Osadnictwo rolnicze na Ziemiach Odzyskanych – proces przemieszczania się ludności rolniczej z „ziem dawnych” mieszczących się w granicach II Rzeczypospolitej na tereny nowo pozyskanych Ziem Odzyskanych.

Pod podjęciem Ziemie Odzyskane rozumie się obszar który przypadł Polsce w wyniku Konferencji Poczdamskiej (1945). W wyniku tych decyzji obszar Polski uległ zmniejszeniu z 388 tys. km² w okresie funkcjonowania II RP do 313 tys. km² (18,7%). Obszar użytków rolnych spadł odpowiednio z 25 585 tys. ha do 21 656 tys. ha (15,4%)^[1].

Właściwości dekretu o osadnictwie na Ziemiach Odzyskanych

W dekrecie o osadnictwie na Ziemiach Odzyskanych z 1946 r. ustanowiono, że obszar użytków rolnych w gospodarstwach rolnych mógł wynosić od 7 do 15 hektarów^[2]. W przypadku gospodarstw o charakterze hodowlanym maksymalny obszar wzrastał do 20 hektarów, natomiast dla gospodarstw ogrodniczych wynosił do 5 hektarów. Ograniczenia nie dotyczyły istniejących dotąd gospodarstw nasiennych i szkółkarskich, których obszar mógł wynosić do 20 hektarów.

Nabywcami gospodarstw (działek) mogli być obywatele polscy, którzy przybyli na obszar Ziem Odzyskanych w ramach akcji osiedleńczej kierowanej przez władze państwowe.

Osoby ubiegające się o nabycie gospodarstw rolnych (ogrodniczych) winny wykazać, że:

• posiadają praktyczne przygotowanie do prowadzenia gospodarstwa rolnego (ogrodniczego) oraz że praca na roli stanowi ich główny zawód;
• posiadają fachowe wykształcenie rolnicze.

Pierwszeństwo w otrzymaniu gospodarstwa (działki) mieli:

• zdemobilizowani żołnierze i inwalidzi wojska polskiego, którzy brali udział w walkach o Polskę, oraz uczestnicy walk partyzanckich o Polskę, z wyjątkiem tych, którzy występowali przeciwko Polsce Ludowej;
• funkcjonariusze służby bezpieczeństwa, którzy w związku ze służbą w obronie demokratycznych zasad ustroju Państwa Polskiego zostali inwalidami;
• wdowy i sieroty po żołnierzach i uczestnikach walk partyzanckich poległych w walkach o Polskę jako też wdowy i sieroty po funkcjonariuszach służby bezpieczeństwa, którzy polegli w związku ze służbą w obronie demokratycznych zasad ustroju Państwa Polskiego, oraz osoby, których jedynymi żywicielami byli wymienieni żołnierze, uczestnicy walk partyzanckich i funkcjonariusze służby bezpieczeństwa;
• repatrianci;
• właściciele gospodarstw małorolnych i karłowatych, znajdujących się na obszarach Państwa Polskiego poza obszarem Ziem Odzyskanych i b. Wolnego Miasta Gdańska.

Nabywane gospodarstwa (działki) były odpłatne, natomiast cenę ustalano jako wartość odpowiadającą szacunkowi składników gospodarstwa (działki). Z kolei szacunek gruntów ustalano w wysokości równej przeciętnemu rocznemu urodzajowi z danego obszaru ziemi, przy czym jako przeciętny urodzaj dla gruntów średniej jakości przyjmowano 15 centnarów metrycznych żyta z jednego hektara.

Liczba nowo powstałych gospodarstw na Ziemiach Odzyskanych

Według danych rocznika statystycznego GUS w latach 1945–1949 liczba nowo powstałych gospodarstw rolnych według rodzaju i wielkości przedstawiała się następująco (w tys.)^[3]:

Powierzchnia nowo powstałych gospodarstw na Ziemiach Odzyskanych

Według danych rocznika statystycznego GUS w latach 1945–1949 powierzchnia nowo powstałych gospodarstw rolnych według rodzaju i wielkości przedstawiała się następująco (w tys.)^[3]:

Przebieg osadnictwa rolniczego w latach 1950–1962

Według danych rolniczego rocznika statystycznego GUS liczba osadników oscylowała od 3–14 tys. rocznie. W latach 1950–1962 osiedlono łącznie 135,1 tys. rodzin, w tym 73,3 tys. (54,3%) w gospodarstwach indywidualnych i rolniczych spółdzielniach produkcyjnych (RSP) oraz 61,7 tys. (45,7%) w gospodarstwach państwowych, co obrazuje poniższe zestawienie ^[4]:

Liczba rodzin osiedlonych według województw

Według danych rolniczego rocznika statystycznego GUS liczba rodzin osiedlonych w latach 1950–1962 przedstawiała się następująco^[4]:

Przypisy