| Typ | |
|---|---|
| Odpowiedzialny |
|
| Rozpoczęcie działalności |
1942 |
| Zakończenie działalności |
30 czerwca 1944 |
| Terytorium | |
| Miejsce | |
| Pierwotne przeznaczenie |
budynki gospodarcze |
| Narodowość więźniów | |
| Liczba ofiar |
~ 22 tysiące |
| Liczebność personelu |
kompania Sicherheitsdienst |
| Wyzwolony przez | |
| Upamiętnienie |
dwa pomniki |
Położenie na mapie Białorusi  | |
 53°16′46,3″N 26°03′40,7″E/53,279528 26,061306 | |
.svg.png.webp){kind=small}
Obóz koncentracyjny w Kołdyczewie – niemiecki i kolaboracyjny obóz koncentracyjny, który znajdował się na północ od Baranowicz na terenie Białorusi; miejsce zamordowania przez okupantów niemieckich i ich kolaborantów około 22 tysięcy osób, głównie Polaków i Żydów, a także pewnej liczby Białorusinów, Rosjan i Romów. Obóz działał od marca 1942 do czerwca 1944 roku.
Opis obozu
Otoczony drutem kolczastym obóz Niemcy zorganizowali we wschodniej części wsi Kołdyczewo na terenie majątku ziemskiego Tadeusza Szalewicza. Obóz składał się baraków pełniących wcześniej rolę zabudowań gospodarczych i trzypiętrowego budynku więzienia obozowego (zachowały się jego fundamenty), w którym przeprowadzano śledztwa przeciwko polskim żołnierzom Armii Krajowej. W listopadzie 1942 poza terenem obozu zbudowano dwa krematoria, w których spalono zwłoki około 600 osób przywiezionych z Baranowicz i Stołpców. Po stwierdzeniu usterek, krematoria te rozebrano i rozpoczęto budowę nowych, których jednak nie ukończono przed likwidacją obozu.
Warunki pobytu i eksterminacja
Więźniowie byli zmuszani do ciężkich robót przy wydobyciu torfu, w ceglarni, przy produkcji mydła, butów, odzieży, beczek. Przeciętny dzień pracy wynosił 10–12 godzin. Racje żywnościowe o niewielkiej kaloryczności – zupa z wody i mąki żytniej oraz kromka chleba – nie pozwalały na regenerację sił. Więźniowie byli zakwaterowani w nieogrzewanych barakach, w których spali na trzy- i czteropiętrowych pryczach. Na porządku dziennym były rozliczne szykany, bicie, szczucie psami, gwałty na kobietach i egzekucje.
Od połowy 1942 roku systematycznie mordowano tu polską ludność. W pierwszej kolejności zabito w Kołdyczewie około 100 księży z różnych regionów Polski, a także inteligencję (około 5000). 14 listopada 1942 roku w uroczysku Lachowka za pomocą gazu zamordowano księży: Kazimierza Dembowskiego z Darewa (K. Dąbrowskiego, proboszcza w Stołpcach[1]), Kazimierza Kowreckiego z Połoneczki, Antoniego Mackiewicza z Miru, Stanisława Leonarda Nowaka (ur. 25.10.1904 w Turku) - proboszcza z Domaczewa, Antoniego Leusza ze Stołpców, Wacława Nejmaka z Nowego Świerżnia, Jana Jezierskiego z Horodyszcza, razem z 44-osobową grupą inteligencji polskiej rejonu stołpeckiego. W uroczysku Pogorzelec (Łozy) rozstrzelano dwa tabory Cyganów. Mordowano także przy użyciu spalin w ciężarówkach.
Likwidacja obozu nastąpiła w dniu 30 czerwca 1944 w związku ze zbliżającą się Armią Czerwoną. Wtedy też naziści rozstrzelali ostatnich więźniów i podpalili baraki[2].
Komendanci obozu i załoga
Początkowo komendantem obozu był Białorusin, porucznik Sergiej Bobko, a od roku 1943 Nikołaj Kalko i sprawujący nadzór podoficer SS Franz Jörn. Załogę obozu stanowili członkowie 4 Kompanii 13. Białoruskiego Batalionu Policyjnego SD[3], ze składu kolaboracyjnej Białoruskiej Policji Pomocniczej.
Liczba ofiar
Ocenia się, że do czasu likwidacji obozu 30 czerwca 1944 w Kołdyczewie Niemcy i ich kolaboranci zamordowali około 22 tysiące osób.
Mogiły zbiorowe
Po 1944 roku komisja śledcza ujawniła na terenie obozu oraz w jego okolicach liczne zbiorowe mogiły:
- na terenie obozu w formie litery T o wymiarach 35×5 m, ze zwłokami około 1000 mężczyzn, kobiet i dzieci. Badania medyczne ustaliły, że dorosłych zabito strzałem z broni, a dzieci wrzucano do dołów żywe.
- w odległości 1,5 km od obozu w uroczysku Arabowszczyzna odkryto osiem 45-metrowych mogił. Podczas ekshumacji i ekspertyzy medycznej ustalono, że pogrzebano tu 5140 osób, w tym całą ludność żydowską miasteczka Stołowicze;
- w uroczysku Pogorzelec (Łozy), w odległości 2 km od obozu znaleziono 15 mogił od 30 do 40 m długości i 4,6 m szerokości, kryjących szczątki około 15 tysięcy osób[4][5].
Upamiętnienie
- Na miejscu masowych grobów znajduje się pomnik kobiety z rosyjskim napisem o propagandowym wydźwięku:
W tym miejscu i w okolicy pogrzebano 22 tysiące radzieckich patriotów zamordowanych przez niemiecko-faszystowskich grabieżców w latach 1942–1944.
- Na skutek zabiegów Józefa Lichuty z Mińska, którego siedmiu krewnych zginęło w obozie, Rozporządzeniem nr 364 z 21 grudnia 2005 obóz kołdyczewski otrzymał status memoriału. W związku z tym w 2006 roku Baranowicki Rejonowy Komitet Wykonawczy wydał Związkowi Polaków na Białorusi pozwolenie na zaprojektowanie pomnika, który zaprojektował Wacław Matelski. W dniu 3 lipca 2007 roku przy szosie do Baranowicz odsłonięto pomnik, na którym umieszczono napis w języku białoruskim:
Przechodniu zatrzymaj się! W tym miejscu w latach Wielkiej Wojny Ojczyźnianej był Kołdyczewski obóz śmierci. 22 tysiące pokój miłujących ludzi poniosło śmierć z rąk hitlerowskich katów.
Bibliografia
- B. P. Szerman: I uzasnulas’ ziemlia. O zwierstwach niemieckich faszistow na teritorii goroda Baranowicz i jego okriestnosti. Baranowicze: 1970.
Przypisy
- ↑ KAZIMIERZ DĄBROWSKI — MARTYROLOGIUM [online], www.swzygmunt.knc.pl [dostęp 2023-02-02].
- ↑ Ziemia lidzka [online], pawet.net [dostęp 2019-11-04].
- ↑ Кроў людская – не вадзіца… [online], Стартовая страница Беларуси. 21.by, 10 maja 2010.
- ↑ Kołdyczewo [online], Wirtualny Sztetl [dostęp 2019-11-04].
- ↑ Szerman 1970 ↓.