Orlica pospolita
Ilustracja
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

telomowe

Gromada

naczyniowe

Klasa

paprocie

Podklasa

paprotkowe

Rząd

paprotkowce

Rodzina

denstediowate

Rodzaj

orlica

Gatunek

orlica pospolita

Nazwa systematyczna
Pteridium aquilinum (L.) Kuhn
O. Kersten, Reis. Ost-Afr. 3(3):11. 1879

Orlica pospolita, lokalnie lub dawniej paporocień[3] lub paparatnik[3] (Pteridium aquilinum (L.) Kuhn) – kosmopolityczny gatunek paproci z rodziny denstediowatych Dennstaedtiaceae. Występuje w strefie klimatów umiarkowanych i subtropikalnych. W Polsce gatunek pospolity z wyjątkiem wyższych terenów górskich.

Morfologia

W naturalnym siedlisku
Przekrój poprzeczny osadki liścia

Gametofit

Gametofit osiąga 7–8 mm szerokości i reprezentuje typ Athyrium – pozbawiony jest włosków[4].

Sporofit

Kłącze
Duże, długie, poziomo rozrastające się w podłożu, rozgałęziające się. Jest w różnym stopniu owłosione i pozbawione łusek[5]. Nadziemnego pędu brak.
Liście
Okazałe, osiągają zwykle do 1,8 m wysokości, ale zdarzają się i większe, nawet do 4,4 m długości. Z kolei w skrajnych warunkach mogą osiągać tylko 30 cm. Wyrastają pojedynczo na końcach kłączy. W zarysie trójkątne, 3-krotnie (rzadziej 2- i 4-krotnie) pierzaste o odcinkach równowąsko-lancetowanych, tępych, prawie naprzeciwległych i całobrzegich. Liść za młodu jest omszony, później blaszka liściowa jest naga lub rzadziej słabo owłosiona. Ogonek liściowy tak długi jak blaszka liściowa, do 1 cm średnicy. U nasady jest ciemny i omszony, w górnej części półkolisty na przekroju i nagi. Kupki zarodniowe umieszczone są na brzegu liścia i osłonięte szczątkową zawijką, jak również zagiętym brzegiem blaszki liściowej[5].
Zarodniki
Brązowe, kolczaste[5].

Ekologia

Występuje w widnych i suchych borach mieszanych i borach sosnowych, rzadziej na terenach otwartych, na niżu i niższych położeniach górskich. Preferuje glebę piaszczystą.

Biologia

Cechy fitochemiczne
Roślina jest trująca. Zawiera kwas pteritanowy (orlikowogarbnikowy). Zatrucia u zwierząt roślinożernych następują zarówno po spożyciu orlicy na pastwisku, jak i w sianie. U bydła domowego powoduje krwiomocz. U koni poraża układ nerwowy i powoduje chwiejny chód. Orlicy przypisywano także winę za zapadanie owiec na kołowaciznę (obecnie wiadomo, że choroba ta wywoływana jest przez priony)[6].
Kłącze orlicy i młode pastorałowate liście po przetworzeniu są jadalne. Kłącze zawiera do 60% skrobi i wytwarza się z niego mąkę. Bardzo młode części zielone po wstępnym przygotowaniu w celu usunięcia substancji trujących w japońskiej kuchni nazywa się warabi[7].
Rozwój
Kupki zarodniowe pojawiają się w bardzo zmiennej ilości w strefie klimatu umiarkowanego w lipcu i sierpniu, często jednak przez wiele lat nie powstają wcale[5]. Zarodniki kiełkują po 10–14 dniach. Kiełkowanie zaczyna się od wysunięcia przez szczelinę ściany zarodnika (egzynę) bezbarwnego chwytnika. Po stadium nitkowatym rozwoju gametofitu, rozwija się stadium „łopatkowe” i w końcu powstaje przedrośle sercowate. Rozwój gametofitu u orlicy należy do najszybciej przebiegających wśród gatunków należących do paproci cienkozarodniowych. Plemnie powstają po 23 dniach, a rodnie po 40 dniach. Zapłodnienie następuje ok. 60 dni po skiełkowaniu zarodnika. Po zapłodnieniu powstaje na przedroślu jeden tylko zarodek. Składa się on ze stopy tkwiącej w przedroślu i odżywiającej młodą roślinę oraz zaczątków korzenia, łodygi (kłącza) oraz liści. Młode listki są u orlicy nagie, ale w miarę rozwoju stają się coraz bardziej podobne do liści asymilacyjnych (trofofili)[4].

Nazewnictwo

Zarówno rodzajowa nazwa naukowa, jak i zwyczajowa nazwa polska pochodzi od układu wiązek przewodzących na przekroju ogonka liściowego, na którym układają się one w postać orła[5].

Przypisy

  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-02-28] (ang.).
  2. ↑ The Pteridophyte Phylogeny Group, A community-derived classification for extant lycophytes and ferns, „Journal of Systematics and Evolution”, 54 (6), 2016, s. 563–603, DOI: 10.1111/jse.12229.
  3. 1 2 Maja Graniszewska, Hanna Leśniewska, Halina Galera, Aleksandra Mankiewicz-Malinowska, Rośliny użyteczne… Michała Fedorowskiego – dzieło odnalezione po 130 latach, 2013 [w:] Entobiologia Polska
  4. 1 2 Wanda Karpowicz: Paprocie. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1972.
  5. 1 2 3 4 5 R.H. Marrs, A.S. Watt. Biological Flora of the British Isles: Pteridium aquilinum (L.) Kuhn. „Journal of Ecology”. 94, s. 1272–1321, 2006.
  6. ↑ S. Bagiński, J. Mowszowicz: Krajowe rośliny trujące. Łódź: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1963.
  7. ↑ Łukasz Łuczaj: Dzikie rośliny jadalne Polski. Przewodnik survivalowy. luczaj.com. [dostęp 2014-05-11]. (pol.).

Bibliografia

  • Jakub Mowszowicz: Krajowe chwasty polne i ogrodowe. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1986. ISBN 83-09-00771-X.
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.