Oman
Ilustracja
Oman wielki
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

astropodobne

Rząd

astrowce

Rodzina

astrowate

Podrodzina

Asteroideae

Rodzaj

oman

Nazwa systematyczna
Inula L.
Sp. Pl. 881. 1753
Typ nomenklatoryczny

I. helenium Linnaeus[3]

Synonimy
  • Bojeria DC.
  • Codonocephalum Fenzl
  • Corvisartia Mérat
  • Petrollinia Chiov.
  • Sprunnera Sch.Bip.[4]
Oman Roylego
Koszyczek omanu wspaniałego

Oman (Inula L.) – rodzaj roślin z rodziny astrowatych. Obejmuje 78 gatunków w wąskim ujęciu (z wyłączeniem rodzaju Pentanema)[4] lub około 100 w szerokim ujęciu[5][6]. Rośliny te występują w Europie i Azji oraz w środkowej Afryce. Rodzaj w szerokim ujęciu reprezentowany jest w Polsce przez 6 gatunków rodzimych i jeden introdukowany, w wąskim ujęciu należy tu tylko gatunek introdukowany – oman wielki Inula helenium.

Szereg gatunków z tego rodzaju uprawianych jest jako okazałe rośliny ozdobne, wykorzystywane także leczniczo. Takie podwójne znaczenie mają np. oman wielki I. helenium, oman wspaniały I. magnifica oraz Inula racemosa[6].

Rozmieszczenie geograficzne

Inula racemosa

Zasięg rodzaju obejmuje strefę klimatu umiarkowanego i podzwrotnikowego w Europie i Azji oraz środkową Afrykę (od Kamerunu i Etiopii na północy po Zambię na południu) oraz Madagaskar[4][5]. W szerokim ujęciu rodzaju w Europie rośnie 18 jego przedstawicieli[6], z czego 6 gatunków obecnych jest w Polsce jako rośliny rodzime, a jeden jest introdukowany[7]. W wąskim ujęciu rodzaju wszystkie gatunki rodzime we florze polskiej klasyfikowane są do rodzaju Pentanema[4].

Gatunki flory Polski[7]

Pierwsza nazwa naukowa według listy krajowej[7], druga – obowiązująca według bazy taksonomicznej Plants of the World online (jeśli jest inna)[4]

  • oman łąkowy, o. brytyjski Inula britannica L. ≡ Pentanema britannica (L.) D.Gut.Larr., Santos-Vicente, Anderb., E.Rico & M.M.Mart.Ort.
  • oman niemiecki Inula germanica L. ≡ Pentanema germanicum (L.) D.Gut.Larr., Santos-Vicente, Anderb., E.Rico & M.M.Mart.Ort.
  • oman szlachtawa Inula conyza DC. ≡ Pentanema squarrosum (L.) D.Gut.Larr., Santos-Vicente, Anderb., E.Rico & M.M.Mart.Ort.
  • oman szorstki Inula hirta L. ≡ Pentanema hirtum (L.) D.Gut.Larr., Santos-Vicente, Anderb., E.Rico & M.M.Mart.Ort.
  • oman wielki, o. czerwonkowy Inula helenium L. – antropofit zadomowiony
  • oman wierzbolistny Inula salicina L. ≡ Pentanema salicinum (L.) D.Gut.Larr., Santos-Vicente, Anderb., E.Rico & M.M.Mart.Ort.
  • oman wąskolistny Inula ensifolia L. ≡ Pentanema ensifolium (L.) D.Gut.Larr., Santos-Vicente, Anderb., E.Rico & M.M.Mart.Ort.

Morfologia

Pokrój
W wąskim ujęciu rodzaju należą tu okazałe byliny (do ok. 2 m wysokości[8]) z przewodami żywicznymi w łodygach[9]. W szerokim ujęciu należą tu także rośliny jednoroczne i niewielkie byliny[5].
Liście
Skrętoległe, odziomkowe i łodygowe, pojedyncze, zwykle siedzące, całobrzegie do ząbkowanych[5][8].
Kwiaty
Zebrane w koszyczki pojedyncze lub tworzące luźny, baldachogroniasty kwiatostan złożony. Okrywa półkulista do dzwonkowatej, o średnicy do 4 cm. Listki okrywy są trwałe, wyrastają w czterech lub większej liczbie rzędów. Dno koszyczka jest wypukłe. Kwiaty brzeżne języczkowe, żeńskie i płodne, mają korony żółte lub pomarańczowe. Kwiaty rurkowe wewnątrz koszyczka są obupłciowe, o koronie żółtej[5].
Owoce
Niełupki walcowate do elipsoidalnych, żebrowane, zwieńczone pojedynczym pierścieniem włosków trwałego puchu kielichowego[5].

