ORP Orlik
Ilustracja
Bliźniaczy trałowiec ORP „Flaming”
Klasa

trałowiec

Typ

206F

Projekt

B206F

Oznaczenie NATO

Krogulec class

Historia
Stocznia

Stocznia im. Komuny Paryskiej, Gdynia

Położenie stępki

1 września 1961

Wodowanie

30 maja 1962

 Marynarka Wojenna (PRL)
Wejście do służby

24 sierpnia 1963

Wycofanie ze służby

16 października 1989

Dane taktyczno-techniczne
Wyporność

standardowa: 426 ton
pełna: 470 t

Długość

całkowita: 58,2 metra

Szerokość

7,97 m

Zanurzenie

2,14 m

Napęd
2 silniki wysokoprężne FIAT 2312 SS o łącznej mocy 2648 kW (3600 KM)
2 śruby
Prędkość

18,4 węzła

Zasięg

2000 Mm przy prędkości 17 węzłów

Sensory
sonar Tamir-11M
radar Lin-M
system „swój-obcy” Kremnij-2
radionamiernik ARP-50-1,2M
Uzbrojenie
6 działek kal. 25 mm 2M-3M (3 x II)
2 zrzutnie bg, 10-16 min
Wyposażenie
trał kontaktowy MT-2
trał magnetyczny TEM-52M
trał akustyczny BAT-2
radiostacja R-609
Załoga

49

ORP Orlik – polski trałowiec bazowy z okresu zimnej wojny, jednostka prototypowa serii dwunastu okrętów proj. 206F. Jednostka mierzyła 58,2 metra długości, 7,97 metra szerokości i miała zanurzenie 2,14 metra, a jej wyporność pełna wynosiła 470 ton. Uzbrojona była w trzy podwójne zestawy działek automatycznych 2M-3M kal. 25 mm i bomby głębinowe, a ponadto była przystosowana do przewozu i stawiania min morskich.

Okręt został zwodowany 30 maja 1962 roku w Stoczni im. Komuny Paryskiej w Gdyni, a do służby w Marynarce Wojennej przyjęto go 24 sierpnia 1963 roku. Intensywnie eksploatowana jednostka, oznaczona numerem burtowym 613, cały okres służby spędziła w 13. Dywizjonie Trałowców 9. Flotylli Obrony Wybrzeża w Helu. Okręt został skreślony z listy floty po ponad 25-letnim czasie użytkowania w październiku 1989 roku.

Projekt i budowa

Sylwetka trałowca proj. 206F

Prace nad nowym typem trałowca rozpoczęły się w gdańskim Centralnym Biurze Konstrukcji Okrętowych nr 2 w 1958 roku, w celu zastąpienia służących od 1946 roku trałowców proj. 253Ł[1]. Nowe okręty miały być więc początkowo trałowcami redowymi, zdolnymi do prowadzenia trałowań kontaktowych i niekontaktowych w rejonie baz morskich i stawiania niewielkich zagród minowych, o wyporności około 200 ton, prędkości 18 węzłów, zasięgu 3000 Mm, uzbrojeniu składającym się z dwóch działek kalibru 45 mm i czterech wkm kal. 14,5 mm i standardowym dla końca lat 50. wyposażeniu trałowym[2]. Dowództwo Marynarki Wojennej opublikowało jednocześnie wymagania na nowy trałowiec bazowy o wyporności 570 ton, mimo trwania przygotowań do podjęcia licencyjnej produkcji radzieckich trałowców proj. 254[3]. CKBO nr 2 pod kierownictwem inż. Henryka Andrzejewskiego przygotowało zarówno projekt trałowca redowego (pod oznaczeniem 206), jak też cztery projekty większego trałowca bazowego (proj. 250–253)[4]. Po wielu dyskusjach postanowiono zaprzestać prac nad trałowcami bazowymi proj. 250–253 na rzecz przekształcenia w trałowiec bazowy jednostki projektu 206[5]. W 1959 roku CKBO nr 2 opracował zmodyfikowany projekt trałowca o wyporności 425 ton, którego napęd miały stanowić włoskie silniki wysokoprężne FIAT, wobec braku odpowiednich jednostek napędowych produkowanych w państwach socjalistycznych[5][uwaga 1]. Projekt (pod oznaczeniem B206F[uwaga 2]) został przyjęty do realizacji w grudniu 1959 roku przez Ministra Obrony Narodowej, lecz ostateczny projekt techniczny zatwierdzono w Dowództwie MW dopiero 19 lutego 1962 roku[8]. Koszty dokumentacji wyniosły 1,7 mln zł, zaś budowa prototypu (czyli przyszłego „Orlika”) kosztowała 80 mln zł[9]. Roczny limit eksploatacyjny jednostki określono na 700 godzin, a żywotność konstrukcji na 20 lat[10].

