Jest to artykuł o charakterze zbiorczym, przedstawiający zwierzęta występujące w stworzonej przez J.R.R. Tolkiena mitologii Śródziemia.

W quenyi ogólna nazwa obejmująca wszystkie zwierzęta jako różnych od roślin (olvarów) brzmiała kelvar (qya. szybcy)[1]. Wiele z nich było inteligentne i mogło mówić. Część mogła być przy tym Majarami w zwierzęcym ciele.

Ptaki

Orły

Wielkie orły były zwierzętami rozumnymi, władającymi językami elfów i ludzi i największymi ptakami Śródziemia. Ich wódz, Thorondor, miał skrzydła o rozpiętości 180 stóp. Robert Foster podaje, że orły zostały stworzone do roli władców zwierząt. Były sługami Manwëgo i stanowiły widomy symbol potęgi Valarów[2].

W Pierwszej Erze orły pod wodzą Thorondora zagnieździły się w Crissaegrimie, wśród gór Echoriath. Chroniły przed szpiegami Morgotha Gondolin i ocaliły zbiegłych z jego upadku (m.in. Tuora i Idril). Uczestniczyły w Wojnie Gniewu walcząc ze smokami[2].

W Drugiej Erze miały gniazda na szczycie Sorontilu w Forostarze, północnym półwyspie Númenoru. Wzlatywały także na Meneltarmę[3]. Para orłów żyła też od założenia Númenoru do czasów Tar-Atanamira na szczycie wieży pałacu królewskiego w Armenelos[4]. Nadleciały z Amanu nad Númenor, gdy armia Ar-Pharazôna szykowała się do złamania Zakazu Valarów. Miało być to ostrzeżeniem przed zagładą wyspy[2].

Pod koniec Trzeciej Ery, gdy przewodził im Gwaihir, zamieszkiwały Góry Mgliste. Pojawiały się podczas Bitwy Pięciu Armii, Bitwy pod Morannonem, pomagały Bilbo Bagginsowi w ucieczce przed goblinami z Gór Mglistych oraz Gandalfowi Szaremu podczas konfliktu z Sarumanem Białym w Isengardzie. Po zniszczeniu Jedynego Pierścienia uratowały również Froda i Sama ze zbocza Orodruiny[2].

Po raz ostatni miały pojawić się podczas końca świata, kiedy rozegra się Ostatnia Bitwa.

Michael J. Brisbois, w artykule dla Tolkien Studies, zwrócił uwagę, że orły z Gór Mglistych miały własną kulturę[5].

Kruki

Wśród ptaków Śródziemia, nie tylko orły dysponowały inteligencją. W Hobbicie pojawiają się inteligentne kruki, żyjące na Samotnej Górze, jako sojusznicy krasnoludów. Podobnie jak orły, były one również obdarzone mową, jak i wyróżniały się dużymi rozmiarami ciała. Były przy tym długowieczne - Roak, wódz kruków, miał 135 lat, gdy spotkał Bilba i Balina[6]

Inne ptaki

Wśród krukowatych negatywnie wyróżniały się crebainy. Tolkien opisuje je jako duże, czarne wrony. Drużyna Pierścienia napotkała kilkukrotnie crebainy, według Aragorna pochodziły z Fangornu i Dunlandu. Leciały zbitymi gromadami przysłaniającymi niebo, patrolując dla Sarumana ziemie między Gwathló a Górami Mglistymi (Eregion i Dunland)[7]. Nazwa tych ptaków pochodziła z sindarinu. Liczba pojedyncza crebain brzmi craban[8].