Systematyka

Rodzaj z plemienia Inuleae z podrodziny Asteroideae z rodziny astrowatych Asteraceae[10]. W obrębie plemienia jest jednym z rodzajów tzw. kompleksu Inula (Inula complex)[9]. Kompleks jest blisko spokrewniony z kompleksem Pulicaria. Rodzaj Inula w tradycyjnym ujęciu okazał się taksonem parafiletycznym – zwykle okazałe, wielkolistne gatunki wraz z typowym omanem wielkim I. helenium tworzą wspólny klad m.in. z monotypowym rodzajem smotrawa Telekia oraz rodzajami Carpesium, Codonocephalum i Chrysophtalmum. Liczne gatunki z rodzaju Inula, zwłaszcza te reprezentowane w Europie, tworzą klad wspólnie z rodzajem Pentanema Cass. Rodzaj ten pierwotnie wyodrębniono dla grupy ok. 20 gatunków z południowej Azji i wschodniej Afryki, wyróżniających się nielicznymi włoskami puchu kielichowego (od 5 do 20). Ze względu na relacje filogenetyczne odkryte w wyniku badań molekularnych, ale także podobieństwa morfologiczne i taką samą liczbę podstawową chromosomów (x=10, podczas gdy w kladzie z wąsko ujmowanym rodzajem Inula x=8) liczne gatunki tradycjnie zaliczane do Inula przeniesione zostały do rodzaju Pentanema. Alternatywne rozwiązanie taksonomiczne, polegające na szerokim ujęciu rodzaju Inula (z włączeniem tu wszystkich rodzajów z kompleksu), zostało odrzucone jako tworzące rodzaj bardzo zróżnicowany morfologicznie i kariologicznie[9].

Wykaz gatunków[4][11]

Wykaz obejmuje gatunki zaliczane w wąskim ujęciu rodzaju, w szerokim (i parafiletycznym) ujęciu należą tu także liczne gatunki z rodzaju Pentanema.