ORP „Orlik” zbudowany został w Stoczni im. Komuny Paryskiej w Gdyni (numer stoczniowy 206F/1)[11][12]. Głównym budowniczym okrętu był Eugeniusz Kotowicz, zaś nadzór wojskowy nad budową sprawował kmdr ppor. inż. Konstanty Cudny[13]. Stocznia zastosowała metodę budowy kadłuba jednostki z sekcji, łączonych na pochylni (opracowaną wcześniej w celu masowej budowy trawlerów)[7]. Stępkę okrętu położono 1 września 1961 roku[11][14], a zwodowany został 30 maja 1962 roku[11][14][uwaga 3]. Trałowiec otrzymał tradycyjną dla polskich okrętów minowych nazwę pochodzącą od ptaka[15]. W czerwcu 1963 roku rozpoczęły się próby morskie jednostki[16].

Dane taktyczno-techniczne

Okręt był gładkopokładowym, pełnomorskim trałowcem, przystosowanym do pływania w warunkach częściowego oblodzenia[9][17]. Długość całkowita wynosiła 58,2 metra, szerokość 7,97 metra i zanurzenie 2,14 metra[5][18]. Wysokość boczna miała wielkość 4 metry[12]. Wykonany ze stali, całkowicie spawany kadłub jednostki został wzmocniony w celu zwiększenia odporności na podwodne wybuchy[9]. Podzielony był na siedem przedziałów wodoszczelnych: (od dziobu): I – forpik (magazyn bosmański, sprzętu okrętowego i żywnościowy, skrzynia łańcuchowa i winda kotwiczna), II – stacja radiolokacyjna oraz magazyn artyleryjski i elektryczny, III – pomieszczenia mieszkalne oraz pomieszczenie żyrokompasów i centrali artyleryjskiej, IV – siłownia pomocnicza, V – siłownia główna z centrum sterowania napędem, VI – rufowe pomieszczenie załogi i VII – magazyn sprzętu trałowego, maszyna sterowa i zrzutnie bomb głębinowych[19]. W najniższym poziomie kadłuba mieściły się zbiorniki paliwa, wody słodkiej i użytkowej oraz wały napędowe[20]. Na dolnym poziomie nadbudówki znajdowały się kabiny oficerów, mesa, kuchnia, sanitariaty i podręczne magazyny żywności[20]. W górnej części mieściła się sterówka oraz kabiny: radiowa, nawigacyjna i sonaru oraz, na pokładzie sygnałowym, pokryte brezentowym dachem stanowisko dowodzenia i lekki, trójpodporowy maszt z antenami urządzeń radiotechnicznych[20][21]. Wyporność standardowa wynosiła 426 ton, zaś pełna 470 ton[5][11][uwaga 4].

