Muhir z Kruszynian.
Muhiry na ścianach meczetu w Kruszynianach

Muhir (od arab. muhr – pieczęć) – specyficzne dla kultury polskich i litewskich Tatarów[1] plansze albo tkaniny przedstawiające treści religijne związane z islamem i przeznaczone do wieszania w meczetach lub domach. Mają one także charakter talizmanów chroniących wiernych zgromadzonych w budynku[2][3][4].

Przypuszcza się, że zwyczaj tworzenia muhirów rozwinął się wśród Tatarów litewskich w I poł. XIX w.[5][6], jednak wśród zachowanych muhirów ze znaną datą powstania najstarsze są z połowy tegoż stulecia[6]. Muhiry zawsze zawierają treść religijną, ale w różnej postaci. Może ona sprowadzać się do samej inskrypcji, najczęściej będącej fragmentem Koranu (często jest to basmala) albo hadisów, szahadą, jednym z imion Allaha lub inwokacją do Boga, ewentualnie Mahometa[7], ale może być ograniczona tylko do samego obrazu, przeważnie wyobrażającego meczet przedstawiony symbolicznie (np. jako kopuła), albo realistycznie (w takim przypadku są to zwykle ilustracje konkretnych świątyń, bądź z obszaru zamieszkiwanego przez Tatarów litewskich, bądź głównych meczetów islamu)[8]. Bardzo często muhiry zawierają zarówno inskrypcję, jak i ilustrację, w różnych proporcjach[9][10]. W efekcie badacze wydzielają dwa typy muhirów: inskrypcyjne (jedynym lub głównym elementem są napisy) i przedstawieniowe (jedynym lub głównym elementem jest ilustracja)[10][11]. Wyodrębniany jest jeszcze trzeci typ, tzw. muhiry pieczęciowe, gdzie główne elementy stanowią rozety, koła, wielokąty, w które mogą być wpisane modlitwy lub symbole o znaczeniu magicznym. Część z tych figur interpretuje się jako zgeometryzowane wyobrażenia ciał kosmicznych[12][13]. Ten typ jest najrzadszy[4].

Niezależnie od podstawowego typu, muhiry często zawierały dodatkowe ornamentacje, np. roślinne i prawie zawsze przed powieszeniem na ścianę są ujmowane w ramę, a ich lico zabezpieczane taflą szkła[14]. Inskrypcje muhirów co do zasady są kaligrafowane i pisane w języku arabskim[15], czasem z dodaniem tłumaczenia lub komentarza w innym języku – polskim, białoruskim, albo tureckim – przy czym napisy w tych językach mogły być zapisywane alfabetem arabskim[16].

Muhiry wykonywano na różnych materiałach i różnymi technikami. Częste są muhiry papierowe, kartonowe i szklane, a także haftowane, spotyka się jednak muhiry na podkładzie drewnianym, rzeźbione w drewnie, ryte na metalowej płycie lub tkane[17]. Jeśli inskrypcje i wizerunki są malowane, to przeważnie farbami wodnymi: gwaszem, farbami akwarelowymi, tuszem albo atramentem[18], w XX i XXI w. stosuje się też kredki i flamastry[19]. Muhiry mogą być także w postaci rysunków[18]. Autorami są zazwyczaj osoby nie będące profesjonalnymi artystami, wśród muhirów o znanej atrybucji około połowy jest dziełem kobiet[20].

Liczne muhiry są w meczetach w Bohonikach[21][22], w Kruszynianach[22][23], w Sorok Tatarach na Litwie[24], ponadto mają je w swoich kolekcjach: Podlaskie Muzeum Kultury Ludowej[25], Muzeum Ziemi Sokólskiej[26], Muzeum Podlaskie w Białymstoku[27], Muzeum Historyczne w Białymstoku[28]. Wybrane motywy z muhirów były kopiowane na nagrobkach tatarskich[10].

Przypisy

Bibliografia

This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.