Ministerstwo Odbudowy
Państwo

 Polska

Data utworzenia

7 kwietnia 1945

Data likwidacji

13 maja 1949

Siedziba

Warszawa

brak współrzędnych

Ministerstwo Odbudowy – ministerstwo funkcjonujące w Polsce w latach 1945–1949, powołane w celu kierowania i zarządzania sprawami budownictwa i odbudowy kraju ze zniszczeń wojennych (z wyłączeniem budownictwa specjalnego realizowanego przez inne resorty), planowego zagospodarowania przestrzennego kraju[1], a od 1947 r. również miernictwa i pomiarów kraju[2][3]. Po zlikwidowaniu Ministerstwa Odbudowy większość jego zadań przejęło nowo utworzone Ministerstwo Budownictwa[4][5].

Utworzenie ministerstwa

W pierwszych miesiącach funkcjonowania powojennej administracji państwowej, organizowanej od lipca 1944 r., za sprawy związane z budownictwem odpowiadały jednostki organizacyjne w dwóch resortach Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego. Jedną z nich był Wydział / Departament Techniczno-Budowlany Resortu Administracji Publicznej (od 31 grudnia 1944 r. Ministerstwa Administracji Publicznej w ramach Rządu Tymczasowego)[6]. Druga jednostka to utworzony we wrześniu 1944 r. Dział Odbudowy Resortu Gospodarki Narodowej i Finansów. W listopadzie 1944 r. został on przekształcony w Biuro Planowania i Odbudowy przy Prezydium PKWN (od 31 grudnia 1944 r. przy Prezydium Rady Ministrów), zmiana ta oznaczała faktyczne podniesienie nowego biura do rangi samodzielnego resortu ze względu na udział jego dyrektora w posiedzeniach PKWN[7].

Podstawą do rozpoczęcia organizowania Ministerstwa Odbudowy na bazie dotychczasowych struktur stała się decyzja Prezydium Krajowej Rady Narodowej, którą podjęto w tej sprawie na posiedzeniu z 7 kwietnia 1945 r.[8]. Tego samego dnia szef Biura Planowania i Odbudowy został mianowany kierownikiem nowo tworzonego resortu[9]. Formalnym aktem prawnym powołującym urząd Ministra Odbudowy oraz obsługujące go Ministerstwo Odbudowy stał się dekret z 24 maja 1945 r., wchodzący w życie 11 czerwca 1945 r.[1].

Zakres działania urzędu

Zgodnie z przepisami dekretu z 24 maja 1945 r. do zakresu działania urzędu należały następujące sprawy[1]:

  • odbudowa, rozbudowa i budowa osiedli miejskich i wiejskich,
  • odbudowa, budowa i przebudowa gmachów państwowych oraz ogólny zarząd gmachami i placami państwowymi (z wyjątkiem wojskowych),
  • polityka budowlana,
  • polityka terenowa osiedleńcza i mieszkaniowa,
  • państwowe zakłady wodociągowe i kanalizacyjne,
  • grobownictwo wojenne,
  • nadzór budowlany,
  • nadzór techniczno-budowlany nad zakładami i urządzeniami użyteczności publicznej,
  • projektowanie budynków typowych i normalizacja materiałów oraz części składowych budynków,
  • organizacja produkcji materiałów budowlanych i elementów budowlanych o znaczeniu miejscowym,
  • nadzór nad przedsiębiorstwami budowlanymi i ich organizacjami oraz rzemiosłem budowlanym,
  • nadzór nad wykonywaniem zawodu kierownika robót budowlanych.

W związku z dekretem z 26 października 1945 r. o własności i użytkowaniu gruntów na obszarze m. st. Warszawy (tzw. dekretem Bieruta) do zadań Ministra Odbudowy należało ustalanie, w porozumieniu z Ministrem Administracji Publicznej, terminów i trybu obejmowania w posiadanie przez warszawską gminę nieruchomości gruntowych położonych w granicach stolicy[10][11][12]. Wraz z innymi członkami rządu Minister Odbudowy brał również udział w procesie nacjonalizacji przedsiębiorstw poprzez wydawanie, na mocy ustawy z 3 stycznia 1946 r. o przejęciu na własność państwa podstawowych gałęzi gospodarki narodowej, orzeczeń i zarządzeń o przejęciu przedsiębiorstw przez państwo lub polskie osoby prawne, przepisy te dotyczyły przede wszystkim zakładów stanowiących własność niemiecką[13][14].

