 | |
| Populacja |
ok. 0,5 mln |
|---|---|
| Miejsce zamieszkania |
Rosja: 423 803 (2021)[1], w tym: |
| Język | |
| Religia | |
Maryjczycy (maryjski мари, ros. Марийцы, marijcy) – grupa etniczna pochodzenia ugrofińskiego, która pierwotnie zamieszkiwała tereny nad Wołgą i Kamą w dzisiejszej Rosji. Prawie połowa Maryjczyków mieszka obecnie w Republice Mari El, ale znaczące ich populacje znajdują się także w republikach Baszkirii i Tatarstanu. W przeszłości Maryjczycy byli również znani jako Czeremisa lub Czeremis w języku rosyjskim i Çirmeş (czyt. Czirmesz) w języku tatarskim.
Nazwa
Nazwa „mari” wywodzi się od proto-indo-irańskiego rdzenia *márya-, co oznacza „człowiek”, dosłownie „śmiertelnik; ten, który musi umrzeć”, co wskazuje na wczesne kontakty pomiędzy ludami ugrofińskimi i indoirańskimi[4].
Historia
Wczesna historia
Niektórzy uczeni utrzymują, że dwa plemiona wymienione przez gockiego pisarza Jordanesa w jego dziele Getica wśród ludów królestwa króla Gotów Ermanaryka w IV wieku n.e. można zrównać z ludem Mari. Jednak identyfikacja Imniscaris (lub Sremniscans) z „Czeremis” i Merens z „Mari” jest kontrowersyjna[5]. Pierwsza potwierdzona wzmianka o ludzie Mari pochodzi ze źródeł chazarskich z X wieku, gdzie występuje pod egzonimem carmis (= „Czeremis”). W tym czasie obszar osadniczy Maryjczyków znajdował się wzdłuż Wołgi. W XIII wieku Maryjczycy znaleźli się pod wpływem Złotej Ordy, a w 1443 roku stali się poddanymi Chanatu Kazańskiego. W tym czasie Maryjczycy doświadczyli pewnego połączenia kulturowego z panującymi Tatarami i Bułgarami Nadwołżańskimi, co jest również widoczne w leksykalnym i gramatycznym wpływie turkijskim na język maryjski. W 1552 r. Terytorium Maryjczyków zostało włączone do Rosji w wyniku podboju Kazania przez Iwana Groźnego. Podczas gdy niektórzy Maryjczycy pomagali w rosyjskim podboju, większość Maryjczyków walczyła w tak zwanych „wojnach czeremisowych”. Pod koniec XVI wieku opór został ostatecznie stłumiony. W wyniku napływu osadników rosyjskich i ucieczki przed przymusową chrystianizacją (od ok. 1700 r.) Maryjczycy zaczęli osiedlać się dalej na wschód w dzisiejszej Baszkirii. W następnych stuleciach pod kontrolą carskiej Rosji Maryjczycy byli w stanie zachować swoją etniczną i kulturową tożsamość, wzmocnioną powtarzającymi się falami powrotu do ich tradycyjnej religii przedchrześcijańskiej[6][7].
Okres ZSRR
W czasach radzieckich została utworzona Sekcja Maryjska pod auspicjami Narkomnacu, Ludowego Komisariatu ds. Narodowości. Jej zadaniem było ułatwienie związania się Maryjczyków z innymi ludami ZSRR, zmniejszenie ich nieufności do Rosjan i podniesienie „świadomości klasowej” maryjskich robotników. W praktyce oznaczało to ułatwienie rekwizycji zboża przez państwo radzieckie, zwiększenie rekrutacji żołnierzy do Armii Czerwonej oraz wprowadzenie bolszewickiej kontroli nad społeczeństwem[8].