Okręt napędzany był przez dwa nienawrotne, turbodoładowane 12-cylindrowe czterosuwowe silniki wysokoprężne w układzie V FIAT 2312SS o maksymalnej mocy 1324 kW (1800 KM) każdy (nominalna moc wynosiła 1400 KM przy 920 obr./min), poruszające poprzez przekładnie redukcyjne Lohman GUB dwiema śrubami nastawnymi Lips-Schelde[7][22]. Maksymalna prędkość okrętu wynosiła 18,4 węzła (ekonomiczna – 17 węzłów)[11][23]. Okręt mógł zabrać 55,5 tony paliwa okrętowego, co zapewniało zasięg wynoszący 2000 Mm przy prędkości 17 węzłów[18][22][uwaga 5]. Na rufie znajdowały się dwa podwieszane, zrównoważone stery, poruszane maszynką sterową MS25[7]. Energię elektryczną zapewniały cztery brytyjskie generatory główne Ruston S324M o mocy 60 kVA każdy (składające się z prądnicy i silnika Leyland SW400 o mocy 72 KM przy 1500 obr./min), generator postojowy S322M o mocy 27 kVA oraz generator trału elektromagnetycznego M50[7][11]. Autonomiczność okrętu wynosiła 12 dób[12][23]. Jednostka mogła bezpiecznie pływać przy stanie morza 8, zaś zadania trałowe wykonywać do stanu morza 4, z prędkością od 0 do 12 węzłów[7][22].

Zestaw artyleryjski 2M-3M kal. 25 mm

Uzbrojenie artyleryjskie jednostki stanowiły trzy podwójne zestawy działek automatycznych 2M-3M kal. 25 mm, z łącznym zapasem amunicji wynoszącym 6000 naboi, umieszczone przed nadbudówką na osi symetrii okrętu (jedno stanowisko) oraz na nadbudówce rufowej (dwa stanowiska obok siebie)[18][16]. Broń ZOP stanowiły dwie podpokładowe zrzutnie bomb głębinowych z łącznym zapasem 12 bomb B-1[11][22]. Ponadto okręt miał dwa pokładowe tory minowe, na których mógł zamiennie przenosić: 10 min typu KB lub AMD-500, 16 wz. 08/39 lub 8 typu AMD-1000[11][24]. Załoga uzbrojona była także w broń indywidualną, którą stanowiły 22 kbk AK i 8 pistoletów, z łącznym zapasem 17 000 sztuk amunicji[22].

Wyposażenie trałowe stanowiły: trał kontaktowy MT-2, elektromagnetyczny TEM-52M i akustyczny BAT-2[11][22]. Wyposażenie radioelektroniczne obejmowało system rozpoznawczy „swój-obcy” typu Kremnij-2, radiostację UKF R-609, nadajnik KF R-644, odbiornik KF R-671, odbiornik pełnozakresowy R-619, radionamiernik ARP-50-1,2M, sonar Tamir-11M (MG-11M), radar obserwacji ogólnej Lin-M i system radionawigacji Rym-K[7][11][uwaga 6]. Jednostka wyposażona była też w zrzutnie dla 8 świec dymnych MDSz, żyrokompas Kurs-4, kompasy magnetyczne UKPM-1M i UKPM-3M, echosondę NEŁ-5, log MGŁ-25 i pracujący w podczerwieni system pływania zespołowego Chmiel[7].

Trałowiec został dostosowany do biernej obrony przeciwatomowej i przeciwchemicznej. W tym celu zbudowano trzy pomieszczenia z urządzeniami filtrowentylacyjnymi, a także zamontowano urządzenia dozymetryczne oraz rurociągi do zraszania i spłukiwania okrętu[22]. Wyposażenie uzupełniały urządzenia demagnetyzacyjne[7].

Załoga okrętu składała się początkowo z 49 osób – 5 oficerów, 16 podoficerów i 28 marynarzy[12][25].