Poza zakresem działania Ministra Odbudowy znajdowały się sprawy budownictwa m.in. w dziedzinach komunikacji, żeglugi i przemysłu, które należały do właściwości szefów odpowiednich resortów[15]. Na gruncie ustawowym formalnego zdefiniowania budownictwa specjalnego dokonano dopiero w 1949 r.[4][5].

Jednostki podległe ministrowi

Poza objęciem zadań o charakterze techniczno-budowlanym na mocy dekretu z 24 maja 1945 r. Minister Odbudowy stał się również władzą naczelną w zakresie planowego zagospodarowania przestrzennego kraju. Właściwym w tych sprawach urzędem centralnym podległym ministrowi został nowo utworzony Główny Urząd Planowania Przestrzennego[1][16]. Tym samym dekretem powołano ponadto Instytut Badawczy Budownictwa jako państwową instytucję naukowo-badawczą nadzorowaną przez ministra[1].

Drugim aktem prawnym wydanym 24 maja 1945 r. w sprawach związanych z budownictwem był dekret o odbudowie m. st. Warszawy, na podstawie którego Minister Odbudowy współuczestniczył w nadzorze nad Biurem Odbudowy Stolicy poprzez wpływ na obsadę personalną jego kierownika, a także na kształtowanie struktury organizacyjnej biura[17]. Uchylenie przepisów dekretu nastąpiło po wejściu w życie ustawy z 3 lipca 1947 r., od tego czasu Biuro Odbudowy Stolicy stało się jednostką bezpośrednio podległą ministrowi[18]. W połowie 1946 r. zadania biura w zakresie prowadzenia robót budowlanych zaczęła przejmować Warszawska Dyrekcja Odbudowy[19][20].

Od 15 kwietnia 1947 r. koordynację wszelkich prac związanych z odbudową stolicy prowadził Komisarz Odbudowy m. st. Warszawy w Ministerstwie Odbudowy[21]. Ponadto zgodnie z uchwałą Rady Ministrów z 17 października 1947 r. o wewnętrznej organizacji i trybie postępowania Naczelnej Rady Odbudowy m. st. Warszawy Minister Odbudowy stał się z urzędu Zastępcą Przewodniczącego Rady i Prezydium Rady, natomiast Komisarz Odbudowy m. st. Warszawy Zastępcą Przewodniczącego Komitetu Wykonawczego Rady[22].

Obok Warszawskiej Dyrekcji Odbudowy tego typu podległe ministrowi struktury funkcjonowały także na ziemiach zachodnich. W 1946 r. podstawy prawne działalności otrzymały: Gdańska Dyrekcja Odbudowy, Poznańska Dyrekcja Odbudowy, Wrocławska Dyrekcja Odbudowy oraz Szczecińska Dyrekcja Odbudowy[23][24]. Podstawowymi jednostkami terenowymi ministerstwa były wydziały odbudowy tworzone w urzędach wojewódzkich[25], z kolei za sprawy budownictwa wiejskiego odpowiadał w resorcie Naczelny Komisarz Odbudowy Wsi[9].

Od 1945 r. przy ministerstwie działała Komisja Normalizacyjna Budownictwa, która po zorganizowaniu Polskiego Komitetu Normalizacyjnego formalnie miała stać się jego sekcją, pozostając jednak w strukturach dotychczasowego resortu[26]. Uregulowanie spraw normalizacji nastąpiło po wejściu w życie ustawy z 3 lipca 1947 r. potwierdzającej uprawnienia Ministra Odbudowy w zakresie ustanawiania norm i standardów budowlanych (samodzielnie lub w porozumieniu z innymi ministrami)[27].

Do poszerzenia kompetencji resortu doszło po wydaniu dekretu z 27 marca 1947 r. o zmianach w organizacji i zakresie działania naczelnych władz administracyjnych. Na mocy jego postanowień Minister Odbudowy przejął sprawy należące dotychczas do Prezesa Rady Ministrów, wynikające z dekretu z 30 marca 1945 r. o pomiarach kraju i organizacji miernictwa. W ten sposób pod bezpośrednim nadzorem ministra znalazł się Główny Urząd Pomiarów Kraju[2][3]. Rok później dekretem z 26 kwietnia 1948 r. utworzona została kolejna jednostka podległa ministrowi, był nią Zakład Osiedli Robotniczych, który prowadził działalność w zakresie budownictwa pracowniczego[28].

