Święty
Mateusz Ewangelista

‏מַתִּתְיָהוּ‎

apostoł, ewangelista, męczennik
Święty Mateusz, obraz pędzla Carlo Dolci
Data i miejsce urodzenia	? Nazaret
Data śmierci	ok. 60
Czczony przez	kościoły chrześcijańskie
Wspomnienie	21 września (kat.) 29 listopada i 13 lipca (praw. według kal. greg.)
Atrybuty	topór, lanca, sakwa, księga, pióro, uskrzydlony młodzieniec lub miecz
Patron	celników, poborców podatkowych, komorników, księgowych, urzędników finansowych, bankowców[1]
Szczególne miejsca kultu	Salerno

Mateusz Ewangelista z „Ewangeliarza Ebbona" (IX wiek).

Mateusz Ewangelista, wcześniej Mateusz Lewi, (hebr. ‏מתיו האוונגליסט‎, gr. Ματθαίος ο Ευαγγελιστής, cs. Евангелист Матфей)^[2][3] – według Nowego Testamentu celnik z Kafarnaum, później jeden z dwunastu apostołów Jezusa Chrystusa^[4], według tradycji autor pierwszej Ewangelii, uznawany za męczennika, świętego Kościoła katolickiego, anglikańskiego, ewangelickiego, ormiańskiego, koptyjskiego i prawosławnego.

Życiorys

Ewangelista Marek podaje, że Mateusz miał jeszcze drugie imię Lewi i że jego ojcem był Alfeusz^[5]. Imię Mateusz pochodzi od hebrajskiego imienia Mattaj lub Mattanja, co oznacza „dar Jahwe". Mateusz pochodził z Nazaretu w Galilei. Zgodnie z pierwszymi polskojęzycznymi tłumaczeniami Biblii, a także i dziś, tradycyjnie określa się go mianem „celnika”; uwzględniając jednak dzisiejsze rozumienie pojęcia „cło” (opłata nakładana na towary w związku z ich wywozem i przywozem przez granice państwa), określenie to jest nieprawidłowe – w obecnym rozumieniu był on poborcą podatkowym w Kafarnaum (jednym z większych handlowych miasteczek nad jeziorem Genezaret). Żydzi pogardzali celnikami, ponieważ ściągali oni opłaty na rzecz Rzymian. Ich pracę rozumiano jako wysługiwanie się okupantom. Celnicy byli także uważani za żądnych zysku i nieuczciwie czerpiących korzyści z zajmowanego stanowiska. Uważano ich za grzeszników i traktowano jak pogan. Przebywający wśród celników wyznawca judaizmu stawał się nieczysty i musiał poddawać się przepisowym obmyciom.

Mateusz napisał Ewangelię dla wyznawców judaizmu oraz dla chrześcijan, którzy nawrócili się z judaizmu. Myślą przewodnią jego Ewangelii jest wypełnienie się wszystkich proroctw mesjańskich Starego Testamentu w osobie, życiu, czynach i nauce Jezusa – Jezus jest więc Mesjaszem, a założony przez Niego Kościół to prawdziwe królestwo mesjańskie.

Nie wiadomo, gdzie i w jaki sposób zmarł apostoł. Według niektórych autorów poniósł śmierć męczeńską w Etiopii, według innych został ścięty mieczem w Persji. Historiografia cerkiewna podaje jako datę jego śmierci rok 60, chociaż jest ona tylko przybliżona. Od X wieku jego grób znajduje się w Salerno we Włoszech^[6].

Dzień obchodów

Święto liturgiczne w Kościele katolickim, ewangelickim i anglikańskim obchodzone jest 21 września^[7].

Cerkiew prawosławna i Kościół ormiański wspominają apostoła dwukrotnie:

• 16/29 listopada^[8], tj. 29 listopada według kalendarza gregoriańskiego,
• 30 czerwca/13 lipca, tj. 13 lipca (Sobór dwunastu apostołów)^[7].

Koptyjski Kościół Ortodoksyjny, który posiada własny kalendarz podzielony na 13 miesięcy, wspomina apostoła 9 i 18 października^[7].

Patronat

Apostoł Mateusz jest patronem: celników, poborców podatkowych, komorników, księgowych, urzędników finansowych, bankowców^[9]. Tak jak inni ewangeliści apostoł Mateusz uważany jest za patrona rodziny^[6]. Jest również patronem Kapituły Kolegiackiej Pułtuskiej (diecezja płocka).

Ikonografia

W ikonografii św. Mateusz przedstawiany był w postaci młodzieńca, później – zwłaszcza w sztuce bizantyńskiej, jako siwowłosy, stary mężczyzna. Ukazywany jest z księgą Ewangelii w ręku, w towarzystwie uskrzydlonej postaci ludzkiej. Jest to nawiązanie do wizji proroka Ezechiela (Ez 1) i Apokalipsy (Ap 4) – symbolu człowieka, ponieważ swoją Ewangelię rozpoczyna od genealogii Jezusa. Owa postać często mylona jest z aniołem. Czasem przedstawia się go z mieczem w ręku, gdyż według podania miał ponieść śmierć od miecza.

Na wizerunkach czterech ewangelistów, znajdujących się m.in. w każdej prawosławnej świątyni na królewskich wrotach, najczęściej ukazywany jest w postawie siedzącej, rzadko jednak medytuje, częściej zaś pisze^[6].

Atrybuty

Jego atrybutami są: topór, lanca, księga i pióro, miecz lub halabarda, postać uskrzydlonego młodzieńca, sakwa z pieniędzmi u stóp, torba podróżna^[10][11].

Heraldyka

Wizerunki św. Mateusza występują również w herbach miast i gmin m.in. Alcalá de Guadaíra w prow. Sewilli (Hiszpania) i w herbie gminy Rząśnia (obok ap. Macieja).

Zobacz też

• cud świętego Mateusza, który poskromił smoki
• kult świętych
• męczennicy chrześcijańscy
• modlitwa za wstawiennictwem świętego
• święci i błogosławieni Kościoła katolickiego
• święci prawosławni
• Święty Mateusz – inne osoby święte o imieniu Mateusz
• Efekt św. Mateusza

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Święty Mateusz Apostoł i Ewangelista na portalu WIARA.pl (oprac. ks. Wincenty Zaleski SDB, "Święci na każdy dzień", Wydawnictwo Salezjańskie, Warszawa 1998) [opublikowano: 2005-06-21]
• Mateusz Apostoł (rozdz. 2). sancti-in-polonia.dle.interia.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-08-26)]. oraz kościoły i wizerunki AP (rozdz. 3) - Święci w Polsce i ich kult w świetle historii (autorzy: Jacek i Maria Łempiccy; Kraków 2008)
• Biografia Mateusza Ewangelisty na podstawie źródeł wczesnochrześcijańskich