Służba

Polskie trałowce proj. 206F w morzu

ORP „Orlik” został wcielony do służby w Marynarce Wojennej 24 sierpnia 1963 roku, w obecności Szefa Sztabu Generalnego Wojska Polskiego gen. broni Jerzego Bordziłowskiego i dowódcy Marynarki Wojennej wiceadm. Zdzisława Studzińskiego[11][26][uwaga 7]. Okręt z oznaczeniem burtowym 613 wszedł w skład 13. Dywizjonu Trałowców 9. Flotylli Obrony Wybrzeża, stacjonując na Helu, a jego pierwszym dowódcą został kpt. mar. Zenon Kulej[11][26]. Zadaniem okrętu było poszukiwanie pól minowych i ich niszczenie, trałowanie rozpoznawcze i kontrolne, wytyczanie torów pływania i prowadzenie za trałami okrętów lub ich zespołów[7][16]. Jednostka wraz z bliźniaczymi trałowcami brała udział w niemal wszystkich ważniejszych ćwiczeniach polskich okrętów oraz manewrach flot Układu Warszawskiego, uczestnicząc też często w unieszkodliwianiu niewybuchów pochodzących z okresu II wojny światowej[27]. W dniach 3–7 lipca 1965 roku zespół okrętów MW (OORP „Orlik”, „Jastrząb” i „Wicher”) pod dowództwem kmdra por. dypl. Tadeusza Mandata złożył wizytę w Helsinkach[28][29]. W lutym 1967 roku załoga trałowca ufundowała książeczkę mieszkaniową PKO 12-letniej wychowance Domu dziecka w Malborku, Annie Bellowskiej[30]. Od 28 lipca do 1 sierpnia 1967 roku OORP „Orlik”, „Albatros” i „Wicher”, pod dowództwem kadm. Zygmunta Rudomino, gościły w Edynburgu[31][32]. W dniach 4–8 maja 1968 roku zespół okrętów MW (OORP „Orlik”, „Czapla”, „Wicher”, „Sęp” i „Bielik”) pod dowództwem wiceadm. Zdzisława Studzińskiego złożył wizytę w Rostocku[33][34].

Na początku lat 70. ORP „Orlik” był jednostką flagową I grupy 13. Dywizjonu Trałowców[35]. Między 11 a 15 października 1971 roku, z okazji „Dni Polskich” w Göteborgu gościł zespół okrętów MW w składzie: OORP „Orlik”, „Kormoran” i „Gryf”, pod dowództwem kmdra Józefa Ćwirko[36][37]. W latach 1970–1974 okręt uczestniczył w poszukiwaniu min na obszarze przeznaczonym pod budowę Portu Północnego w Gdańsku[14]. W czerwcu 1975 roku, w związku z wprowadzeniem przez MW zmiennego systemu numeracji okrętów, jednostce zmieniono numer burtowy na 643[38]. W tym miesiącu okręt uczestniczył w ćwiczeniach o kryptonimie Posejdon-75[39]. W połowie 1976 roku dokonano kolejnej zmiany oznaczenia jednostki, która otrzymała numer 668[40]. W dniach 23–27 lipca 1976 roku zespół okrętów MW (OORP „Orlik”, „Warszawa” i „Studzianki”) pod dowództwem wadm. Ludwika Janczyszyna złożył wizytę w Leningradzie, uczestnicząc w defiladzie okrętów na Newie[40][41]. Do pierwotnego oznaczenia (613) okręt powrócił w połowie 1978 roku[42]. W dniach 4–26 maja 1983 roku trałowiec wziął udział w wielkich ćwiczeniach sił Marynarki Wojennej o kryptonimie Reda-83, otrzymując wyróżnienie dowódcy MW[43]. Od 6 do 9 sierpnia 1987 roku OORP „Orlik”, „Mewa” i „Wodnik”, pod dowództwem kmdra Kazimierza Wolana, złożyły wizytę w Helsinkach[44][45].

Podczas długoletniej służby modernizacji poddano wyposażenie radioelektroniczne okrętu: radar Lin-M został zastąpiony nowszym TRN-823, system „swój-obcy” Kremnij-2 wymieniono na Nichrom-RR, dodano też drugą stację radiolokacyjną SRN-2061[46]. Usunięto również przestarzały system radionawigacji Rym-K, zastępując go nowocześniejszym Bras (z odbiornikiem Hals); zamontowano też odbiorniki brytyjskiego systemu radionawigacyjnego Decca – Pirs-1M[7][14]. W pierwszej połowie lat 80. wzmocniono uzbrojenie przeciwlotnicze trałowca, instalując na wysokości komina po obu burtach dwie poczwórne wyrzutnie Fasta-4M rakiet przeciwlotniczych Strzała-2M (z łącznym zapasem 16 pocisków)[11][21]. Zmiany objęły również wyposażenie trałowe: trał kontaktowy MT-2 zmodernizowano do wariantu MT-2W (z przecinakami wybuchowymi), zainstalowano też nowy polski trał elektromagnetyczny TEM-PE-2 i głębokowodny, szybkobieżny trał akustyczny BGAT[14]. W drugiej połowie lat 80. na jednostce testowano prototyp zestawu rakietowo-artyleryjskiego ZU-23-2MR Wróbel II[21][uwaga 8].

