Monaster Przemienienia Pańskiego i św. Jakuba

Спасо-Яковлевский монастырь

nr rej. 761620652120006
Widok z lotu ptaka
Państwo	Rosja
Obwód	jarosławski
Miejscowość	Rostów
Kościół	Rosyjski Kościół Prawosławny
Rodzaj klasztoru	monaster
Eparchia	jarosławska
Namiestnik	ihumen Augustyn (Niewodniczek)[1]
Typ monasteru	męski
Obiekty sakralne
Sobór	Poczęcia św. Anny
Sobór	Przemienienia Pańskiego
Cerkiew	św. Jakuba Rostowskiego
Materiał budowlany	kamień, cegła
Data budowy	XIV–XV w., XVII w.
Data zamknięcia	1918
Data reaktywacji	1928
Położenie na mapie obwodu jarosławskiego Monaster Przemienienia Pańskiego i św. Jakuba
Położenie na mapie Rosji Monaster Przemienienia Pańskiego i św. Jakuba
57°10′23″N 39°23′23″E/57,173056 39,389722
Strona internetowa

Monaster Przemienienia Pańskiego i św. Jakuba (cs./ros. Спасо-Яковлевский монастырь)^[2], także monaster Przemienienia Pańskiego, św. Jakuba i św. Dymitra (Спасо-Яковлевский Димитриев монастырь)^[3] – prawosławny męski klasztor w Rostowie, położony nad jeziorem Niero przy ul. Engelsa^[3], w jurysdykcji eparchii jarosławskiej Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego.

Historia

Według tradycji twórcą monasteru był Jakub, biskup rostowski, wygnany z urzędu z powodu okazania łaski skazanej na śmierć kobiecie^[4], jednak historia ta znana jest jedynie z późnego, XVIII-wiecznego żywotu świętego biskupa, będącego w dodatku kompilacją tekstów poświęconym innym świętym^[2]. Żywot sytuuje czas powstania klasztoru na ostatnią dekadę XIV w., przed 1392^[2]. Faktycznie na początku w. XV klasztor istniał, w latopisach jest mowa o jego zniszczeniu podczas najazdu Edygeja na Rostów. Odbudowany monaster został zniszczony ponownie w 1608 r. podczas Wielkiej smuty^[4]. Monaster ten nosił wezwanie Poczęcia św. Anny^[2].

Za rządów pierwszych Romanowów klasztor został odbudowany i otrzymywał kolejne nadania carskie, dzięki czemu w 1679 r. miał we władaniu 18 opuszczonych podczas smuty miejscowości, dysponował także prawem łowienia ryb w Wieksnie, zaś w 1652 r. otrzymał dzwon pamiątkowy po zmarłym patriarsze moskiewskim i całej Rusi Józefie^[4]. W 1690 r. na mocy wspólnej gramoty carów Iwana i Piotra monaster otrzymał ziemię przylegającą do jego murów, by móc wznieść na tym terenie domy dla kapłanów, diakonów i chórzystów cerkiewnych^[4]. W latach 50. XVII w. klasztor został podporządkowany domowi biskupiemu w Rostowie. Uzasadnieniem tej decyzji był fakt, iż na jego terenie znajdował się grób biskupa Jakuba, podczas gdy pozostali święci hierarchowie rostowscy spoczywali w katedralnym soborze Zaśnięcia Matki Bożej w kompleksie biskupiej rezydencji w Rostowie^[5]. Jednak w piśmie metropolity rostowskiego Jonasza do cara z 1690 r. wskazano, iż monaster „opustoszał wskutek morowego powietrza”. Jonasz wzniósł na terenie klasztoru pierwszą kamienną, a nie, jak dotychczasowe, drewnianą cerkiew. Jonasz wybrał na jej patrona Trójcę Świętą, jednak w połowie XVIII w. wezwanie to zmieniono na to, które nosiła drewniana świątynia na tym samym miejscu, tj. Poczęcia św. Anny^[5].

W 1709 r. w monasterze, zgodnie ze swoim życzeniem, został pochowany metropolita rostowski Dymitr^[5]. W 1723 r. klasztor przejął majątki dwóch innych likwidowanych wspólnot w Rostowie i rejonie, razem z blisko 300 chłopami pańszczyźnianymi. Dzięki temu możliwa stała się rozbudowa zabudowań niezamożnego dotąd monasteru, w tym XVII-wiecznej kamiennej cerkwi, którą powiększono o ołtarz św. Jakuba Rostowskiego^[5]. W 1752 r. otwarto grób metropolity Dymitra, co stało się początkiem kultu biskupa, formalnie kanonizowanego w 1757 r.^[5]

Fakt, iż w klasztorze znajdowały się relikwie Dymitra Rostowskiego, uchronił wspólnotę przed likwidacją po wydaniu w 1764 r. przez Katarzynę II ukazu o sekularyzacji majątków monasterskich i likwidacji części klasztorów^[6]. W 1765 r. caryca zdecydowała, iż monaster otrzyma status stauropigii i zaliczyła go do klasztorów II klasy, otrzymujących co roku półtora tysiąca rubli z kasy państwowej^[6]. W tym samym roku biskup rostowski Atanazy przyłączył do monasteru Przemienienia Pańskiego i św. Jakuba sąsiadujący z nim do tej pory samodzielny klasztor Piesocki^[6]. W II połowie XVIII w. miała miejsce przebudowa całego kompleksu klasztornego. Ostatnie drewniane budynki zostały zastąpione murowanymi, w latach 80. XVIII w. wzniesiono nowy refektarz i dom przełożonego wspólnoty^[6]. W latach 1795–1801 trwała budowa drugiego soboru klasztornego pod wezwaniem św. Dymitra^[7], ufundowanego przez hrabiego Nikołaja Szeriemietjewa^[8]. Natomiast w 1836 r. z daru przekazanego przez hrabiankę Annę Orłową-Czesmeńską przebudowano zbudowaną w 1824 r. cerkiew św. Jakuba^[9] i wstawiono nową rakę z relikwiami tegoż świętego^[7][2]. W klasztorze przebywało na początku XIX w. 16 mnichów i posłuszników^[7].