Struktura ministerstwa

Struktura resortu ustalona została zarządzeniem ministra z 21 stycznia 1946 r. o reorganizacji Centrali Ministerstwa Odbudowy. Po zmianach, wprowadzonych kolejnymi zarządzeniami, przedstawiała się ona następująco[29]:

  • Gabinet Ministra
  • Departament I Ogólny
  • Departament II Polityki Budowlanej
  • Departament III Budownictwa
  • Departament IV Przemysłu Budowlanego (w marcu 1948 r. włączony do Departamentu III Budownictwa)[30]
  • Departament V Administracji Budowlanej
  • Departament VI Kadr (utworzony w listopadzie 1947 r.)[31]
  • Departament VII Finansowy (utworzony w listopadzie 1947 r. po przekształceniu Biura Finansowego)[31]
  • Biuro Zakładów i Urządzeń Użyteczności Publicznej
  • Biuro Inspekcji i Kontroli (utworzone w kwietniu 1948 r.)[32]

Po ukazaniu się dekretu z 3 stycznia 1947 r. o tworzeniu przedsiębiorstw państwowych Minister Odbudowy (w porozumieniu z Ministrem Skarbu i Prezesem Centralnego Urzędu Planowania) wydał przepisy, na mocy których z administracji ministerstwa wydzielone zostały następujące przedsiębiorstwa prowadzone według zasad gospodarki handlowej i pozostające pod jego nadzorem[33]:

  • Centralny Zarząd Państwowych Przedsiębiorstw Budowlanych (działający wcześniej na podstawie przepisów z września 1946 r., pierwotnie jako Centralny Zarząd Zrzeszeń Przedsiębiorstw Budowlanych)[34][35]
  • Centralny Zarząd Wytwórni Materiałów Budowlanych (utworzony po przejęciu zadań Komisarza dla Spraw Przemysłu Budowlanego działającego przy ministrze na podstawie przepisów z marca 1946 r.)[36][37]
  • Centrala Sprzętu Państwowych Przedsiębiorstw Budowlanych (utworzona po przejęciu zadań Komisarza do Spraw Sprzętu Budowlanego działającego przy ministrze na podstawie przepisów z marca 1946 r.)[38][39]
  • Centralne Biuro Projektów Architektonicznych i Budowlanych[40]
  • Państwowe Przedsiębiorstwo Miernicze[41]

Przekształcenie urzędu

Ministerstwo Odbudowy funkcjonowało do momentu wejścia w życie ustawy z 27 kwietnia 1949 r. oraz wykonującego jej dyspozycje rozporządzenia Rady Ministrów z 12 maja 1949 r. Na mocy tych przepisów większość zadań Ministra Odbudowy przeszła do zakresu działania utworzonego w jego miejsce urzędu Ministra Budownictwa, ponadto część z nich przekazano Ministrowi Administracji Publicznej (a także innym ministrom). Likwidacji uległ również Główny Urząd Planowania Przestrzennego, jego kompetencje (z wyjątkiem części spraw powierzonych Ministrowi Budownictwa) przejęła utworzona w tym czasie Państwowa Komisja Planowania Gospodarczego[4][5].

Kierownictwo ministerstwa

Dyrektor Biura Planowania i Odbudowy przy Prezydium PKWN / Prezydium Rady Ministrów[9]:

Ministrowie Odbudowy[9]:

Podsekretarze stanu w Ministerstwie Odbudowy[9]:

  • Juliusz Żakowski (PPS / PZPR) (1 października 1945 r. – 16 maja 1949 r.)
  • Stefan Pietrusiewicz (PPR / PZPR) (2 listopada 1945 r. – 16 maja 1949 r.)
  • Roman Piotrowski (PPR / PZPR) (1 maja 1948 r. – 16 maja 1949 r.)

