Orzesznik pięciolistkowy
Ilustracja
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

różopodobne

Rząd

bukowce

Rodzina

orzechowate

Rodzaj

orzesznik

Gatunek

orzesznik pięciolistkowy

Nazwa systematyczna
Carya ovata (Mill.) K.Koch
Dendrologie 1:598. 1869
Synonimy
  • C. alba Nutt.
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[3]

Zasięg
Mapa zasięgu

Orzesznik pięciolistkowy (Carya ovata (Mill.) K.Koch), zwany także przeorzechem pięciolistkowym lub hikorą pięciolistkową – gatunek drzewa należącego do rodziny orzechowatych. Występuje naturalnie w Ameryce Północnej – od prowincji Quebec w Kanadzie po północno-wschodni Meksyk[4]. W Europie jest znany od dawna (1629). W Polsce jest czasami uprawiany w parkach północnej i zachodniej części kraju (np. w Arboretum w Glinnej, Arboretum Karnieszewice, Parku Południowym we Wrocławiu).

Gatunek ma w polskiej florze status już zadomowionego antropofita[5].

Morfologia

Liście i owoc
Kora
Pokrój
Drzewo dorastające w Polsce do 31 m wysokości[6]. Korona jest wąska i wyniosła. Posiada długi pień, z którego wyrastają długie, lekkie i łukowato wygięte gałęzie. Bardzo łamliwy podczas porywistych wiatrów bądź burz[4].
Kora
Kora ma barwę jasnoszarą. Łuszcząca się wąskimi pasmami, które odstają od pnia. Przypuszcza się, że ma do służyć odstraszaniu wiewiórek, które żywią się owocami tego gatunku[4].
Pędy
Pędy są grube, często aksamitne. Przy pąkach zazwyczaj występuje czerwono-brązowy kutner[4].
Pąki
Pokryte są czarnymi łuskami. Pąk szczytowy jest gruby. Ma około 15 mm grubości. Ma barwę zielono-brązową bądź matowozłotą. Czasami bywa jedwabiście omszony[4].
Liście
Liście nieparzystopierzaste składające się z 5 (bardzo rzadko z 7) listków. Szczytowy listek jest największy i może osiągać nawet do 30 cm długości. Listki są eliptyczne lub odwrotnie jajowate, piłkowane. Listki są grube i często tłuste. Ogonek liściowy jest sztywny i jest zwykle owłosiony tylko u nasady. Są prawie nagie, choć rudawe owłosienie może się pojawiać na brzegach liści. Jesienią przebarwiają się na złotożółty kolor[4].
Kwiaty
Drobne, rozdzielnopłciowe. Kwiaty męskie zebrane w kotki, kwiaty żeńskie po kilka w kłosy na szczytach pędów.
Owoce
Kuliste do 6 cm średnicy, w grubej okrywie, pękającej i odpadającej po dojrzeniu. Orzech jest wyraźnie żebrowany i posiada cienką, białą skorupkę. Dość smaczny, jadalny[4].

Biologia i ekologia

Rośnie w dolinach rzek, na zboczach, na równinach, na żyznych, dostatecznie wilgotnych glebach. Wchodzi w skład wielogatunkowych lasów liściastych. Jest wytrzymały na mrozy.

Zmienność

Podgatunki orzesznika pięciolistkowego:

  • Carya ovata var. australis, syn. C. australis lub C. carolinae-septentrionalis
  • Carya ovata var. ovata

Zastosowanie

  • W Ameryce jest uprawiany w licznych odmianach ze względu na cenne drewno, a także w przeszłości stanowił źródło pożywienia rdzennych Amerykanów, mimo iż owoce nie są tak smaczne jak orzesznik jadalny Carya illinoinensis.
  • W Polsce uprawiany czasami w parkach jako roślina ozdobna.

Przypisy

  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. ↑ Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-01-08] (ang.).
  3. ↑ Carya ovata, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
  4. 1 2 3 4 5 6 7 Johnson O., More D.: Drzewa. Warszawa: Multico, 2009, s. 176. ISBN 978-83-7073-643-9.
  5. ↑ Zbigniew Mirek i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 54, ISBN 978-83-62975-45-7.
  6. ↑ Shagbark hickory in the dendrological garden, Glinna. www.monumentaltrees.com. [dostęp 2015-11-09].

Bibliografia

  • Zbigniew Podbielkowski: Słownik roślin użytkowych. Warszawa: PWRiL, 1989. ISBN 83-09-00256-4.
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.