Owoce kakaowca (przekrój) – surowiec do otrzymywania masła kakaowego i kakao

Masło kakaowe, tłuszcz kakaowy, olej kakaowy – jadalny, stały tłuszcz roślinny otrzymywany z nasion dojrzałych owoców kakaowca właściwego, stanowiący około 50% suchej masy nasion.

W celu uzyskania masła kakaowego ścina się dojrzałe owoce kakaowca i ziarna, po ich oczyszczeniu, poddaje się wytłaczaniu na ciepło[1][2]. Pozostałość, tak zwany kuch kakaowy, wykorzystywany jest do produkcji proszku kakaowego.

Właściwości

Pochodzenie strefa tropikalna[2] (Ameryka Południowa, Afryka, Azja)
Skład 24,4–26,2% kwasu palmitynowego, 34,4–35,4% kwasu stearynowego, 37,7–38,1% kwasu oleinowego[2], 2,1% kwasu linolowego
Kategoria oleje o specjalnym znaczeniu leczniczym[2]
Ważność do 5 lat w postaci nierozdrobnionej z dala od światła[3]
Wytrzymałość termiczna
Gęstość względna
Wskaźnik odbicia 1,454–1,458[1]
Wskaźnik jodu 34–40[1]
Wskaźnik mydlenia 188–198[1]
Udział procentowy w wyrobie    bez ograniczeń

Zastosowania

Rozdrobnione masło kakaowe (Oleum Cacao raspatum) używane w recepturze aptecznej

W przemyśle farmaceutycznym

Masło kakaowe znalazło zastosowanie w farmacji. Pierwszy raz zastosował je francuski aptekarz Antoine Baumé w 1750 roku.

W tym celu jest standaryzowane. Do niedawna farmaceutyczne wymagania jakościowe określały narodowe farmakopee poszczególnych krajów. W Polsce wymagania dla surowca farmaceutycznego Cacao oleum (syn. Butyrum Cacao, Oleum Cacao) do 2020 roku ujęte były w Farmakopei Polskiej VI (2002)[4]. Wraz z pojawieniem się nowej monografii dla masła kakaowego w 10. wydaniu Farmakopei Europejskiej – na stan obecny (2023) obowiązującym jest jej tłumaczenie w Farmakopei Polskiej XII (monografia Theobromatis oleum)[5]. Masło kakaowe jest używane w recepturze aptecznej[3] do wytwarzania stałych (czopki doodbytnicze, globulki dopochwowe, pręciki docewkowe i dopochwowe) oraz półstałych (maści, kremy, mleczka itp.) postaci leków. Natomiast jako vehiculum dla czopków i globulek produkowanych przemysłowo jest stosowane stosunkowo rzadko.

Handlowo dostępne w różnych, dogodnych formach: w bloku, bryłkach bądź tafli (Ol. Cacao in massa)[6], rozdrobnionych kuleczek, wiórek, lub strużek (Ol. Cacao raspatum)[7], jednorodnych przetopionych perełek (Ol. Cacao in rotulis)[8], a także jako proszek suszony rozpyłowo (Oleum Cacao plv. dispersione desiccatum)[9] Stosowane jest zarówno masło kakaowe poddane lekkiej rafinacji, jak i odmiana wysokorafinowana, bezwonna, o barwie białej Oleum Cacao valde raffinatus (syn. Oleum Cacao purissimum album).

Masło kakaowe jest jednym z bardziej stabilnych tłuszczów, zawiera naturalne przeciwutleniacze zapobiegające jełczeniu, a w konsekwencji umożliwiające przechowywanie masła kakaowego bez dodatku konserwantów przez okres nawet pięciu lat. Masło kakaowe należy chronić przed światłem i przechowywać w postaci nierozdrobnionej, w niskiej temperaturze. Temperatura topnienia tłuszczu kakaowego wynosi 30–35 °C[1][3].

Masło kakaowe wykazuje własności polimorficzne – występuje w czterech odmianach: α, β, β' i γ. Odmiany te różnią się temperaturą topnienia[3].