Kolejnym rodzajem ptaków Śródziemia były kirinki - niewielkie ptaki, które żyły w Númenorze. Wchodziły w skład wielogatunkowych stad spotykanych w głębi lądu. Są opisane jako „nie większe od strzyżyka”, miały szkarłatne upierzenie, a ich pisk był „ledwo słyszalny dla ludzkiego ucha”[4]

Mewy były spotykane na nabrzeżach. Zamieszkiwały chociażby Bar-in-Mŷl (sin. Dom Mew), mały przylądek w południowo-zachodnim Eglareście[9][10]. Wielkie mewy, „ukochane przez Telerich”, były pierwszymi stworzeniami, które spotkał Tuor w Lammoth, w drodze do Nevrastu[11]. Mewy żyły także w Númenorze[12] i Gondorze, przy brzegach Anduiny na terenie Lebenninu. Ich krzyk wzbudził w Legolasie tęsknotę do Amanu[13]

Telerich zwano „Panami mew”[14]. Mewa była godłem królów Dúnedainów ze Śródziemia, srebrne „skrzydła mewy” umieszczono w koronie królów Gondoru[15].

Wspomniany jest także bezimienny gatunek, znany jako ptaki z Tol Eressëi, mający szare upierzenie oraz złote dzioby i nóżki. Parę takich ptaków podarowali elfowie z Tol Eressëi Erendis i Tar-Aldarionowi z okazji ich ślubu. Ptaki te żyły długo, kojarzyły się w pary, z których nie dawały się rozdzielić. Rozdzielone nie śpiewały i zlatywały się do siebie. Przywiązywały się do właściciela. Erendis wypuściła je, kiedy rozpadło się jej małżeństwo z Tar-Aldarionem[16].

W Legendarium Śródziemia pojawiają się także wzmianki o czaplach i łabędziach na bagnach, zimorodkach, ziębach, jaskółkach i innych gatunkach ptaków[17].

Smoki

Podobizna Smauga z ekranizacji Hobbita umieszczona na samolocie należącym do Air New Zealand

Smoki zostały opisane jako jedna z najpotężniejszych ras sług Morgotha, wielkie inteligentne gady, różniące się jednak znacznie między sobą. Tak zwane Urulóki umiały zionąć ogniem, lecz nie miały skrzydeł[18]. Należał do nich Glaurung. Istniały także smoki ogniste skrzydlate, jak np. Smaug. Prócz nich Tolkien wspomina także zimne smoki - bezskrzydłe, które nie zionęły ogniem.

Gady te były ogromne, pokryte łuską, która twardniała wraz z wiekiem i długowieczne. Mogły omamić tego, kto patrzył im w oczy, były inteligentne, przebiegłe i żądne skarbów. Zwano je także Wielkimi Gadami. Robert Foster podaje, że mogły być wyhodowane przez Morgotha po jego powrocie do Angbandu z Silmarilami[18].

W Pierwszej Erze występowały głównie Urulóki. W Wojnie Gniewu wzięły udział także ogniste skrzydlate smoki[19]. Następna wzmianka o smokach dotyczy wydarzeń z 2570 roku Trzeciej Ery, kiedy napadały na krasnoludów i Éothéodów w Ered Mithrin. Góry te są jedynym wspomnianym przez Tolkiena siedliskiem zimnych smoków[18].

Wargowie

Wargowie to inteligentne i złe wilki, w Silmarillionie zwane wilkołakami, będące często sojusznikami orków - istoty nieodmiennie pojawiające się w utworach Tolkiena jako wrogowie głównych bohaterów, czy wręcz ich ras.

W Silmarillionie wilkołaki pojawiają się jako sługi Saurona, mieszkające na kontrolowanej przez niego wyspie Tol Sirion, przezwanej z tego względu Tol-in-Gaurhoth - Wyspą Wilkołaków. Sam Sauron także przyjął formę wilkołaka walcząc z Huanem[20].

Podczas Trzeciej Ery wargowie mieszkali w Rhovanionie, lecz zapuszczały się na zachód, do Eriadoru, zabijając podczas jednej z wypraw Aragorna I, Wodza Dunedainów. Później, podczas Srogiej Zimy w 2911 roku biali wargowie przekroczyli zamarzniętą Brandywinę i weszli do Shire’u.