  • Inula acaulis Schott & Kotschy ex Boiss. – oman bezłodygowy
  • Inula acuminata DC.
  • Inula anatolica Boiss.
  • Inula angustifolia DC.
  • Inula arbuscula Delile
  • Inula aucheriana DC.
  • Inula barbata Wall. ex DC.
  • Inula candida (L.) Cass.
  • Inula ciliaris Matsum.
  • Inula clarkei (Hook.f.) R.R.Stewart
  • Inula cuanzensis Hiern
  • Inula decurrens Popov
  • Inula discoidea Boiss.
  • Inula eminii (O.Hoffm.) O.Hoffm.
  • Inula engleriana O.Hoffm.
  • Inula fragilis Boiss. & Hausskn.
  • Inula gimbundensis S.Moore
  • Inula glareosa E.M.Antipova
  • Inula glauca C.Winkl.
  • Inula glomerata Oliv. & Hiern
  • Inula gombczewskyi C.Winkl.
  • Inula gossweileri S.Moore
  • Inula grandiflora Willd.
  • Inula grandis Schrenk ex Fisch. & C.A.Mey.
  • Inula helenium L. – oman wielki
  • Inula helianthus-aquatilis C.Y.Wu ex Y.Ling
  • Inula hendersoniae S.Moore
  • Inula hissarica R.Nabiev
  • Inula hookeri C.B.Clarke – oman Hookera
  • Inula huillensis Hiern
  • Inula hupehensis (Y.Ling) Y.Ling
  • Inula inuloides (Fenzl) Grierson
  • Inula japonica Thunb.
  • Inula kalapani C.B.Clarke
  • Inula klingii O.Hoffm.
  • Inula koelzii R.Dawar & Qaiser
  • Inula limosa O.Hoffm.
  • Inula linariifolia Turcz.
  • Inula macrocephala Boiss. & Kotschy
  • Inula macrolepis Bunge
  • Inula magnifica Lipsky – oman wspaniały
  • Inula mannii (Hook.f.) Oliv. & Hiern
  • Inula mildbraedii Muschl.
  • Inula montbretiana DC.
  • Inula multicaulis Fisch. & C.A.Mey.
  • Inula obtusifolia A.Kern. – oman tępolistny
  • Inula oligocephala S.Moore
  • Inula paludosa O.Hoffm.
  • Inula peacockiana (Aitch. & Hemsl.) Korovin
  • Inula perrieri (Humbert) Mattf.
  • Inula persica F.Ghahrem. & Narimisa
  • Inula poggeana O.Hoffm.
  • Inula racemosa Hook.f.
  • Inula rajamandii Narimisa & F.Ghahrem.
  • Inula rhizocephala Schrenk ex Fisch. & C.A.Mey. – oman grubokorzeniowy
  • Inula rhizocephaliformis Kamelin & Turak.
  • Inula robynsii De Wild.
  • Inula royleana DC. – oman Roylego
  • Inula salsoloides (Turcz.) Ostenf.
  • Inula sarana Boiss.
  • Inula schischkinii Gorschk.
  • Inula schmalhausenii C.Winkl.
  • Inula sechmenii Hartvig & Strid
  • Inula sericeo-villosa Rech.f.
  • Inula sericophylla Franch.
  • Inula serratuloides (Gilli) Grierson
  • Inula speciosa O.Hoffm.
  • Inula stenocalathia (Rech.f.) Soldano
  • Inula stewartii Abid & Qaiser
  • Inula stolzii Mattf.
  • Inula × stricta Tausch
  • Inula subfloccosa Rech.f.
  • Inula taiwanensis S.S.Ying
  • Inula thapsoides (Spreng.) Spreng.
  • Inula tuzgoluensis M.Öztürk & Ö.Çetin
  • Inula urumoffii Degen
  • Inula vernonioides O.Hoffm.
  • Inula viscidula Boiss. & Kotschy
  • Inula welwitschii O.Hoffm.

Zastosowanie

Omany (w szerokim ujęciu) były uprawiane już w czasach antycznych ze względu na efektowne kwiatostany. Niektóre gatunki są używane w celach leczniczych. Są też roślinami miododajnymi. Są mrozoodporne i nie mają specjalnych wymagań co do gleby. Mogą rosnąć na stanowiskach słonecznych lub częściowo zacienionych. Rozmnaża się je zazwyczaj przez nasiona lub przez podział wiosną lub jesienią[12].

Przypisy

  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. ↑ Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-04-15] (ang.).
  3. ↑ Inula. [w:] Index Nominum Genericorum (ING) [on-line]. Smithsonian Institution. [dostęp 2022-09-06].
  4. 1 2 3 4 5 6 Inula L.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-09-06].
  5. 1 2 3 4 5 6 Inula Linnaeus. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2022-09-06].
  6. 1 2 3 David J. Mabberley, Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 465, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200.
  7. 1 2 3 Zbigniew Mirek i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 102, ISBN 978-83-62975-45-7.
  8. 1 2 Neil A. Harriman: Inula Linnaeus. [w:] Flora of North America [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2022-09-07].
  9. 1 2 3 David Gutiérrez-Larruscain, María Santos-Vicente, Arne A. Anderberg, Enrique Rico, María Montserrat Martínez-Ortega. Phylogeny of the Inula group (Asteraceae: Inuleae): Evidence from nuclear and plastid genomes and a recircumscription of Pentanema. „Taxon”. 67, 1, s. 149-164, 2018. DOI: 10.12705/671.9.
  10. ↑ Genus Inula L.. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2022-09-07].
  11. ↑ Wiesław Gawryś: Słownik roślin zielnych. Kraków: officina botanica, 2008, s. 104. ISBN 978-83-925110-5-2.
  12. ↑ Geoffrey Burnie i inni, Botanica. Ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134.
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.