Odmiana alotropowa Temperatura topnienia w °C
γ 18
α 21–22
β' 28–31
β 34,5

Z punktu widzenia przydatności do produkcji czopków w recepturze aptecznej masło kakaowe posiada szereg zalet:

  • ma stałą konsystencję w temperaturze pokojowej
  • topi się w temperaturze ciała, dzięki czemu umożliwia uwalnianie się substancji leczniczej po aplikacji czopka
  • jest dobrze tolerowane przez organizm ludzki
  • nadaje się do kształtowania czopków wszystkimi metodami (formowania ręcznego, wytłaczania i wylewania).

Wadami masła kakaowego jako podłoża czopkowego są:

  • mała liczba wodna
  • brak zjawiska kontrakcji (zmniejszania objętości w czasie krzepnięcia)
  • łatwość przechodzenia w trudno zestalające się odmiany alotropowe w czasie dłuższego ogrzewania w temp. 36 °C
  • konieczność przechowywania w niskiej temperaturze i ochrony przed światłem ze względu na możliwość jełczenia.

Inne zastosowania

  • W przemyśle spożywczym masło kakaowe wykorzystywane jest przy produkcji słodyczy, a przede wszystkim jest jednym z podstawowych składników czekolady – przy czym samo masło kakaowe ma jedynie delikatny czekoladowy smak i zapach. Stanowi jedyny pochodzący od kakaowca składnik czekolad białych, niezawierających kakao. Dzięki temperaturze topnienia masła kakaowego, która jest tylko nieznacznie niższa od temperatury ciała, czekolada może rozpływać się w ustach. Ze względu na stosunkowo wysoką cenę masło kakaowe w nieszlachetnych czekoladach zastępowane jest częściowo emulgatorami, między innymi lecytyną (E322). Od 2000 roku Unia Europejska zezwala na używanie do produkcji czekolady tłuszczów roślinnych innych niż kakaowy, na przykład tłuszczu z palmy oleistej, przy czym ich maksymalny udział nie może przekraczać 5% masy wyrobu.
  • W przemyśle kosmetycznym masło kakaowe wchodzi w skład różnego rodzaju kosmetyków (kremy, mydła), z powodu bardzo dobrych właściwości nawilżających i natłuszczających.
  • Masło kakaowe wchodziło w skład (nieskutecznego) środka antykoncepcyjnego umieszczanego w macicy, który zawierał także kwas borowy i kwas taninowy[10].

Zobacz też

Przypisy

  1. 1 2 3 4 5 Farmakopea Polska VI, Polskie Towarzystwo Farmaceutyczne, Warszawa: Urząd Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych, 2002, s. 1176, ISBN 83-88157-18-3.
  2. 1 2 3 4 Stanisław Kohlmünzer: Farmakognozja: podręcznik dla studentów farmacji. Wyd. V unowocześnione. Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2003, s. 669. ISBN 83-200-2846-9.
  3. 1 2 3 4 Stanisław Janicki, Adolf Fiebig, Małgorzata Sznitowska, Teresa Achmatowicz: Farmacja stosowana: podręcznik dla studentów farmacji. Warszawa: Wyd. Lekarskie PZWL, 2003. ISBN 83-200-2847-7.
  4. ↑ Farmakopea Polska VI ; strona 786 > monografia szczegółowa: Cacao oleum – Masło kakaowe wraz z synonimem Butyrum Cacao.
  5. ↑ Farmakopea Polska XII, tom 3 ; strona 4383 > monografia szczegółowa: Theobromatis oleum – Masło kakaowe.
  6. ↑ Oferta firmy Kräuter Schulte: https://www.kraeuterschulte.de/index.php/katalog > Kakaobutter BIO, Stücke masa.
  7. ↑ Oferta firmy Gatt-Koller: https://www.gatt-koller.com/produkte/ > Kakaobutter „Chips0”.
  8. ↑ Fagron (global) > https://fagron.com/en/knowledge/documents.
  9. ↑ Caesar&Loretz GmbH „Caelo”: https://www.caelo.de/suche.html?showform=1&sword=Kakaobutter%2C+plv.&searchmenu=auto&prodsuche_button=Suchen > Kakaobutter, plv. (sprühgetrocknet).
  10. ↑ History of Female Contraception by Victoria Nottingham (ang.).
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.