Marian Jonkajtys
Data i miejsce urodzenia

20 maja 1931
Augustów

Data i miejsce śmierci

4 kwietnia 2004
Warszawa

Narodowość

polska

Dziedzina sztuki

aktor, reżyser teatralny, poeta

Odznaczenia
Złoty Krzyż Zasługi
Odznaka „Zasłużony Działacz Kultury” Odznaka honorowa „Za Zasługi dla Warszawy” (złota)

Marian Jonkajtys (ur. 20 maja 1931 w Augustowie, zm. 4 kwietnia 2004 w Warszawie) – polski aktor, reżyser teatralny, poeta, rzeźbiarz, pedagog. Założyciel i wieloletni dyrektor warszawskiego Teatru Rampa.

Życiorys

Urodził się w Augustowie, w rodzinie nauczycielskiej. Jego rodzice byli pierwszymi nauczycielami (1919 r.) w Szkole Powszechnej w Augustowie. Ojciec – Hieronim Jonkajtys został aresztowany w październiku 1939 i zamordowany przez NKWD (w tym czasie Augustów był już pod okupacją sowiecką). Wcześniej – we wrześniu 1939 w walkach z Sowietami zginął starszy brat Mariana – Bronisław, podchorąży Wojska Polskiego. 13 kwietnia 1940 Marian Jonkajtys wraz z matką Marią, bratem Janem i czterema siostrami: Heleną, Grażyną, Zofią i Teresą, został wywieziony do kołchozu w Północnym Kazachstanie, w okolice Pietropawłowska i Kokczetawu (Grażyna Jonkajtys-Luba, siostra Mariana, swoje wspomnienia z tego okresu spisała w książce: Was na to zdzieś priwiezli, sztob wy padochli – Kazachstan 1940-1946; pierwsze wydanie: Instytut Literacki, Paryż 1981 – jako Maria Januszkiewicz-„Kazachstan”).

Do Polski Jonkajtysowie wrócili dopiero po 6 latach katorgi, 30 marca 1946. Zamieszkali w Warszawie, gdzie Marian Jonkajtys podjął naukę w Liceum Ogólnokształcącym im. B. Limanowskiego. Po uzyskaniu matury, przez dwa lata (1950–1952), studiował rusycystykę na Wydziale Filologicznym Uniwersytetu Warszawskiego, a potem został studentem Państwowej Wyższej Szkoły Teatralnej (PWST) im. Aleksandra Zelwerowicza (na Aktorskim Wydziale Estradowym). Ukończył studia (z odznaczeniem) w 1957.

W latach 1957–1959 występował w Teatrze Buffo w Warszawie (debiut 9 marca 1957), w latach 1959–1961 w Teatrze Syrena, w latach 1961–1969 w Teatrze Ludowym (gdzie także reżyserował) oraz Teatrze Nowym. W 1961 był reżyserem pierwszego Konkursu Polskiej Piosenki w Warszawie (wygrała piosenka w wykonaniu Reny Rolskiej.). W 1965 wraz z Wojciechem Młynarskim, Jerzym Derflem i Reną Rolską zakłada teatrzyk „Dreszczowiec”. Był konferansjerem na Festiwalu Piosenki Radzieckiej w Zielonej Górze[1].

W 1974 w pomieszczeniach Domu Kultury na Targówku zorganizował teatr muzyczno-estradowy zwany Teatrem na Targówku (późniejsza Rampa) i był jego dyrektorem naczelnym oraz artystycznym. Współpracował z PAGART-em (wielokrotnie wyjeżdżając do USA, Kanady, ZSRR i NRD) oraz Polskim Radiem (Podwieczorek przy mikrofonie). Dla telewizji reżyserował programy rozrywkowe (np. „Teatrzyk Marianowicza” w cyklu „Telewizyjny Leksykon Humoru” – 1967) oraz imprezy estradowe (m.in. Festiwal Polskiej Piosenki Opole'74).

Przez 27 lat był też wykładowcą PWST w Warszawie (początkowo jako asystent Ludwika Sempolińskiego i Aleksandra Bardiniego, a od 1968 jako adiunkt), gdzie uczył interpretacji piosenki estradowej.

