Jako strona

Kodeks postępowania administracyjnego stanowi, że do występowania w postępowaniu administracyjnym jurysdykcyjnym w charakterze strony uprawniony jest każdy, czyjego interesu prawnego lub obowiązku dotyczy postępowanie, albo kto żąda czynności organu ze względu na swój interes prawny lub obowiązek, w tym osoby fizyczne, osoby prawne, a także organizacje społeczne albo państwowe lub samorządowe jednostki organizacyjne, które nie posiadają osobowości prawnej (art. 29 KPA).

Jako uczestnik na prawach strony

Organizacja społeczna może w sprawie dotyczącej innej osoby wystąpić z żądaniem wszczęcia postępowania lub dopuszczenia organizacji społecznej do udziału w postępowaniu, jeżeli jest to uzasadnione celami statutowymi tej organizacji i gdy przemawia za tym interes społeczny. Oba te wymogi muszą zostać spełnione łącznie^[6]. Ich wystąpienie powinno zostać należycie uzasadnione we wniosku o dopuszczenie organizacji społecznej do udziału w sprawie^[7].

Przesłanka uzasadnienia celami statutowymi została bezpośrednio powiązana z art. 10 ust. 1 pkt 3 Prawa o stowarzyszeniach^[8]. „Zapisy regulaminu organizacji społecznej winny być tak sformułowane, aby nie nasuwały żadnych wątpliwości na jakie obszary działalności są nakierowane działania”^[9]. „Określenie „cel statutowy” oznacza, że sprawa dotyczy zasadniczych kierunków działalności danej organizacji, zapisanych w statucie lub w innym, spełniającym podobną do statutu funkcję, akcie regulującym wewnętrzny ustrój danej organizacji społecznej”^[10].

„Pojęcie „interesu społecznego” (art. 31 § 1 k.p.a.) wymaga każdorazowo indywidualnej oceny. Kryterium „interesu społecznego” stanowi kryterium niedookreślone, którego treść zmienia się w czasie w zależności od wartości uznawanych w społeczeństwie. (…) Udział organizacji społecznej w postępowaniu administracyjnym nie może służyć wyłącznie partykularnym interesom samej organizacji społecznej, jak również nie może prowadzić do naruszenia sfery prywatności stron postępowania poprzez nadmierne poszerzenie kręgu jego uczestników”^[11].

Organizacja społeczna powinna wykazać „kwalifikacje”, jakie posiada do występowania w danej konkretnej sprawie^[12]. Ponadto organizacja społeczna może brać udział w postępowaniu w imieniu i na rzecz pracownika delegowanego na terytorium RP lub z terytorium RP albo pracodawcy delegującego pracownika na terytorium RP lub z terytorium RP – za zgodą strony w imieniu i na rzecz której występuje w postępowaniu.

W razie braku spełnienia przesłanek uzasadniających dopuszczenie organizacji społecznej do udziału w postępowaniu administracyjnym organ wydaje postanowienie o odmowie wszczęcia postępowania lub dopuszczenia do udziału w postępowaniu organizacji społecznej, na które służy zażalenie, a następnie skarga do sądu administracyjnego^[13].

Organizacja społeczna, która nie uczestniczy w postępowaniu na prawach strony, może za zgodą organu przedstawić temu organowi swój pogląd w sprawie, wyrażony w uchwale lub oświadczeniu jej organu statutowego. Jedyną przesłanką dopuszczenia organizacji społecznej do wyrażenia organowi swojego poglądu w sprawie jest zgoda organu. Taka zgoda powinna jednak zostać poprzedzona analizą przesłanek, o których mowa w art. 31 § 1 KPA^[14].

Jako jednostka, której organ wykonuje zadania organu administracji publicznej

Organy organizacji społecznej mogą występować w obrocie administracyjnoprawnym w roli podmioty wykonującego zlecone zadania organu administracji publicznej w rozumieniu art. 5 § 2 pkt 3 KPA^[15]. Organami wyższego rzędu w stosunku do organizacji społecznych są wówczas odpowiednie organy wyższego stopnia tych organizacji, a w razie ich braku – organ państwowy sprawujący nadzór nad ich działalnością. Organami naczelnymi w stosunku do organów organizacji społecznych są naczelne organy tych organizacji, a w razie braku takiego organu – Prezes Rady Ministrów lub właściwi ministrowie sprawujący zwierzchni nadzór nad ich działalnością.