W Hobbicie służą jako znaczący antagoniści, łącząc siły z goblinami i atakując Kompanią Thorina[20]. Następnie przyłączyli się do goblinów z Góry Gundabad i ponieśli klęskę w Bitwie Pięciu Armii[20].

Drużyna Pierścienia została zaatakowana przez wargów na zachód od Gór Mglistych, lecz udało im się odeprzeć tą watahę[20].

Saruman wykorzystał wargów podczas Wojny o Pierścień: uczestniczyli oni w pierwszej i drugiej bitwie u brodów na Isenie, podczas której doprowadzili do odłączenia się sił Elfhelma i Grimbolda. Następnie skierowali się na Helmowy Jar, gdzie ponieśli klęskę w Bitwie o Rogaty Gród w nocy z 3 na 4 marca 3019 roku.

Podczas Wojny o Pierścień wargowie polowali na zewnątrz murów Bree[21].

Wielkie pająki

Wielkie, inteligentne i złe pająki grają znaczącą rolę zarówno w Hobbicie, jak i Władcy Pierścieni oraz Silmarillionie. Są w nich niebezpiecznymi antagonistami.

Wielkie pająki wywodziły się od, żyjących w Pierwszej Erze, Ungolianty i pająków z Nan Dungortheb[22].

Córką Ungolianty była Szeloba, która żyła w górach okalających Mordor, obok przełęczy nazwanej od niej Cirith Ungol[23]. Jej potomstwo żyło w Mrocznej Puszczy, gdzie atakowały one elfów z Leśnego Królestwa i tamtejszych ludzi[24]. W trzecie erze, podczas wyprawy kompanii Thorina (opisanej w Hobbicie) potomstwo Szeloby opanowało już północne i centralne rejony Mrocznej Puszczy wykorzystując powolny, lecz stały, wzrost potęgi Czarnoksiężnika z Dol Guldur. Krasnoludy wraz z Thorinem zostały wówczas napadnięte i uprowadzone do gniazda wielkich pająków, skąd uratował ich przy użyciu Żądła i magicznego pierścienia hobbit Bilbo[25]. W adaptacji filmowej Petera Jacksona krasnoludom pomogły także elfy z Leśnego Królestwa, dowodzone przez Legolasa i Tauriel.

Niepewne jest zarówno pochodzenie wielkich pająków, jak i ich ostateczny los. Ungolianta mogła pochodzić z spoza Ardy[26]. Robert Foster przypuszcza, że te złe stworzenia mogły mieć oryginalnie za zadanie skażenie Wiosny Ardy. Sądzi przy tym, że w Czwartej Erze mogły one zostać wytępione[24].

Joyce Tally Lionarons w swym artykule dla Mythlore uznała, że pająki pełnią w utworach Tolkiena rolę przeciwstawną elfom[26].

Zwierzęta gospodarskie

Sarjeant poświęcił część artykułu o Shire tamtejszym zwierzętom. Do hodowanych tam zwierząt należała lokalna rasa kucyków - małych, lecz wytrzymałych - które bohaterowie wykorzystali w swych podróżach. Tolkien wspomina też o Stoorach mających rasę dużych psów, czy o hodowli pszczół w Shire[27].

Pozostałe zwierzęta

Bawoły Arawa

Bawoły Arawa, czyli Oromëgo[28], były rodzajem wielkiego białego bydła występującego na stepach Rhûnu, na które w Pierwszej Erze polował Valar od którego imienia je potem nazwano. W Trzeciej Erze polował na nie namiestnik Gondoru Vorondil. Z rogu bawołu Arawa wykonano Wielki Róg, dziedzictwo rodu namiestników[29].

