System oświaty w Polsce – ustanowiona przez państwo struktura organizacyjna edukacji w Polsce obejmująca oświatę, zapewniająca w szczególności realizację prawa do nauki poprzez kształcenie, wychowanie i opiekę[1]. Obejmuje publiczne i niepubliczne przedszkola, szkoły podstawowe, szkoły ponadpodstawowe, policealne, artystyczne oraz szkoły specjalne i placówki opiekuńczo-wychowawcze. Do systemu oświaty nie zalicza się żłobków, klubów dziecięcych, zakładów poprawczych ani szkół wyższych (uczelni)[2].

Podstawy prawne

W Polsce po raz pierwszy obowiązek szkolny wprowadziła w Księstwie Warszawskim Izba Edukacji Publicznej w 1808 r.[3] W 1961 r. w szkole podstawowej wprowadzono ośmioletni program nauczania[4].

Zgodnie z art. 70 ust. 1 Konstytucji RP każdy człowiek przebywający na terytorium Polski ma prawo do nauki. Nauka elementarna na mocy przepisów prawa jest obowiązkowa po osiągnięciu w przedszkolu gotowości (dojrzałości) szkolnej przez dzieci od 7. roku życia do ukończenia szkoły podstawowej. Status instytucji obowiązkowych mają jedynie szkoły podstawowe. Organizacja i działalność systemu oświaty zostały określone w szczególności w ustawie z dnia 14 grudnia 2016 r. Prawo oświatowe i w wielokrotnie nowelizowanej ustawie z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty. Zasadnicze zmiany w systemie wprowadzono w 1999 i 2017 roku.

Nauczyciele i inni pracownicy

Funkcjonowanie systemu oświaty jest oparte na czynnościach wykonywanych przez nauczycieli i innych pracowników zatrudnionych w jednostkach oświatowych. Nauczyciele mają obowiązek podnoszenia kwalifikacji w ramach systemu awansu zawodowego nauczycieli[5].

Finansowanie

Zasady finansowania polskiego systemu oświaty reguluje ustawa z dnia 27 października 2017 r. o finansowaniu zadań oświatowych (Dz.U. z 2023 r. poz. 1400). W Polsce subwencja oświatowa uzależniona jest od liczby uczniów przeliczeniowych otrzymanej przez zastosowanie zróżnicowanych wag dla wybranych kategorii uczniów, typów i rodzajów szkół oraz wskaźnika korygującego, uwzględniającego stopnie awansu zawodowego nauczycieli[6]. Finansowy standard podziału subwencji w gminach to uzyskany przez podzielenie ogólnej kwoty subwencji (po odliczeniu od niej rezerwy, która w 2015 r. wyniosła 0,4 proc. kwoty subwencji) przez ogólną liczbę uczniów przeliczeniowych. MEN wyliczyło, że w 2015 roku standard A miał wynieść 5304,35 zł. Był zatem o 1,2 proc. (61 zł) wyższy od tego z 2014 r. (5241,89 zł).

Jednostki organizacyjne

Jednostki organizacyjne dzieli się na szkoły i placówki oświatowe. Jeżeli nie określono typu szkoły, dane przepisy dotyczą wszystkich rodzajów szkół i przedszkoli. Szkoły i placówki prowadzone przez jeden podmiot mogą tworzyć zespoły, w szczególności mogą to być zespoły szkół, zespoły placówek oraz zespoły szkół i placówek.

Wychowanie przedszkolne

Do przedszkola uczęszczają dzieci w wieku od trzeciego do szóstego roku życia, a w szczególnych przypadkach po ukończeniu 2,5 roku. Dzieci 6-letnie są objęte obowiązkowym wychowaniem przedszkolnym (zerówka). Wychowanie przedszkolne może odbywać się w przedszkolach, oddziałach przedszkolnych w szkołach podstawowych oraz w punktach przedszkolnych i zespołach wychowania przedszkolnego. Ostatnie dwie formy wychowania przedszkolnego przeznaczone są dla niewielkich grup dzieci, a wymagania dotyczące organizacji są mniej wymagające niż w przedszkolach.

