Orlęta – organizacja młodzieżowa działająca od 1933 przy Związku Strzeleckim (pojedyncze drużyny powstały w 1932), a także podczas II wojny światowej w konspiracji.
Zasięg działania
Organizacja skupiała młodzież w wieku 11-16 lat. Miała zasięg ogólnopolski i była w okresie międzywojennym drugim po Związku Harcerstwa Polskiego najliczniejszym stowarzyszeniem młodzieży w Polsce - liczyła ponad 40 tys. członków, przede wszystkim z rodzin robotniczych. Orlęta skupiały prawie wyłącznie młodych ludzi polskiej narodowości, co wynikało z przekonania, że przede wszystkim na nich powinno opierać się bezpieczeństwo państwa.
Drużyny orlęce działały w Warszawie (w 1939 istniało tu 25 hufców skupiających ok. 1200 członków), Poznaniu, Łodzi, na Śląsku, Kielecczyźnie, Podlasiu, w Małopolsce, Kujawach i Pomorzu oraz w województwach: lwowskim, tarnopolskim i stanisławowskim.
Nazwa, cel i formy działania
Nazwa
Nazwa organizacji nawiązywała do Orląt Lwowskich - najmłodszych obrońców Lwowa w listopadzie 1918, oraz do godła Rzeczypospolitej Polskiej. Pojedynczego członka organizacji określano jako orlę, niekiedy także orlak, co jednak uznawano za formę niepoprawną.
Cel działania
Celem organizacji, powstałej z inspiracji obozu politycznego piłsudczyków, było wychowanie młodzieży, kształtowanie postaw patriotycznych, m.in. poświęcenia się idei obrony niepodległości Polski w razie jej zagrożenia, przygotowanie wojskowe, rozwój fizyczny i upowszechnienie uprawiania sportu. Podobnie jak w harcerstwie organizowano coroczne obozy letnie.
Artykuły o pracy instruktorskiej wśród orląt publikował „Strzelec” i od 1937 ukazujący się w nim nieregularnie dodatek „Orlęta” oraz gazetka „Głos Orląt” - dodatek do pisma wojskowego "Wiarus".
Prawo i przyrzeczenie orląt
|
|
Stopnie
Wyróżniano trzy stopnie starszeństwa organizacyjnego: orlę, starsze orlę i junak (później określany jako patrolowy), oznaczane na mundurach, istniały też stopnie instruktorskie. Orlęta musiały wykazać się m.in. wiedzą o obronie Lwowa, znajomością musztry, historii Polski i jej młodych bohaterów, historii i topografii własnej miejscowości, wiedzą z zakresu terenoznawstwa, umiejętnością strzelania i pływania.
Umundurowanie
Mundur organizacyjny składał się z bluzy w kolorze khaki z elementami granatowymi (naramienniki, mankiety rękawów), granatowych spodenek lub spódnic oraz granatowego beretu z metalowym orłem strzeleckim.
Członkowie
Okres konspiracji w Warszawie
W Warszawie podczas II wojny światowej część orlęcej kadry instruktorskiej i członków Orląt utworzyła konspiracyjną organizację, która została włączona do Armii Krajowej i brała udział w walce z okupantem niemieckim, a następnie w powstaniu warszawskim. W Batalionie „Gozdawa” walczyła Kompania Motorowa Orląt. Twórcą i komendantem orlęcej konspiracji był wcześniejszy organizator orlęcego hufca Praga Stanisław Srzednicki.
Orlinek
Po wojnie, w latach 1945-1946 istniała Szkoła Orląt „Orlinek” w Karpaczu (nazwana formalnie Szkołą Orląt Grunwaldzkich dla odwrócenia uwagi władz komunistycznych od tradycji orląt lwowskich), prowadzona w dawnym niemieckim hotelu "Teichmanbaude" przez instruktora harcerskiego i orlęcego Zygmunta Pytlińskiego. W Orlinku utworzono dwie kompanie orląt, obowiązywał tam regulamin wojskowy i umundurowanie. Uczniami szkoły byli m.in. osierocone dzieci oficerów wojskowych i żołnierzy AK, młodociani więźniowie niemieckich więzień i obozów koncentracyjnych. Od szkoły pochodzi nazwa istniejącej dziś skoczni narciarskiej w Karpaczu.
Środowisko Orląt obecnie
W 1985 powstał Klub Kombatantów "Orlęta" przy Obwodzie VI Rejonu V Armii Krajowej "Praga", który w 1990 przekształcił się w Środowiskowe Koło Kombatanckie Armii Krajowej Organizacji Orlęta. Dawni członkowie Orląt spotykają się co roku 8 maja w dniu imienin Stanisława Srzednickiego, przy jego mogile na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach.
W latach 90. środowisko przedwojennych Orląt podejmowało próby odtworzenia organizacji. W trzech warszawskich szkołach utworzono kompanie Orląt, a jednej z nich nadano imię Stanisława Strzednickiego. W 1995 powołano Stowarzyszenie Przyjaciół Orląt.
Obecnie do tradycji Orląt nawiązują młodsi członkowie Związki Strzeleckiego "Strzelec" Józefa Piłsudskiego, Komenda Główna Rzeszów[1] oraz Orlęta Związku Strzeleckiego[2].
Miejsca pamięci
- tablica na bocznej ścianie oficyny pałacu Raczyńskich przy ul. Podwale 23 w Warszawie (od strony ul. Kilińskiego, odsłonięta w 1999)
- tablica poświęcona Stanisławowi Srzednickiemu w Szkole Podstawowej nr 325
- tablica w kruchcie katedry polowej Wojska Polskiego w Warszawie
- głaz pamiątkowy w miejscu śmierci orląt-żołnierzy w nieistniejącym dziś młynie przy ul. Białostockiej
- tablica poświęcona Stanisławowi Srzednickiemu w pobliżu jego miejsca śmierci, w wieży dawnego ratusza przy placu Teatralnym (odsłonięta w 2004)
Zobacz też
Przypisy
- ↑ Związek Strzelecki ,,Strzelec" [online], www.strzelec.erzeszow.pl [dostęp 2018-01-12] [zarchiwizowane z adresu 2016-04-25].
- ↑ § 1 ust. 12 pkt 4 Statutu Związku Strzeleckiego [online], Związek Strzelecki [dostęp 2020-09-27].
Bibliografia
- Marek Gałęzowski. Na wzór Orląt lwowskich. „Biuletyn Instytutu Pamięci Narodowej”. 11-12/2008, s. 97-104, 11-12 2008. Warszawa. ISSN 1641-9561. [dostęp 2009-11-13].
- Marek Gałęzowski: Orlęta Warszawy. Organizacja Orląt Związku Strzeleckiego w Warszawie. Działalność przedwojenna, konspiracyjna i losy powojenne. Warszawa: Oficyna Wydawnicza RYTM, 2009. ISBN 978-83-7399-330-3.