Mearasy

Mearasy to konie, które występowały pod koniec Trzeciej Ery w Rohanie. Najwcześniejszym znanym mearasem był Felaróf, lecz ich rasa miała pochodzić ze stadnin Oromego w Amanie. Odznaczały się wyjątkowym wzrostem, siłą, inteligencją i pięknem. Ich maść była siwa lub biała.

Jeździć na nich mogli tylko królowie Rohanu lub ich synowie. Jedynym wyjątkiem był Cienistogrzywy, wierzchowiec Gandalfa.

Ich nazwa pochodzi z języka rohirrickiego[30].

Mûmakile

Wyobrażenie mûmaka

Występują w Dwóch wieżach i Powrocie króla. Były podobne do słoni, żyły w Haradzie i były używane przez Haradrimów w czasie bitew. Haradrimowie wsparli Saurona mûmakilami w bitwie na polach Pelennoru. Mûmakile prowadziły też Grond, taran użyty w bitwie do zniszczenia bramy Minas Tirith[31].

Oryginalnie ich nazwa w liczbie mnogiej brzmi mûmakil, a w liczbie pojedynczej mûmak. Stosowali ją Strażnicy Ithilien. Hobbici nazywali mûmakile olifantami[32].

Robakołaki

Wspomniane przez Bilba Bagginsa w Hobbicie, w rozdziale 1., kiedy główny bohater dziwi się, dlaczego trzynastu krasnoludów wybrało go na włamywacza i 14. towarzysza. Według niego robakołaki żyją na „najdalszym wschodzie wschodu”, na „Najdalszej Pustyni”[33]. Deklarując gotowość do walki z nimi, hobbit wyraża chęć udzielenia pomocy krasnoludom.

W angielskim oryginale ich miano to Were-worms, być może utworzone na kształt wyrazu werewolf oznaczającego wilkołaka. Raczej należą do hobbickiego folkloru, niż do ras żyjących w Śródziemiu[34].

W filmie Hobbit: Bitwa Pięciu Armii pojawiają się stworzenia drążące w ziemi blisko Ereboru tunele, którymi wychodzi armia orków. Widząc potwory podobne do wielkich dżdżownic ze szczękami, Gandalf nazywa je robakołakami[35]. Pojawienie się tej nazwy w filmie zostało wymienione jako jeden z detali zaczerpniętych z myślą o fanach mitologii Śródziemia, wytykających liczne odstępstwa filmów od książkowego oryginału[36].

Skrzydlate bestie

Figura skrzydlatej bestii na budynku kina w Wellington przed premierą Powrotu króla

Występują we wszystkich trzech tomach Władcy Pierścieni. W Trzeciej Erze były hodowane przez Saurona, który oddał je Nazgûlom jako latające wierzchowce. Bestie te były potężnych rozmiarów. Miały czarną skórę[37].

Berman uznała, że skrzydlate bestie były podobne do pterodaktyli[38].

Analiza

Thijs Porck stwierdził, że Śródziemie jest pełne zwierząt, wspominając że Antje vom Lehn wyliczyła, że występuje w nim przynajmniej siedemdziesiąt pięć gatunków tych stworzeń[39].

Ruth Berman, w artykule o smokach Tolkiena i C.S. Lewisa uznała, że twórca Śródziemia był tymi bestiami zafascynowany. Opisując Smauga stwierdziła, że mimo swego zła jest on momentami komiczny. Napisała także o tolkienowskich smokach spoza Śródziemia, jak Chrysophylax, pokonany przez Gilesa z Ham[38].

Guglielmo Spirito opisuje rolę wilków, kruków i orłów w Legendarium Tolkiena i to w jaki sposób wpłynął on na ich obraz w kulturze, obecny w niej od wieków[6].

Sarjeant zwrócił uwagę na brak wzmianek o osłach i mułach w Śródziemiu i to, że o obecności innych zwierząt gospodarskich, np. świń, można wnioskować tylko pośrednio. Wątpi przy tym, czy jajka spożywane przez bohaterów pochodzą od kur, sugerując raczej, że zbierano je od kaczek[27].