Plakieta przedstawiająca gen. Władysława Sikorskiego autorstwa Mariana Jonkajtysa ofiarowana ks. Zdzisławowi Peszkowskiemu

Po ogłoszeniu stanu wojennego został odwołany przez ówczesne władze z funkcji dyrektora Teatru na Targówku. Nie chcąc występować jako aktor, zajął się metaloplastyką i rzemiosłem artystycznym (zdał egzamin czeladniczy). W rzeźbieniu i inkrustowaniu metalem drewnianych ikon, obrazów i pamiątek pomagała mu żona, piosenkarka Rena Rolska, która również wycofała się z życia estradowego. W latach 1987–2000 mieszkał z rodziną w Sulejówku, gdzie m.in. działał na rzecz odbudowy „Milusina” – domu Marszałka Piłsudskiego.

Po 1989, gdy reaktywowano Związek Sybiraków, pisał wiersze w większości poświęcone męczeństwu polskich zesłańców na Syberii i w Kazachstanie. Najbardziej znanym jest Marsz Sybiraków, do którego muzykę napisał Czesław Majewski. Utwór został oficjalnym hymnem Związku Sybiraków. Jonkajtys zaprojektował i wykonał (metodą inkrustacji) drewniany różaniec sybiracki, którego wagoniki – paciorki inkrustowanymi nazwami miejsc zsyłek Polaków na Syberię symbolizują Polską Golgotę Wschodu. Różaniec ten jako dar Związku Sybiraków został ofiarowany Ojcu Św. Janowi Pawłowi II. Repliki różańca znajdują się w licznych kościołach w kraju. Był także inicjatorem idei Marszu Żywej Pamięci Polskiego Sybiru, który odbywa się od 2001 w Białymstoku.

Zmarł w Warszawie. Został pochowany na Powązkowskim Cmentarzu Komunalnym.

Życie prywatne

W 1965 ożenił się z Reną Rolską. W 1972 urodził im się syn Grzegorz (później absolwent Wydziału Grafiki warszawskiej ASP; autor okładek i ilustracji do niemal wszystkich książek Mariana Jonkajtysa).

Upamiętnienie

W 2005 jednej z ulic w centrum Augustowa nadano imię Mariana Jonkajtysa. W Sulejówku jest park jego imienia, a w 2009 odsłonięto tam kamień pamiątkowy z tablicą upamiętniającą Mariana Jonkajtysa oraz Sybiraków. W Puławach rondo przy ul.Dęblińskiej nazwane jest Rondem Mariana Jonkajtysa. W 2009 VI Światowy Zjazd Sybiraków w Szymbarku przyznał Marianowi Jonkajtysowi pośmiertnie nagrodę Ambasadora Sybiraków i "Bursztynowe drzewo".

Odznaczenia[2]

Wybrana twórczość

Teatr i film
  • role teatralne i reżyseria kilkudziesięciu spektakli w latach 1956–1981[3]
  • role filmowe: 1962 Gangsterzy i filantropi; reż. Jerzy Hoffman) (jako lekarz)
  • seriale tv: 1994 Gwiazdy tamtych lat (dokumentalny film tv o Renie Rolskiej); reż. i scen. Krzysztof Wojciechowski, Janusz Horodniczy
Poezje
  • 1994 My, których ocaliłaś (modlitwa do Pani Jasnogórskiej) wyd. Warszawa ARES ISBN 83-86213-20-5
  • 1997 Żywa pamięć. Ze wspomnień rodzinnych z zesłania w Kazachstanie i innych doświadczeń Polaków radzieckim Wschodem notatek wierszem ciąg dalszy wyd. Vipart ISBN 83-87124-03-6
  • 1997 10 pieśni sybirackich do wierszy Mariana Jonkajtysa w opracowaniu fortepianowym. Wyd. M. Jonkajtys (przy pomocy finansowej Związku Sybiraków)
  • 1998 Różaniec sybiracki (modlitwa Sybiraków w formie różańca opatrzona wstępem ks. Biskupa A. Nosola) wyd. Marian Jonkajtys
  • 2003 W Sybiru białej dżungli wyd. Instytut Lwowski (zbiór wierszy) ISBN 83-916009-4-7
  • 2006 Sonety Kołymskie wyd. Vipart ISBN 83-87124-59-1 (tomik wierszy o tematyce sybirackiej)

Przypisy

  1. ↑ IV Festiwal Piosenki Radzieckiej Zielona Góra 6-8 czerwca 1968 r.: program, s. 7.
  2. ↑ Anna Milewska-Młynik, Zesłaniec Numer 69 [online], 2017, s. 12.
  3. ↑ Marian Jonkajtys, [w:] Encyklopedia teatru polskiego (osoby). [dostęp 2021-04-09].

Linki zewnętrzne

This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.