Matutinum – łacińska nazwa jednej z godzin kanonicznych w układzie formy nadzwyczajnej obrządku rzymskiego, której w formie zwyczajnej odpowiada Godzina Czytań. W języku polskim w przedsoborowej terminologii godzinę tę nazywano jutrznią, ale w terminologii posoborowej nazwa „jutrzni” odnosi się do innej godziny (łac. Laudes albo Laudes matutinae).
Wiadomości ogólne
Tradycyjnie jedna z godzin kanonicznych była odprawiana w nocy. Zawierała ona dłuższe czytania z Pisma świętego i autorów kościelnych oraz rozbudowane muzycznie responsoria dłuższe (responsoria prolixa). Inną nazwą tej godziny są vigiliae[1].
Po reformach liturgicznych Soboru Watykańskiego II i wprowadzeniu Liturgii Godzin na miejsce Brewiarza Rzymskiego zamiast matutinum pojawiła się Godzina Czytań, która jest krótsza i którą w odróżnieniu od matutinum można odmówić o dowolnej porze dnia[2]. Matutinum zachowało się u kartuzów[3].
Księgi chórowe (z nutami), których używa się podczas nocnej godziny kanonicznej, noszą nazwy antyfonarza nocnego (Antiphonale albo Antiphonarium pro nocturnis Horis)[4][5], responsoriału (Liber responsorialis)[6] albo nokturnału (Nocturnale)[7][8].
Struktura matutinum
W Breviarium Romanum
Matutinum rozpoczyna się wezwaniem, w czasie którego jest uroczyście śpiewany na jedną ze specjalnych melodii Psalm 94 Venite exsultemus (w polskich współczesnych tłumaczeniach Biblii jest to psalm 95)[6]. Potem następuje hymn[9].
Następnie ma miejsce psalmodia oraz czytania, których układ w uproszczeniu przedstawia się jak następuje:
- w dni liturgiczne niższej rangi następuje jedna seria psalmów i jedna seria czytań, czyli jest tylko jeden nokturn; według układu brewiarza po reformie Piusa X na początku XX wieku jest wtedy dziewięć psalmów i trzy czytania (wcześniej psalmów było więcej);
- w dni liturgiczne wyższej rangi są trzy nokturny, z których każdy składa się z trzech psalmów i trzech czytań; w sumie jest wtedy dziewięć psalmów i dziewięć czytań[9].
Między psalmami a czytaniami jest werset, po którym odmawia się po cichu Modlitwę Pańską. Na początku każdej serii czytań ma miejsce absolucja, a przed każdym czytaniem – błogosławieństwo lektora. Po ostatnim czytaniu czasami śpiewa się Te Deum[9].
Zakończeniem matutinum jest modlitwa, werset Błogosławmy Panu i modlitwa za zmarłych, ale matutinum często łączy się z laudesami, więc wtedy zakończenie się opuszcza[9][10].
Ten układ ulega różnym modyfikacjom w niektóre dni, przede wszystkim w czasie Triduum Paschalnego (patrz niżej) oraz w oficjum za zmarłych[11].
W innych obrządkach
W obrządku monastycznym układ elementów jest zasadniczo podobny jak w obrządku rzymskim, ale na przykład w uroczyste święta jest nie dziewięć, a dwanaście czytań[6].
W obrządku dominikańskim matutinum jest bardzo podobne do rzymskiego, różniąc się szczegółami, na przykład po ostatnim czytaniu w obrządku rzymskim następuje od razu Te Deum[9], a w obrządku dominikańskim ostatnie czytanie również ma swoje responsorium[4].
Ciemna Jutrznia
Ciemna Jutrznia (łac. Tenebrae) to nazwa nabożeństwa odprawianego w Wielki Czwartek, Wielki Piątek i Wielką Sobotę, składającego się z matutinum i laudesów tych dni. Nazwa pochodzi od zwyczaju gaszenia kolejnych świec po każdym psalmie; pod koniec nabożeństwa w kościele zapada ciemność[12].
Przypisy
- ↑ IV. De Laudibus matutinis, [w:] C. Callewaert , Sacris erudiri, Steenbrugge: Abbatia Sancti Petri de Aldenburgo, 1950, s. 53–89 .
- ↑ Ogólne wprowadzenie do Liturgii Godzin, [w:] Liturgia Godzin. Tom 1: Okres Adwentu, Okres Bożego Narodzenia, Poznań: Pallottinum, 1982, s. 57–80 .
- ↑ Psalterium nocturnum Sacri Ordinis Cartusiensis, Magnae Cartusiae 2010 .
- 1 2 Martinus Stanislaus Gillet (red.), Matutinum seu Antiphonarium S. Ord. Praedicatorum Pro Nocturnis Horis majorum Solemnitatum, „Fundacja Dominikański Ośrodek Liturgiczny”, 1936 [dostęp 2024-03-07] .
- ↑ Antiphonarium nocturnum ad usum Sacri Ordinis Cartusiensis, wyd. 3, Majoris Cartusiae 1999 .
- 1 2 3 Liber Responsorialis pro festis I. classis et communi Sanctorum. Adnectuntur Invitatorium et Hymnus aliorum festorum, Solesmis: E typographeo Sancti Petri, 1895 .
- ↑ Nocturnale Romanum. Antiphonale Sanctae Romanae Ecclesiae pro nocturnis Horis., Romae–Florentiae–Veronae–Visograciae Aquensis–Sambucae Toscanorum: Hartker Verlag Christoph Nicolaus Schröder, 2002, ISBN 3-936476-01-2 .
- ↑ Nocturnale seu Antiphonarium Sacri Ordinis Praedicatorum pro nocturnis Horis: Responsoria prolixa in feriis per annum, Bonnae ad Rhenum: Typis Geroliti Ammosaulici impressum, 2004 .
- 1 2 3 4 5 Rubricae Breviarii et Missali Romani et Ducumenta adnexa, cum Indice Analytico, Lipsiae: Sumptibus Societatis Sancti Bennonis, 1960, s. 167, 480-186-60 V 8-2 .
- ↑ Strona:PL Nowodworski-Encyklopedia koscielna T.6 258.jpeg - Wikiźródła, wolna biblioteka [online], pl.wikisource.org [dostęp 2024-03-07] (pol.).
- ↑ Officium defunctorum [online] .
- ↑ What is Tenebrae? - Aleteia [online], Aleteia — Catholic Spirituality, Lifestyle, World News, and Culture, 12 kwietnia 2017 [dostęp 2024-03-07] (ang.).