Liczni autorzy poświęcili swe artykuły rozważaniu możliwości alternatywnego przebiegu fabuły Władcy Pierścieni, w którym orły zaniosły by członków Drużyny Pierścienia do Mordoru[40][41][42][43].

J.S. Ryan napisał artykuł dla „Mallorn: The Journal of the Tolkien Society” o etymologii nazwy „warg” oraz miejscu wilkołaków i wargów w twórczości Tolkiena Uznał on, że Tolkien wprowadzając do swych utworów wargów przedłużył ludową pamięć, reanimując stare słowa[20].

Camilo Peralta rozważał dlaczego Tolkien nie wprowadził smoków do Władcy Pierścieni, sadząc że nie pasowały one do tej opowieści. Zwraca przy tym uwagę na rozpoznawalność jaką zyskały one wśród fanów[19].

Przypisy

  1. ↑ R. Foster: Encyklopedia Śródziemia, s. 154.
  2. 1 2 3 4 Robert Foster: Encyklopedia Śródziemia, s. 210.
  3. ↑ J.R.R. Tolkien: Niedokończone opowieści, s. 150.
  4. 1 2 J.R.R. Tolkien: Niedokończone opowieści, s. 152.
  5. ↑ Michael J. Brisbois: Tolkien's Imaginary Nature: An Analysis of the Structure of Middle-earth. Tolkien Studies, 2005. [dostęp 2023-09-29]. (ang.).
  6. 1 2 Guglielmo Spirito: Wolves, Ravens, and Eagles A mythic presence in The Hobbit. Hither Shore, 2005. [dostęp 2023-10-01]. (ang.).
  7. ↑ J.R.R. Tolkien: Drużyna Pierścienia, s. 378.
  8. ↑ R. Foster: Encyklopedia Śródziemia, s. 69.
  9. ↑ J.R.R. Tolkien, Christopher Tolkien (red.): The War of the Jewels, Part Two. The Later Quenta Silmarillion: Of Beleriand its Realms, s. 184, 190.
  10. ↑ J.R.R. Tolkien, Christopher Tolkien (red.): The War of the Jewels, Part Four. Quendi and Eldar, s. 379, 418.
  11. ↑ J.R.R. Tolkien: Niedokończone opowieści, s. 31.
  12. ↑ J.R.R. Tolkien: Niedokończone opowieści, s. 161.
  13. ↑ J.R.R. Tolkien: Władca Pierścieni: Powrót króla, s. 188.
  14. ↑ J.R.R. Tolkien, Christopher Tolkien (red.): The Lost Road and Other Writings, Part Two: Valinor and Middle-earth before The Lord of the Rings, VI. Quenta Silmarillion, s. 215.
  15. ↑ J.R.R. Tolkien: Władca Pierścieni: Powrót króla, s. 306.
  16. ↑ J.R.R. Tolkien: Unfinished Tales, wyd. George Allen & Unwin, 1980, s. 189–190, 193, ISBN 0-04-823179-7.
  17. ↑ Marcella Juhren: The Ecology of Middle Earth. Mythlore, 1970. [dostęp 2023-10-08]. (ang.).
  18. 1 2 3 Robert Foster: Encyklopedia Śródziemia, s. 281.
  19. 1 2 Camilo Peralta: On the Symbolic Use of Dragons by Jacobus de Voragine and J. R. R. Tolkien. Religions, 2023. [dostęp 2023-10-09]. (ang.).
  20. 1 2 3 4 5 JS Ryan: Warg, Wearg, Earg, and Werewolf: A Note on A Speculative Tolkien Etymology. Mallorn. [dostęp 2023-09-29]. (ang.).
  21. ↑ Robert Foster: Encyklopedia Śródziemia, s. 288.