Szkoły podstawowe

Szkoła podstawowa w Stolcu

Ośmioletnia szkoła elementarna, zwana szkołą podstawową, podzielona jest na dwa etapy: klasy I–III i IV–VIII.

Na pierwszym etapie – w klasach I–III przeznaczonych dla dzieci w wieku 7–9 lat – realizowana jest edukacja wczesnoszkolna. Główna część zajęć odbywają się łącznie i jest zwana edukacją zintegrowaną, jej prowadzenie powierza się jednemu nauczycielowi, który jest też wychowawcą oddziału. W programie nauczania z nauczania zintegrowanego wydzielono naukę języka obcego, edukację muzyczną, edukację plastyczną, wychowanie fizyczne i zajęcia komputerowe. Zajęcia te może prowadzić nauczyciel uprawniony do nauczania wczesnoszkolnego albo nauczyciel z uprawnieniami do nauczania wybranych przedmiotów. Na tym etapie nauczyciel nie musi przestrzegać lekcyjnego czasu pracy, tj. dzielić czasu pracy uczniów na 45-minutowe jednostki lekcyjne, tak jak to się robi w klasach wyższych. Uczniowie uczestniczą również w zajęciach religii lub etyki, chociaż te ostatnie – na skutek małej liczby chętnych – są rzadko organizowane w polskich szkołach. O uczestnictwie dziecka w zajęciach religii decydują ich rodzice. Oprócz obowiązkowych zajęć lekcyjnych szkoła musi również zapewnić dzieciom pozalekcyjne zajęcia służące zarówno rozwijaniu talentów, jak i wyrównywaniu szans.

W klasach IV – VIII przeznaczonych dla dzieci w wieku 10–15 lat kształcenie odbywa się w ramach przedmiotów, których prowadzenie powierza się nauczycielom – specjalistom przedmiotowym, mającym uprawnienia do nauczania danego przedmiotu. Jeden z nauczycieli uczących dany oddział klasowy pełni funkcję wychowawcy.

Przedmioty obowiązkowe realizowane na tym etapie nazwano:

  • język polski, język obcy nowożytny, drugi język nowożytny (VII-VIII),
  • matematyka,
  • przyroda (IV),
  • biologia (V-VIII),
  • geografia (V-VIII),
  • fizyka (VII-VIII),
  • chemia (VII-VIII),
  • historia,
  • muzyka (IV-VII),
  • plastyka (IV-VII),
  • technika (IV-VI),
  • informatyka,
  • wychowanie fizyczne (zajęcia ogólnorozwojowe z rekreacji ruchowej dostosowane do wieku rozwojowego),
  • doradztwo zawodowe (VII-VIII),
  • wiedza o społeczeństwie (VIII)
  • edukacja dla bezpieczeństwa (VIII).

Przedmiotami nieobowiązkowymi są: religia lub etyka (wybór uczestnictwa dziecka w zajęciach należy do rodziców) oraz wychowanie do życia w rodzinie (od klasy V; decyzja o uczestnictwie dziecka w zajęciach należy do rodziców).

Na koniec szkoły uczniowie przystępują do egzaminu, który jest jednakowy dla wszystkich uczniów. Uczniowie o specjalnych potrzebach edukacyjnych otrzymują dostosowane arkusze i warunki pisania, mogą mieć wydłużony czas pisania egzaminu. Egzamin organizowany jest przez Centralną Komisję Egzaminacyjną. Wynik egzaminu nie ma wpływu na ukończenie szkoły podstawowej, ale przystąpienie do niego jest warunkiem ukończenia szkoły podstawowej. Wyniki egzaminu uzyskane przez ucznia brane są pod uwagę w rekrutacji do szkół ponadpodstawowych.

Szkoły ponadpodstawowe

Istnieją następujące rodzaje szkół ponadpodstawowych:

Licea ogólnokształcące

Nauka trwa 4 lata. Ukończenie umożliwia przystąpienie do egzaminu maturalnego.

