Monopol legalnej przemocy fizycznej (niem. Gewaltmonopol des Staates) – posiadanie monopolu do używania legalnej przemocy fizycznej jest jednym z wyznaczników teorii państwa, który zaproponowany został przez Maxa Webera w jego pracy Polityka jako zawód i powołanie, opublikowanej w październiku 1919. Koncepcja ta była wpływowa w prawoznawstwie oraz filozofii politycznej XX wieku. Istotę państwa stanowi stosunek panowania ludzi nad ludźmi oparty na legalnej (lub za taką uznawanej) przemocy^[1].

Teoria Maxa Webera

Max Weber w swojej pracy Polityka jako zawód i powołanie uważał, że państwo można zdefiniować jako organizację roszczącą sobie „prawo monopolu na wywieranie prawomocnej przemocy fizycznej”^[2]. O podmiocie mówimy jako o państwie wtedy i tak długo, dopóki jego administracja jako jedyna utrzymuje prawo i monopol do legalnego używania siły oraz wymuszania przez użycie siły porządku^[3]. Zgodnie z myślą Webera państwo stanowi źródło legitymacji wszelkiego legalnie wykorzystywanego przymusu, zaś instrumentami tego przymusu w państwie są organy policji oraz wojska. Dopuszczone jest również użycie prywatnych służb ochrony (takich jak firmy ochroniarskie), które swoje prawo do użycia siły (środków przymusu) również czerpią z legitymizmu państwowego.

Zwolennicy teorii

Zwolennicy istnienia tej teorii są przekonani o potrzebie istnienia centralnego organu mającego monopol stosowania środków przymusu lub w ostateczności władzy zbliżonej do monopolu. Pozapaństwowe stosowanie środków przemocy powinno być uniemożliwiane oraz karane, dopóki nie jest stosowane jako samoobrona przed przemocą. Uważają oni, że w przypadku braku centralnego ośrodka państwowego mającego monopol do legalnego stosowania przemocy, indywidua lub tworzące się grupy w krótkim czasie uzbroją się i zaczną walczyć między sobą. Zapanuje anarchia, która może stać się przyczyną o wiele większej przemocy, niż jakiekolwiek środki przymusu stosowane przez „najagresywniejsze” państwo. Jako przykłady potwierdzające te tezy przywoływane są miejsca oraz okresy, w których takie scentralizowane źródło legalnej przemocy nie istniało (lub panował tam w pewnym sensie „wolny rynek” w zakresie stosowania przemocy oraz zapewniania bezpieczeństwa), takie jak współczesna Somalia czy Europa w okresie „ciemnych wieków”.

Filozof Thomas Hobbes w swojej książce Lewiatan wskazywał na scentralizowane źródło siły w państwie jako jedyną drogę prowadzącą do stworzenia stabilnego, karnego społeczeństwa (był to element propagowanej przez niego formy rządów absolutyzmu).

W niektórych zachodnich krajach demokratycznych władza nie posiada monopolu do stosowania siły. W Stanach Zjednoczonych druga poprawka do konstytucji jest często odczytywana jako uzasadnienie istnienia uzbrojonych cywilnych jednostek paramilitarnych – milicji^[4], które teoretycznie mogą przeprowadzić zamach stanu lub wspomóc siły wymuszania pokoju (policję, żandarmerię). Jednakże w większości państw zachodnich władza centralna dysponuje monopolem legalnej przemocy fizycznej.

Obiekcje

Anarchokapitaliści dopuszczają użycie siły (w celach obronnych lub powstrzymywania przemocy), jednak sprzeciwiają się obowiązkowemu monopolowi na to użycie. Uważają, że sektor prywatny jest zdolny do wytworzenia własnych organów policyjno – karnych, które byłyby w stanie zapewnić ład i bezpieczeństwo. Sądzenie odbywałoby się na gruncie prawa moralnego lub na bazie pragmatyzmu. Jednostki strzegące bezpieczeństwa i ładu publicznego powinny podlegać takim samym prawom wolnego rynku, jak inne świadczone usługi. Ich zdaniem przyczyniłoby się to do zwiększenia skuteczności tych służb oraz obniżenia kosztów ich działalności.

Przypisy