  22. ↑ J.R.R. Tolkien: Silmarillion, s. 93.
  23. ↑ Jaume Albero Poveda: VILLAINS AND THE REPRESENTATIONS Of EVIL IN J. R. R. TOLKIEN’S fICTION Of MIDDLE-EaRTH. BRNO STUDIES IN ENGLISH, 2005. [dostęp 2023-10-08]. (ang.).
  24. 1 2 R. Foster: Encyklopedia Śródziemia, s. 293.
  25. ↑ J.R.R. Tolkien: Hobbit, czyli tam i z powrotem, rozdział VIII.
  26. 1 2 Joyce Tally Lionarons: Of Spiders and Elves. Mythlore. [dostęp 2023-09-29]. (ang.).
  27. 1 2 William A.S. Sarjeant: THE SHIRE: ITS BOUNDS, FOOD AND FARMING. Mallorn, 2001. [dostęp 2023-10-06]. (ang.).
  28. ↑ R. Foster: Encyklopedia Śródziemia, s. 27.
  29. ↑ R. Foster: Encyklopedia Śródziemia, s. 39.
  30. ↑ R. Foster: Encyklopedia Śródziemia, s. 179.
  31. ↑ J.R.R. Tolkien: Władca Pierścieni: Powrót króla, s. 122.
  32. ↑ Robert Foster: Encyklopedia Śródziemia, s. 207.
  33. ↑ J.R.R. Tolkien: Hobbit, czyli tam i z powrotem. Maria Skibniewska (tłum.). Warszawa: Iskry, 2002, s. 24. ISBN 83-207-1681-0.
  34. ↑ Were-worms. glyphweb.com. [dostęp 2014-12-29]. (ang.).
  35. ↑ Galadhorn: Pożegnalny toast, czyli felieton przed- i pofilmowy. elendilion.pl, 2014-12-19. [dostęp 2014-12-29].
  36. ↑ Charles Scaliger: „The Hobbit: The Battle of the Five Armies” and Jackson’s Tolkien Extravaganza. thenewamerican.com, 2014-12-23. [dostęp 2014-12-29]. (ang.).
  37. ↑ J.R.R. Tolkien: Drużyna Pierścienia, 507.
  38. 1 2 Ruth Berman: Dragons for Tolkien and Lewis. Mythlore, 1984-07-15. [dostęp 2023-09-29]. (ang.).
  39. ↑ Thijs Porck: Medieval Animals in Middle-earth. [w:] Figurations animalières à travers les textes et l’image en Europe [on-line]. 25.10.2021. [dostęp 2023-10-01]. (ang.).
  40. ↑ Justine Lowe: The eagles in Lord of the Rings are a plot hole, but also an us problem. polygon.com, 12 maja 2022. [dostęp 2023-10-05]. (ang.).
  41. ↑ Craig Elvy: Why The Fellowship Couldn’t Use The Eagles in Lord of the Rings. screenrant.com, 23 września 2019. [dostęp 2023-10-05]. (ang.).
  42. ↑ Rebekah Kibodeaux: Here’s Why the Eagles Didn’t Take the One Ring to Mordor. nerdist.com, 13 maja 2016. [dostęp 2023-10-05]. (ang.).
  43. ↑ Blake Hawkins: The Real Reason the Eagles Didn't Fly Frodo to Mordor in Lord of the Rings. cbr.com, 26 styczna 2022. [dostęp 2023-10-05]. (ang.).

Bibliografia

  • Robert Foster: Encyklopedia Śródziemia. Warszawa: Amber, 2002. ISBN 83-241-0200-0.
  • J.R.R. Tolkien: Władca Pierścieni: Drużyna Pierścienia. Maria Skibniewska (tłum.). Warszawa: Muza SA, 2002. ISBN 83-7319-172-0.
  • J.R.R. Tolkien: Władca Pierścieni: Powrót Króla. Maria Skibniewska (tłum.). Warszawa: Muza SA, 2002. ISBN 83-7319-172-0.
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.