Technika

Nauka trwa 5 lat. Ukończenie umożliwia przystąpienie do egzaminu maturalnego, a zdanie egzaminów potwierdzających kwalifikacje zawodowe uzyskanie tytułu technika.

Szkoły branżowe I stopnia

Dawne zasadnicze szkoły zawodowe.

Uzupełnieniem podstawowego toku nauki są:

Szkoły policealne

Szkoły przyjmujące absolwentów liceów ogólnokształcących, ewentualnie techników. Prowadzą nauczanie przedmiotów zawodowych umożliwiając uzyskanie kwalifikacji zawodowych i tytułu technika.

Szkoły branżowe II stopnia

Szkoły dla absolwentów branżowej szkoły I stopnia w zawodach, w których wyodrębniono kwalifikację wspólną dla zawodu nauczanego w branżowej szkole I i II stopnia.

Szkoły przysposabiające do pracy

Przysposabiają do pracy uczniów z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu umiarkowanym i znacznym oraz uczniów z niepełnosprawnościami sprzężonymi. Ukończenie tego rodzaju szkoły umożliwia uzyskanie świadectwa potwierdzającego przysposobienie do pracy.

Skala ocen

Roczne (semestralne – dotyczy szkół dla dorosłych) oceny klasyfikacyjne z zajęć edukacyjnych, począwszy od klasy IV szkoły podstawowej, ustala się w stopniach według następującej skali:

  • celujący – 6,
  • bardzo dobry – 5,
  • dobry – 4,
  • dostateczny – 3,
  • dopuszczający – 2
  • niedostateczny – 1.

Roczne oceny klasyfikacyjne z zachowania to: wzorowe, bardzo dobre, dobre, poprawne, nieodpowiednie i naganne. W klasach I – III szkoły podstawowej obowiązuje opisowa ocena klasyfikacyjna. Ocenianie bieżące w ciągu roku oraz oceny śródroczne określa statut szkoły.

Ranking PISA

W rankingu PISA 2012[7] polscy gimnazjaliści (15-latkowie) zajęli 12. miejsce pod względem umiejętności matematycznych, 9. miejsce pod względem czytania i 8. miejsce w naukach przyrodniczych.

Reformy w III RP

System oświaty w Polsce był wdrażany od 2017 r. w wyniku tzw. reformy oświaty z 2017, znoszącej większość zmian w strukturze oświaty i programowych wprowadzonych w 1999 r. zmianami nazywanymi reformą systemu oświaty z 1999 roku.

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ Mateusz Pilich, Ustawa o systemie oświaty. Komentarz, wyd. 3, Warszawa 2009, s. 29–37.
  2. ↑ Art. 4 ust. 3 uchylonego w 2018 r. Prawa o szkolnictwie wyższym z dnia 30 sierpnia 2005 r. stanowił, iż uczelnie „stanowią integralną część systemu edukacji i nauki” w Polsce. Stąd też niektórzy mylnie zaliczają uczelnie wyższe do systemu oświaty, dowodząc że wydzielenie uczelni z tego systemu to tworzenie zbędnych bytów, oparte na wątpliwych i arbitralnych kryteriach. Por. P. Bała: Konstytucyjne prawo do nauki a polski system oświaty, Warszawa 2009, s. 244.
  3. ↑ Wincenty Okoń: Nowy słownik pedagogiczny. Warszawa: Wydawnictwo Akademickie „Żak”, 2001, s. 149. ISBN 83-88149-41-5.
  4. ↑ Ustawa z dnia 15 lipca 1961 r. o rozwoju systemu oświaty i wychowania (Dz.U. z 1961 r. nr 32, poz. 160).
  5. ↑ A. Balicki, M. Pyter: Prawo oświatowe. Warszawa: C.H. Beck, 2011, s. 80. ISBN 978-83-255-3159-1.
  6. ↑ Jeżowski A., (2014), Finansowanie publiczne oświaty niepublicznej, Wydanie 1, Wydawnictwo Wolters Kluwer, ISBN 978-83-264-4561-3.
  7. ↑ http://www.oecd.org/pisa/keyfindings/pisa-2012-results-overview.pdf

Linki zewnętrzne

This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.