Ortyle magdeburskie – ortyle (orzeczenia i wyjaśnienia prawne) wydawane przez sąd ławniczy w Magdeburgu, dotyczące miast założonych na prawie magdeburskim[1].
W niejasnych przypadkach prawnych miasta lokowane na prawie magdeburskim (inaczej niemieckim) zwracały się do sądu w Magdeburgu, skąd otrzymywały orzeczenia w języku niemieckim[1]. Orzeczenia takie były płatne[2]. Układano je w zbiory na użytek sądów miejskich[1]. Zbiory w języku niemieckim pojawiły się w XIV wieku, zaś w XV wieku tłumaczenia na język łaciński i polski[1].
Ortyle w Polsce
Aby uniezależnić się od wyroków sądu niemieckiego Magdeburga, Kazimierz Wielki powołał w Krakowie, prawdopodobnie w 1356, sąd prawa niemieckiego[2]. W późniejszym czasie, około 1470, zwracanie się przez polskie miasta o porady prawne do Magdeburga ostro krytykował Jan Ostroróg w De iure ex Maydemburg petendo[3]. Jednak jeszcze do XVI wieku polskie sądy prawa niemieckiego odwoływały się do orzeczeń sądu magdeburskiego[4]. Także sąd krakowski w chwili powołania otrzymał zbiór orzeczeń magdeburskich[3].
Znanych jest osiem odpisów polskich tłumaczeń ortyli (jeden zaginął podczas II wojny światowej), z których jeden pochodzi z XV wieku, zaś pozostałe z wieku XVI[1]. Najstarsze polskie tłumaczenie ortyli powstało około 1450 we Lwowie lub jego okolicach na polecenie Mikołaja Gołogórskiego, podstolego lwowskiego[1]. Najstarszy zachowany przekaz tłumaczenia ortyli powstał około 1480 we Lwowie lub na pograniczu województw bełskiego i ruskiego[1]. Obecnie przechowywany jest w Bibliotece Ossolińskich we Wrocławiu (rękopis nr 50)[1]. Tekst ortyli, spisany w dwóch kolumnach jednym charakterem pisma, znajduje się na kartach 11–22v, 26–105[1]. Jest on najstarszym znanym ciągłym zabytkiem staropolszczyzny reprezentującym dialekt południowokresowy[1].
Przypisy
- 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Wydra i Rzepka 1984 ↓, s. 175.
- 1 2 Łysiak 1999 ↓, s. 101.
- 1 2 Łysiak 1999 ↓, s. 104.
- ↑ Łysiak 1999 ↓, s. 103.
Bibliografia
- Ludwik Łysiak. Raz jeszcze o założeniu sądu wyższego prawa niemieckiego na zamku krakowskim. „Studia z Dziejów Państwa i Prawa Polskiego”. 4, s. 99–107, 1999.
- Wiesław Wydra, Wojciech Ryszard Rzepka: Chrestomatia staropolska. Teksty do roku 1543. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1984. ISBN 83-04-01568-4.