza. Dnia 1 października 1922 roku dokonano poświęcenia kaplicy przez ks. prałata Dembka z parafii św. Mikołaja z Grudziądza. Po przebudowie według projektu inż. Jaszkowskiego z Torunia, kościół zostaje poświęcony 23 grudnia 1923. Kościół pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa stanowił tzw. kurację (filię) fary[4][8].

15 marca 1934 roku Małe Tarpno oraz północna część Tuszewa zostają włączone w granice administracyjne Grudziądza[6]. Powierzchnia miasta wynosiła wtedy 28,31 km²[9]. 1 lipca tego samego roku tutejszy kościół erygowano jako samodzielną parafię. Proboszczem zostaje ks. Jan von Blericq[4]. 18 lutego 1940 w Małym Tarpnie urodził się Ryszard Milczewski-Bruno – poeta, laureat wielu nagród[10].

W czasie działań wojennych w 1945 roku kościół został doszczętnie spalony. W latach 1946-1948 odbudowano go od nowa dzięki zaangażowaniu urzędującego wiele lat po wojnie ks. proboszcza Leona Kuchty[4].

W latach 1964–1969 na dawnym poligonie wzniesiono osiedle 900-lecia (nazwa nawiązująca do rocznicy pierwszej wzmianki historycznej o Grudziądzu) złożone z typowych bloków z wielkiej płyty, obliczone na 3500 mieszkańców (obecnie osiedle Tarpno Drugie)[6]. W 1977 roku na osiedlu Tarpno Drugie wybudowano pętlę tramwajową, a w 1981 przedłużono linię nr 2, zapewniającą połączenie północnej części miasta z południową.

W latach 2005-2017 wybudowano osiedle Nowe Tarpno na przestrzeni między ulicami Legionów, Powstańców Wielkopolskich, Kruszelnickiego a Kanałem Trynka[11].

Komunikacja miejska

W Tarpnie umiejscowione są trzy pętle komunikacyjne: jedna tramwajowo-autobusowa dla tramwajów linii numer 2[12] i autobusów linii nr 10; dwie autobusowe – przy ulicy Poniatowskiego dla linii numer: 12, 18, 19, 22, N oraz pętla przy ulicy Lipowej dla linii numer: 4 i 15. Przez dzielnicę przejeżdżają także autobusy linii 3[13].

Ważniejsze obiekty i obszary

Wielkie Tarpno

  • Pomorska Strefa Ekonomiczna
  • Zespół Szkół Rolniczych im. Władysława Grabskiego
  • Majątek Wielkie Tarpno
  • Jezioro Tarpno
  • Fort Dąb przy ul. Makowej
  • Cmentarz Parafialny
  • Kanał Trynka

Małe Tarpno

  • Kościół pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa i św. Ojca Pio
  • Szkoła Podstawowa nr 18 im. Bohaterów Westerplatte
  • Jaskinia Klonowa[14]
  • Kępa Forteczna[14]
  • Fort Tarpno przy ul. Klonowej[14]
  • Pętla "Tarpno"
  • Kanał Trynka

Przypisy

  1. 1 2 Dz.U. z 1976 r. nr 24, poz. 144
  2. ↑ Osiedle przy Basenie – Nowy Dom Deweloper [online], Nowy Dom Deweloper, 22 maja 2023 (pol.).
  3. 1 2 Osada Tarpno – Strona główna [online], Osada Tarpno (pol.).
  4. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 Historia Tarpna, [w:] Edward Wiśniewski, Biuletyn Koła Miłośników Dziejów Grudziądza, web.archive.org, 17 listopada 2004 [dostęp 2023-08-25] [zarchiwizowane z adresu 2016-03-04] (pol.).
  5. ↑ Adam Stenzel, 9. Wielkie Tarpno – Zarys dziejów, [w:] Stanisław Lewandowski, Monografia Średniej Szkoły Rolniczej w Grudziądzu, Grudziądz 2016, s. 445–451 (pol.).
  6. 1 2 3 Witold Witt, Tuszewo nad jeziorem. Historia Tarpna, Tuszewa i Mniszka. [online], Nowości Dziennik Toruński, 28 lutego 2007 [dostęp 2023-08-28] (pol.).
  7. 1 2 Straszliwa rzeź Polaków w Wielkim Tarpnie podczas odpustu parafialnego we wrześniu 1769 r., [w:] Market Prabucki, KMDG – Biuletyn 21 (326), web.archive.org, 30 maja 2015 [dostęp 2023-08-25] [zarchiwizowane z adresu 2015-05-30] (pol.).
  8. 1 2 Kościół Rzymsko-katolicki w Tarpnie – historia powstania [online], Grudziądz Nasze Miasto, 2 grudnia 2014 (pol.).
  9. ↑ Jerzy Danielewicz, Dzieje Grudziądza, Grudziądz 1992, s. 114-115 (pol.).
  10. ↑ Nasz zapomniany poeta - Ryszard Milczewski Bruno [online], Warszawa Nasze Miasto, 2 grudnia 2014 [dostęp 2023-06-20] (pol.).
  11. ↑ Klucze do 52 mieszkań wręczone. Budowa Nowego Tarpna w Grudziądzu zakończona. [online], Gazeta Pomorska, 5 sierpnia 2017 [dostęp 2023-08-29] (pol.).
  12. ↑ Linia tramwajowa nr 2 od 8 lutego 2021 r. nie kursuje [online].
  13. ↑ Schemat komunikacji miejskiej w Grudziądzu [online], MZK Grudziądz, styczeń 2021 (pol.).
  14. 1 2 3 Marek Weckwerth, Na prawo Jaskinia Klonowa, na lewo Fort Tarpno. To można zobaczyć w Grudziądzu [zdjęcia] [online], Strona Podróży, 9 kwietnia 2023 [dostęp 2023-08-25] (pol.).

Bibliografia

  • Diecezja toruńska. Historia i teraźniejszość, praca zbiór. pod red. Stanisława Kardasza, t. 8, Dekanat grudziądzki, Toruń, Toruńskie Wydawnictwo Diecezjalne, 1997, ISBN 83-86471-35-2 (kopia cyfrowa).
  • Wacław Szczygielski, Konfederacja barska w Wielkopolsce 1768-1770, Warszawa, 1970.

Linki zewnętrzne

This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.