Przypisy

  1. 1 2 3 4 5 Dz.U. z 1945 r. nr 21, poz. 123.
  2. 1 2 Dz.U. z 1945 r. nr 11, poz. 58.
  3. 1 2 Dz.U. z 1947 r. nr 31, poz. 130.
  4. 1 2 3 Dz.U. z 1949 r. nr 30, poz. 216.
  5. 1 2 3 Dz.U. z 1949 r. nr 30, poz. 217.
  6. ↑ Tomasz Majer, Relacje Ministerstwa Administracji Publicznej z Ministerstwem Bezpieczeństwa Publicznego w latach 1945–1950, Miscellanea Historico-Iuridica, Tom XI, Białystok 2012, s. 373–398.
  7. ↑ Andrzej Skalimowski, Służba wojskowa Józefa Sigalina i jego zapiski z bloków meldunkowych jako źródło do dziejów zagłady i odbudowy przedwojennej Warszawy, Analecta. Studia i Materiały z Dziejów Nauki, Nr 3, Warszawa 2021, s. 455–470.
  8. ↑ Grzegorz Kuba, Nie tylko Biuro Odbudowy Stolicy. Instytucje zaangażowane w odbudowę Warszawy po II wojnie światowej, Studia i Materiały Centralnej Biblioteki Wojskowej im. Marszałka Józefa Piłsudskiego, Nr 2 (18), Warszawa 2022, s. 77–88.
  9. 1 2 3 4 5 Aleksander Kochański, Polska 1944–1991. Informator historyczny. Struktury i ludzie, część 1, Warszawa 2022, s. 149, 152, 261.
  10. ↑ Dz.U. z 1945 r. nr 50, poz. 279.
  11. ↑ Dz.U. z 1946 r. nr 16, poz. 112.
  12. ↑ Dz.U. z 1948 r. nr 6, poz. 43.
  13. ↑ Dz.U. z 1946 r. nr 3, poz. 17.
  14. ↑ Dz.U. z 1946 r. nr 72, poz. 394.
  15. ↑ Witold Nieciuński, Plan inwestycyjny Ministerstwa Odbudowy, Gospodarka Planowa, Rok III, nr 7-8, Warszawa 1948, s. 245-251.
  16. ↑ Dz.U. z 1946 r. nr 16, poz. 109.
  17. ↑ Dz.U. z 1945 r. nr 21, poz. 124.
  18. ↑ Dz.U. z 1947 r. nr 52, poz. 268.
  19. ↑ Dz. Urz. Min. Odb. z 1946 r. Nr 2, poz. 24.
  20. ↑ Dz. Urz. Min. Odb. z 1946 r. Nr 4, poz. 63.
  21. ↑ Dz. Urz. Min. Odb. z 1947 r. Nr 3, poz. 41.
  22. ↑ M.P. z 1947 r. nr 136, poz. 844.
  23. ↑ Dz.U. z 1946 r. nr 5, poz. 48.
  24. ↑ Dz. Urz. Min. Odb. z 1946 r. Nr 3, poz. 43.
  25. ↑ M.P. z 1945 r. nr 18, poz. 59.
  26. ↑ Dz. Urz. Min. Odb. z 1945 r. Nr 1, poz. 3.
  27. ↑ Dz.U. z 1947 r. nr 52, poz. 269.
  28. ↑ Dz.U. z 1948 r. nr 24, poz. 166.
  29. ↑ Dz. Urz. Min. Odb. z 1946 r. Nr 1, poz. 7.
  30. ↑ Dz. Urz. Min. Odb. z 1948 r. Nr 5, poz. 36.
  31. 1 2 Dz. Urz. Min. Odb. z 1947 r. Nr 9, poz. 129.
  32. ↑ Dz. Urz. Min. Odb. z 1948 r. Nr 9, poz. 63.
  33. ↑ Dz.U. z 1947 r. nr 8, poz. 42.
  34. ↑ Dz. Urz. Min. Odb. z 1946 r. Nr 5, poz. 82.
  35. ↑ M.P. z 1947 r. nr 91, poz. 612.
  36. ↑ Dz. Urz. Min. Odb. z 1946 r. Nr 1, poz. 9.
  37. ↑ M.P. z 1947 r. nr 113, poz. 723.
  38. ↑ Dz. Urz. Min. Odb. z 1946 r. Nr 2, poz. 23.
  39. ↑ M.P. z 1948 r. nr 4, poz. 14.
  40. ↑ M.P. z 1948 r. nr 71, poz. 609.
  41. ↑ M.P. z 1949 r. nr 7, poz. 85.
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.