Narzędzia otoczakowe – narzędzia charakteryzujące pierwsze przemysły dolnopaleolityczne[1]. Były to otoczaki (niekiedy okruchy skał twardych) przystosowane do pracy przez odbicie odłupków na obwodzie[1].
Wyróżnia się trzy grupy narzędzi otoczakowych:
- narzędzie otoczakowe jednostronne (nacinak, ang. chopper)[1] – narzędzie otoczakowe z jednostronną obróbką; część pracująca powstaje przez krawędź przecięcia płaszczyzn negatywów odbitych odłupków z płaszczyzną nieprzygotowanej podstawy;
- narzędzie otoczakowe dwustronne (ang. chopping tool)[1] – narzędzie otoczakowe z dwustronną obróbką; część pracująca powstaje na przecięciu płaszczyzn negatywowych odłupków oddzielonych po obu stronach wyrobu;
- sferoidy ściankowe (fr. sphéroïdes à facettes)[2] – narzędzia z obróbką wielostronną (wielokierunkową). Powstawały w następujący sposób: powierzchnie jednych negatywów przyjmowano jako podstawy dla kolejnych odbić. W ten sposób powstawał nieumiarkowany wielościan. Narzędzia takie występują m.in. w niektórych afrykańskich kulturach otoczakowych[2].
Istnieją również formy przejściowe pomiędzy narzędziami otoczakowymi a innymi grupami narzędzi, m.in.[2]:
- narzędzia otoczakowe powstałe na skutek starannej obróbki, zawierające prostą lub wypukłą krawędź pracującą, utworzoną przy pomocy większej ilości oddzielonych przy niej odłupków[2], stanowiące grupę przejściową do zgrzebeł[2];
- protopięściaki (ang. proto hand axe) – narzędzia otoczakowe jednostronne (rzadziej dwustronne) z obróbką na większej części obwodu i krawędzią pracującą załamaną, tworzącą rodzaj wysuniętego ostrza-wierzchołka[2]; stanowią formę przejściową do pięściaka[2]. Posiadają rozliczne warianty różniące się kształtem i zasięgiem obróbki[2].
Narzędzia otoczakowe wykonywano przy użyciu tłuka kamiennego; są one szeroko rozprzestrzenione w inwentarzach dolnopaleolitycznych[3]. Badania w Transwalu i Tanzanii wykazują, że były one prawdopodobnie dziełem niektórych australopiteków[3].
Na obszarach wschodniej Azji (wschodnia Syberia, Mongolia, Korea, Chiny oraz Półwysep Malajski) narzędzia otoczakowe występują aż do początku holocenu[3]. Występowały również w najdawniejszych zespołach dolnopaleolitycznych Europy (jaskinia Vallonet koło Nicei[3], Vértessüllös koło Budapesztu). Na niektórych terenach europejskich, m.in. w Hesji i Czechach, wykazano, że narzędzia otoczakowe przetrwały w przemysłach paleolitu środkowego, a nawet górnego[3].
Przypisy
Bibliografia
- Bolesław Ginter, Janusz Krzysztof Kozłowski, Technika obróbki i typologia wyrobów kamiennych paleolitu, mezolitu i neolitu, wyd. 3, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1990, ISBN 83-01-03563-3.