W czasach radzieckich duża liczba etnicznych Rosjan została przeniesiona na ziemie tradycyjnie maryjskie, co znacząco zmieniło demografię regionu i sprawiło, że Maryjczycy zaczęli stanowić mniejszość w wielu częściach własnej ojczyzny. Co więcej, polityka bolszewicka mająca oficjalnie na celu zwalczanie nadmiernego wpływu nacjonalizmu w państwie wielonarodowym doprowadziła do zabójstwa czołowych Maryjczyków, takich jak Siergiej Čavajn i Ołyk Ipai oraz wielu nauczycieli, naukowców, artystów, a także przywódców religijnych i społecznych[9].
Okres Federacji Rosyjskiej
Po upadku Związku Radzieckiego w nowo utworzonej republice Mari El odrodziły się kultura i język maryjski. Jednak po nominacji Leonida Markiełowa na stanowisko szefa republiki w 2001 r. Rząd Mari El prowadzi w regionie politykę intensywnej rusyfikacji. Według Wasilija Pektiejewa z Maryjskiego Teatru Narodowego w Joszkar-Oła „[Markiełow] nienawidził Maryjczyków”. Zauważył, że języka maryjskiego nie uczy się już na wsiach ani w szkołach, a republika Mari El „jest już republiką etniczną tylko z nazwy. Jesteśmy po prostu kolejnym obwodem”[10]. W 2005 r. Komisja Europejska wyraziła zaniepokojenie doniesieniami o represjach przedstawicieli etnicznej opozycji maryjskiej, dziennikarzy i urzędników państwowych, którzy promowali kulturę maryjską i sprzeciwiali się ponownemu powołaniu Markiełowa na urząd szefa republiki w tym roku[11].
Grupy etniczne
Lud Maryjczyków składa się z czterech różnych grup: Maryjczyków Łąkowych, którzy mieszkają na lewym brzegu Wołgi, Górskich Maryjczyków, którzy mieszkają na prawym brzegu Wołgi, północno-zachodnich Maryjczyków, którzy mieszkają w obwodach kirowskim i niżnonowogrodzkim, i wschodnich Maryjczyków, którzy mieszkają w republikach Baszkirii, Tatarstanu i Udmurcji, a także w Kraju Permskim i Obwodzie Swierdłowskim. W rosyjskim spisie powszechnym z 2002 r. 604 298 osób określiło się jako „Mari”, przy czym 18 515 osób wskazało na szczep górskich Maryjczyków, a 56 119 – na szczep wschodnich Maryjczyków. Prawie 60% Maryjczyków zamieszkiwało obszary wiejskie.
Język
Maryjczycy mają swój własny język, zwany maryjskim, który należy do rodziny języków uralskich. Jest on zapisywany zmodyfikowaną wersją cyrylicy. Obecnie językoznawcy wyróżniają cztery różne dialekty, z których nie wszystkie są wzajemnie zrozumiałe: górsko-maryjski (мары йӹлмӹ), skoncentrowany głównie na prawym brzegu Wołgi; łąkowo-maryjski (марий йылме), używany na nizinach wokół rzek Kokszaga i Wołga, do których należy miasto Joszkar-Ola; wschodnio-maryjski, używany na wschód od rzeki Wiatka; i północno-zachodnio-maryjski (маре йӹлмӹ) w południowo-zachodniej części obwodu kirowskiego i północno-wschodniej części obwodu niżnonowogrodzkiego.
W spisie powszechnym z 2002 r. 451 033 osób stwierdziło, że posługuje się językiem maryjskim.
Religia
Maryjczycy tradycyjnie praktykowali wiarę pogańską, która ściśle łączyła jednostkę z naturą. Zgodnie z tymi wierzeniami natura wywiera magiczny wpływ na ludzi. Odnoszą się do niej jako do świętej, potężnej i żywej istoty, poza którą człowiek nie może istnieć. Natura jest źródłem absolutnego dobra, które zawsze pomaga człowiekowi, o ile człowiek nie wyrządza jej krzywdy ani nie sprzeciwia się jej[12].
Rdzenna religia Maryjczyków posiada również panteon bogów mieszkających w niebiosach, z których najważniejszy jest znany jako Wielki Biały Bóg (Ош Кугу Юмо, Osz Kugu Jumo). Inni pomniejsi bogowie to bóg ognia (Тул Юмо, Tul Jumo) i bóg wiatru (Мардеж Юмо, Mardeż Jumo).