ORP „Orlik” został wycofany ze służby po ponad 25-letnim okresie eksploatacji 16 października 1989 roku[11][14].

Dowódcy okrętu

Zestawienie zostało opracowane na podstawie Wierzykowski 2012 ↓, s. 40 i Wierzykowski 2017 ↓, s. 142:

  • kpt. mar. Zenon Kulej (1963–1964)
  • por. mar. Zbigniew Strych (1964–1965)
  • por. mar. Zenon Odyniec (1965–1967)
  • por. mar. Henryk Matuszczyk (1967–1968)
  • por. mar. Jan Krawczyk (1969–1971)
  • por. mar. Alojzy Gałecki (1971–1973)
  • por. mar. Zygmunt Urbański (1973–1974)
  • por. mar. Janusz Kondziołka (1974–1975)[uwaga 9]
  • por. mar. Waldemar Warszewski (1975–1979)
  • por. mar. Andrzej Ślosarczyk (1979–1982)
  • por. mar. Włodzimierz Czarciński (1982–1984)
  • por. mar. Kazimierz Hipnarowicz (1984–1988)
  • kpt. mar. Jan Dojerski (1988–1989)

Uwagi

  1. ↑ Początkowo planowano użyć do napędu trałowców holenderskie silniki wysokoprężne RHUB 215 o mocy 1500 KM, jednak nie udało się uzyskać na nie licencji (podobnie zresztą jak na silniki Fiata, które w liczbie 24 sztuk zakupiono ostatecznie za kwotę 2,4 mln USD)[6].
  2. ↑ Litera „F” w oznaczeniu projektu symbolizuje prawdopodobnie użyte do napędu trałowców silniki Fiata[7].
  3. ↑ Ciślak 1995 ↓, s. 90, Pater 1994 ↓, s. 50 i Gogin 2020 ↓ podają, że stępkę okrętu położono 8 lutego 1962 roku, zaś wodowanie odbyło się 31 maja 1962 roku.
  4. ↑ Gardiner i Chumbley 1996 ↓, s. 316 podają wyporność standardową 424 tony i pełną 503 tony, zaś Piwowoński 1989 ↓, s. 336 podaje, że wyporność wynosiła 450/483 tony.
  5. ↑ Kamiński 2008 ↓, s. 26 i Koszela 2017 ↓, s. 22 podają, że zasięg wynosił 2000 Mm przy prędkości 15 węzłów, zaś Piwowoński 1989 ↓, s. 336, że 3200 Mm przy 12 węzłach.
  6. ↑ Pietlewannyj 2009 ↓, s. 138 i Gogin 2020 ↓ podają, że na okręcie zamontowano radar obserwacji ogólnej Don.
  7. ↑ Identycznie podają Ciślak 1995 ↓, s. 90, Wąsiewski ↓, s. 256, Pietlewannyj 2009 ↓, s. 138 i Czerski i Waśko 1980 ↓, s. 114. Natomiast Kamiński 2008 ↓, s. 29, Pater 1994 ↓, s. 50, Rochowicz 2000 ↓, s. 37 i Gogin 2020 ↓ podają inną datę przyjęcia do służby – 25 sierpnia 1963 roku.
  8. ↑ Ciślak 1995 ↓, s. 216 podaje w innym miejscu, że prototyp zestawu ZU-23-2MR Wróbel II testowano na ORP „Jastrząb”.
  9. ↑ Daty 1974–1975 skorygowane na podstawie Królikowski i Wierzykowski 2019 ↓, s. 154, 369; natomiast Wierzykowski 2012 ↓, s. 40 i Wierzykowski 2017 ↓, s. 142 podają błędnie 1972–1975.