W 1888 r. monaster stracił status stauropigialnego, został natomiast stałą siedzibą biskupów rostowskich, wikariuszy eparchii jarosławskiej. W przededniu rewolucji 1917 r. w kompleksie klasztornym znajdowały się dwa sobory i cztery cerkwie^[10].

Po rewolucji październikowej wspólnota monastyczna funkcjonowała do 1928 r. Mnichom odebrano większą część budynków mieszkalnych, lecz sobory Poczęcia św. Anny i św. Dymitra pozostawały czynne. W zabudowaniach klasztornych w 1919 r. krótko funkcjonował lazaret, następnie, na początku lat 20., więzienie i kolonia karna. Majątek monasteru został znacjonalizowany, a podczas konfiskaty kosztowności cerkiewnych z cerkwi klasztornych wyniesiono cenne naczynia liturgiczne i inne wyposażenie. W 1918 r. kompleks monasterski uznano za zabytek architektury staroruskiej i objęto ochroną państwową. Żadna z cerkwi klasztornych nie została zburzona; były wykorzystywane jako magazyny, natomiast w pozostałych budynkach rozmieszczono mieszkania^[11]. W połowie lat 80. monaster został otwarty dla zwiedzających jako muzeum, jednak już w 1991 r. zdecydowano o zwróceniu obiektów Rosyjskiemu Kościołowi Prawosławnemu, który ogłosił reaktywowanie wspólnoty^[11].

Po 1991 r. honorowymi przełożonymi monasteru byli każdorazowo biskupi jarosławscy, zastępowani w bieżącym kierowaniu klasztorem przez namiestników^[12].

Architektura

Cały położony nad brzegiem jeziora kompleks klasztorny otoczony jest murem kamiennym wzniesionym w XVIII w. na miejscu dawnych, drewnianych ogrodzeń. Mur nie zachował się w całości – nie przetrwała część ściany zachodniej. Bramy wjazdowe na teren klasztoru położone są od strony północnej i południowej i zostały dobudowane do starszego muru w latach 30. XIX w. Główna brama od północy zdobiona jest frontonem z tympanonem wspartym na dwóch parach kolumn; wyższą kondygnację obiektu wzniesiono na planie czworoboku, zaś najwyższą – ośmioboku zwieńczonego kopułą. Brama południowa, od strony jeziora, różni się od północnej brakiem tympanonu, co czyni ją bardziej monumentalną^[13]. Z końca XVIII w. pochodzą natomiast baszty w narożnikach muru, zbudowane w stylu klasycystycznym z pseudogotyckimi elementami^[13].

Sobór Poczęcia św. Anny (pierwotnie Trójcy Świętej) zbudowany został w XVII w. w stylu typowym dla głównych monasterskich świątyń. Jest to budowla na planie kwadratu, pięciokopułowa, z trzema absydami i trzema pomieszczeniami ołtarzowymi, wyjątkowo skromnie, jak na swoje przeznaczenie, zdobiona z zewnątrz^[13]. We wnętrzu świątyni w latach 1689–1690 wykonano dekorację malarską; jest to jeden z najcenniejszych zachowanych zespołów fresków szkoły jarosławskiej. W kolejnych scenach we freskach tych ukazano historię ziemskiego życia Chrystusa (część fresków to ilustracje przypowieści), historię życia Abrahama oraz życie Jakuba, założyciela monasteru. Freski charakteryzuje dynamika ukazywanych scen i dążenie twórców do realistycznego ukazania świata, a także wielość przedstawionych postaci ludzkich. Ikonostas dla soboru powstał ostatecznie dopiero w latach 1762–1765 w pracowni Sysoja Szołomotowa i Stiepana Boczkariowa w Ostaszkowie, reprezentuje styl barokowy^[14].

Wzniesiony w ostatnich latach XVIII w. sobór św. Dymitra utrzymany jest w stylu klasycystycznym. Główna nawa świątyni wzniesiona jest na planie kwadratu, zamiast tradycyjnych w architekturze ruskiej pięciu kopuł (piatigławia) architekci umieścili nad nawą kopułę posadowioną na szerokim bębnie, zwieńczoną latarnią otoczoną balkonem, a w narożnikach głównej nawy pięć niższych kopuł. Od północy i południa znajdują się wejścia do budynku, zdobione masywnymi portykami z rzędami korynckich kolumn. Z kolei od zachodu główne wejście do soboru zdobi portyk z kolumnami jońskimi, podtrzymujący tympanon. Górne partie ścian zostały dodatkowo ozdobione płaskorzeźbami^[15]. Dekoracja malarska wnętrza cerkwi została wykonana krótko po jej konsekracji przez rostowskiego chłopa-ikonografa Porfirija Riabowa w stylu klasycystycznym-akademickim^[9].

Dobudowany w 1836 r. budynek refektarza łączy sobór św. Dymitra z cerkwią św. Jakuba, wzniesioną w 1824 r. na miejscu starszej świątyni pod tym samym wezwaniem, zbudowanej w r. 1725^[9]. Natomiast poza obrębem klasztornych murów znajduje się sobór Przemienienia Pańskiego, pierwotnie należący do monasteru Piesockiego^[16].

Przypisy