Maryjczycy wierzą również w wielu pół-ludzi, pół-bogów (керемет, kieriemiet), którzy żyją na ziemi. Najbardziej szanowanym z nich jest Czumbułat (Чумбулат) lub Czumbyłat (Чумбылат), znany przywódca i wojownik.
Maryjczycy przyjęli chrześcijaństwo w XVI wieku, po włączeniu ich terytorium do Imperium Rosyjskiego za panowania Iwana IV Groźnego. Przyjęcie chrześcijaństwa nie było jednak powszechne i wielu Maryjczyków nadal praktykuje pogaństwo w synkretycznych formach lub w czystszych formach, należąc do zorganizowanych organizacji neopogańskich. Chociaż większość Maryjczyków należy obecnie do Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego, poganie nadal stanowią znaczną mniejszość, liczącą od 25 do 40% populacji.
Historia
Pierwsza wzmianka pochodzi od Jordanesa. Ich kraj, jako Magna Hungaria, został opisany przez węgierskiego dominikanina Brata Juliana w jego sprawozdaniach z wypraw w latach 1235–1238. Przyjęli prawosławie za Iwana Groźnego, chociaż większość (według różnych szacunków 50–70%) wyznaje miejscowy konglomerat wierzeń chrześcijańskich i pogańskich.
Przypisy
- ↑ Национальный состав населения Российской Федерации согласно переписи населения 2021 года. rosstat.gov.ru. [dostęp 2023-11-16]. (ros.).
- 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Официальный сайт Всероссийской переписи населения 2010 года. Информационные материалы об окончательных итогах Всероссийской переписи населения 2010 года. rosstat.gov.ru. [dostęp 2023-11-16]. (ros.).
- ↑ Всеукраїнський перепис населення 2001. Русская версия. Результаты. Национальность и родной язык. ukrcensus.gov.ua. [dostęp 2023-11-16]. (ros.).
- ↑ Parpola, A.; Carpelan, C. (2005). The cultural counterparts to Proto-Indo-European, Proto-Uralic and Proto-Aryan: Matching the dispersal and contact patterns in the linguistic and archaeological record. In Bryant, E. F. (ed.). The Indo-Aryan controversy: Evidence and inference in Indian history. Routledge. s. 119. ISBN 978-0-7007-1463-6.
- ↑ Korkkanen, Irma (1975). The peoples of Hermanaric Jordanes, Getica 116. Suomalaisen Tiedeakatemian toimituksia, Sarja B, nide 187. Helsinki: Suomalainen Tiedeakatemia.
- ↑ Saarinen, Sirkka (2002). Tscheremissisch (PDF). w Okuka, Miloš (ed.). Lexikon der Sprachen des europäischen Ostens. Wieser Enzyklopädie des europäischen Ostens 10. Klagenfurt: Alpen-Adria-Universität. [08.05.21]
- ↑ Taagepera, Rein (1999). The Finno-Ugric republics and the Russian state. New York: Routledge
- ↑ The Sorcerer as Apprentice: Stalin as Commissar of nationalities, 1917–1924, Stephen Blank, Greenwood Press, Londyn 1994 ISBN 978-0-313-28683-4
- ↑ Victims of Stalin repression in Mari El - YouTube [online], youtube.com [dostęp 2024-04-24] (pol.).
- ↑ Coalson, Robert; Lyubimov, Dmitry; Alpaut, Ramazan (2018-06-20). A Common Language: Russia's 'Ethnic' Republics See Language Bill As Existential Threat. Radio Free Europe/Radio Liberty. [07.05.21]
- ↑ Lobjakas, Ahto (2005-03-07). European Commission 'Concerned' Over Treatment Of Finno-Ugric Minorities. Radio Free Europe/Radio Liberty. [08.05.21]
- ↑ Шкалина, Галина. "Язычество народа Мари-феномен европейской культуры". "Етносфера".