Przypisy

  1. ↑ Kamiński 2008 ↓, s. 23.
  2. ↑ Kamiński 2008 ↓, s. 23-24.
  3. ↑ Kamiński 2008 ↓, s. 24.
  4. ↑ Kamiński 2008 ↓, s. 24-25.
  5. 1 2 3 4 Kamiński 2008 ↓, s. 26.
  6. ↑ Kamiński 2008 ↓, s. 25-27.
  7. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 Ciślak 1995 ↓, s. 91.
  8. ↑ Kamiński 2008 ↓, s. 26-27.
  9. 1 2 3 Kamiński 2008 ↓, s. 27.
  10. ↑ Pater 1994 ↓, s. 49.
  11. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 Koszela 2017 ↓, s. 22.
  12. 1 2 3 4 Ciślak 1995 ↓, s. 90.
  13. ↑ Ciesielski, Pater i Przybylski 1992 ↓, s. 275.
  14. 1 2 3 4 5 6 Kamiński 2008 ↓, s. 29.
  15. ↑ Nowak 2021 ↓, s. 16.
  16. 1 2 3 Pater 1994 ↓, s. 50.
  17. ↑ Gardiner i Chumbley 1996 ↓, s. 316.
  18. 1 2 3 Pietlewannyj 2009 ↓, s. 138.
  19. ↑ Kamiński 2008 ↓, s. 27-28.
  20. 1 2 3 Kamiński 2008 ↓, s. 28.
  21. 1 2 3 Ciślak 1995 ↓, s. 92.
  22. 1 2 3 4 5 6 7 Pater 1994 ↓, s. 51.
  23. 1 2 Pater 1994 ↓, s. 52.
  24. ↑ Pater 1994 ↓, s. 50-51.
  25. ↑ Gogin 2020 ↓.
  26. 1 2 Serafin 2008 ↓, s. 72.
  27. ↑ Kamiński 2008 ↓, s. 28-29.
  28. ↑ Serafin 2008 ↓, s. 80.
  29. ↑ Rochowicz 2001 ↓, s. 44.
  30. ↑ Wąsiewski ↓, s. 64.
  31. ↑ Serafin 2008 ↓, s. 87.
  32. ↑ Rochowicz 2003a ↓, s. 31.
  33. ↑ Serafin 2008 ↓, s. 89.
  34. ↑ Rochowicz 2003b ↓, s. 28.
  35. ↑ Sołkiewicz 2015 ↓, s. 456.
  36. ↑ Serafin 2008 ↓, s. 98.
  37. ↑ Wąsiewski ↓, s. 309.
  38. ↑ Rochowicz 2020b ↓, s. 63.
  39. ↑ Rochowicz 2021 ↓, s. 29.
  40. 1 2 Rochowicz 2020b ↓, s. 64.
  41. ↑ Wąsiewski ↓, s. 219, 221.
  42. ↑ Rochowicz 2020b ↓, s. 67.
  43. ↑ Rochowicz 2020a ↓, s. 45-46, 50.
  44. ↑ Serafin 2008 ↓, s. 129.
  45. ↑ Wąsiewski ↓, s. 238.
  46. ↑ Ciślak 1995 ↓, s. 91-92.

Bibliografia

  • Czesław Ciesielski, Walter Pater, Jerzy Przybylski: Polska Marynarka Wojenna 1918-1980. Wyd. I. Warszawa: Bellona, 1992. ISBN 83-1108-202-2.
  • Jarosław Ciślak: Polska Marynarka Wojenna 1995: okręty, samoloty i śmigłowce, uzbrojenie, organizacja. Wyd. I. Warszawa: Lampart & Bellona, 1995, seria: Ilustrowana Encyklopedia Techniki Wojskowej, 6. ISBN 83-86776-08-0.
  • Conway’s All The World’s Fighting Ships 1947-1995. Robert Gardiner, Stephen Chumbley (red.). Annapolis: Naval Institute Press, 1996. ISBN 1-55750-132-7. (ang.).
  • Franciszek Czerski, Zdzisław Waśko: Mała Kronika Polskiej Marynarki Wojennej. Warszawa: Towarzystwo Wiedzy Obronnej, 1980.
  • Ivan Gogin: ORLIK minesweepers (project 206F, 1963 - 1967). Navypedia. [dostęp 2020-12-19]. (ang.).
  • Jerzy M. Kamiński. Współczesne „ptaszki” czyli historia projektu 206. „Morze, Statki i Okręty”. Nr 9 (81), 2008. Magnum-X. ISSN 1426-529X. 
  • Witold Koszela: Okręty Floty Polskiej. T. II. Oświęcim: Wydawnictwo Napoleon V, 2017. ISBN 978-83-65746-68-9.
  • Janusz Królikowski, Waldemar Wierzykowski: Wielka księga dowódców okrętów Polskiej Marynarki Wojennej. 1918-2018. Gdynia: Akademia Marynarki Wojennej, 2019. ISBN 978-83-952141-6-5.
  • Grzegorz Nowak: ORP Flaming – trałowce bazowe proj. 206F. T. 26. Warszawa: Wydawnictwo Edipresse, 2021, seria: Okręty Polskiej Marynarki Wojennej. ISBN 978-83-8177-542-7.
  • Walter Pater. Polskie trałowce typu Orlik (proj. „206F”). „Okręty Wojenne”. Nr 11, 1994. Wydawnictwo Okręty Wojenne, Tarnowskie Góry. ISSN 1231-014X. 
  • M.B. Pietlewannyj: Korabli stran Warszawskogo dogowora. Sankt Petersburg: Galeja Print, 2009. ISBN 978-5-8172-0127-7. (ros.).
  • Jan Piwowoński: Flota spod biało-czerwonej. Warszawa: Nasza Księgarnia, 1989. ISBN 83-10-08902-3.
  • Robert Rochowicz. Narcyz – system zmiennych numerów burtowych. „Morze, Statki i Okręty”. Nr 11-12 (201), 2020. Magnum-X. ISSN 1426-529X. 
  • Robert Rochowicz. Ostatnia parada MW PRL. „Morze, Statki i Okręty”. Nr 5-6 (204), 2021. Magnum-X. ISSN 1426-529X. 
  • Robert Rochowicz. Reda-83 – kiedyś to były ćwiczenia. „Morze, Statki i Okręty”. Nr 7-8 (199), 2020. Magnum-X. ISSN 1426-529X. 
  • Robert Rochowicz. Z dziejów Polskiej Marynarki Wojennej. Rok 1963. „Morza, Statki i Okręty”. Nr 6 (25), 2000. Magnum-X. ISSN 1426-529X. 
  • Robert Rochowicz. Z dziejów Polskiej Marynarki Wojennej. Rok 1965. „Morza, Statki i Okręty”. Nr 5 (30), 2001. Magnum-X. ISSN 1426-529X. 
  • Robert Rochowicz. Z dziejów Polskiej Marynarki Wojennej. Rok 1967. „Morza, Statki i Okręty”. Nr 1 (38), 2003. Magnum-X. ISSN 1426-529X. 
  • Robert Rochowicz. Z dziejów Polskiej Marynarki Wojennej. Rok 1968. „Morza, Statki i Okręty”. Nr 4-5 (41), 2003. Magnum-X. ISSN 1426-529X. 
  • Mieczysław Serafin: Polska Marynarka Wojenna 1945-2007. Kronika wydarzeń. Gdynia: Zespół Redakcyjno-Wydawniczy Marynarki Wojennej, 2008. ISBN 978-83-88698-03-3.
  • Henryk Sołkiewicz (red.): Ewolucyjny rozwój sił okrętowych Marynarki Wojennej w latach 1945–2010. Gdynia: Wydawnictwo BP/Akademia Marynarki Wojennej, 2015. ISBN 978-83-941308-4-8.
  • Józef Wąsiewski (red.): Kalendarium dziejów polskiej Marynarki Wojennej 1918–1993. Gdynia: Dowództwo Marynarki Wojennej.
  • Waldemar Wierzykowski: Od kanonierki do fregaty. Okręty spod biało-czerwonej i ich dowódcy 1920-2011. Świnoujście: 2012.
  • Waldemar Wierzykowski: Polska Marynarka Wojenna: ilustrowane kalendarium 1918-2018. T. II: 1946–1989. Świnoujście, Gdynia: Wydawnictwo BP, Akademia Marynarki Wojennej im. Bohaterów Westerplatte, 2017. ISBN 978-83-65763-07-5.
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.