Maria Andrunik
Maria Łomnicka
Ilustracja
Data i miejsce urodzenia

3 sierpnia 1909
Zagórz

Data i miejsce śmierci

10 listopada 1988
Sanok

Miejsce spoczynku

Cmentarz Centralny w Sanoku

Narodowość

polska

Rodzice

Janina, Franciszek

Małżeństwo

Arnold Andrunik

Dzieci

Teresa, Jan, Witold

Krewni i powinowaci

Kazimierz Andrunik

Odznaczenia
Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski Krzyż Partyzancki Medal Zwycięstwa i Wolności 1945 Krzyż Armii Krajowej Medal Wojska Krzyż Oświęcimski
Odznaka Grunwaldzka

Maria Stefania Andrunik, z domu Łomnicka (ur. 3 sierpnia 1909 w Zagórzu, zm. 10 listopada 1988 w Sanoku) – podczas II wojny światowej członkini Związku Walki Zbrojnej-Armii Krajowej oraz więźniarka niemieckich obozów. Żona Arnolda.

Życiorys

Maria Stefania Andrunik urodziła się 3 sierpnia 1909 w Zagórzu[1][2][3][4]. Była jednym z pięciorga dzieci Franciszka Łomnickiego (maszynista kolejowy[5]) i Janina z domu Burgchardt[1][4][2]. Wraz z rodziną przeniosła się do Zagórza, gdzie jej ojciec był zatrudniony na stanowisku maszynisty kolejowego (jej rodzice zamieszkiwali w tym mieście w kolejnych latach)[4][6]. Miała braci Tadeusza[7], Antoniego (nauczyciel w Wydrnej)[8]. W 1927 ukończyła klasę IV seminarium nauczycielskiego[9]. Do 1938 mieszkała z rodzicami w rodzinnym Zagórzu[10]. W tym roku wyszła za mąż za Arnolda Andrunika, urzędnika Starostwa Powiatowego w Sanoku i zamieszkała z nim w Sanoku, początkowo przy ul. Cegielnianej, następnie przy ul. Adama Mickiewicza 35 (po wojnie numer 39)[4][11]. 8 sierpnia 1939 urodziła im się córka Teresa[12].

Maria Andrunik w KL Auschwitz

Podczas II wojny światowej w trakcie pod okupacją niemiecką latem 1940 w ślad za mężem została żołnierzem Związku Walki Zbrojnej w szeregach obwodu Sanok[13][4][7][14]. Jej zadaniem było utrzymywanie punktu kontaktowego[14]. Pod kryptonimem „Punkt T” działała jako łącznik w pododdziale „Bronisława” w sekcji przerzutów granicznych, przy kolportażu prasy podziemnej („Biuletynu Informacyjnego”), prowadziła nasłuch radiowy, a w domu przy ul. Mickiewicza tzw. melinę dla kurierów[15]. Wraz z mężem współpracowała przy kolportowaniu podziemnych wydawnictw (dom Andruników stanowił punkt kontaktowy i schronienie dla kurierów na trasie przerzutowej, a także okresowo służył za magazyn i punkt rozdzielczy prasy podziemnej, której kolportażem zajmował się następnie m.in. brat Marii, Tadeusz Łomnicki)[16][4][17]. Po ucieczce z Sanoka zagrożonego aresztowaniem Arnolda Andrunika 20 sierpnia 1941 Maria przebywała z dzieckiem w Zagórzu[18]. Po przekształceniu organizacyjnym z lutego 1942 była żołnierzem Armii Krajowej[19]. Od połowy kwietnia 1942 zamieszkiwała wraz z mężem i córką w Krakowie, gdzie od początku tego roku Arnold Andrunik prowadził punkt kontaktowy[20][21][22]. Rodzina zamieszkała przy ulicy Brzozowej 12, a w ich mieszkaniu mieścił się punkt kontaktowy siatki kurierskiej, który funkcjonował pod kryptonimem „Baszta”[5][23][24]. Od tego czasu Maria Andrunik funkcjonowała pod fałszywą tożsamością Maria Jaszczołt (jej mąż Arnold jako Tadeusz Jaszczołt)[25][26]. W krakowskim mieszkaniu m.in. przechowywała materiały konspiracyjne, prowadziła punkt rozdzielczy[27]. Arnold i Maria Andrunikowie oraz inni współpracownicy krakowskiego punktu zostali aresztowani przez gestapo nad ranem 26 czerwca 1942 w mieszkaniu przy ul. Brzozowej 12[23][28][3][29][30]. Byli osadzeni w więzieniu Montelupich[3][20]. Mimo ciężkiego śledztwa i katowania przy ulicy Pomorskiej 2 nie wydali swoich współpracowników[3][20]. W tym czasie 2,5-letnia córka Andruników w stanie chorobowym została przez Niemców umieszczona w krakowskim szpitalu przy ul. Gabriela Narutowicza, skąd trafiła pod opiekę rodziny pod Sanokiem[31][uwaga 1]. Po trzech miesiącach 29 września 1942 Maria Andrunik została skierowana do niemieckiego obozu koncentracyjnego Auschwitz-Birkenau i osadzona w dziale dla kobiet w Brzezince, otrzymując numer obozowy 21164[20][32][14] (tego samego dnia, choć osobno, do tego obozu został wywieziony z Krakowa jej mąż)[3][29][33]. W Auschwitz działała w ruchu samopomocowym, za co była narażona na represje[5]. W obozie otrzymywała jedzenie przekazywane przez przebywającego tam już Kazimierza Andrunika, tj. przyrodniego brata jej męża[34]. Została celowo zarażona tyfusem i uratowana przez dwie lekarki i współwięźniarkę[20]. Wobec zbliżającego się frontu wschodniego 12 stycznia 1945 wraz z innymi więźniarkami została ewakuowana z Auschwitz[14]. Odbyła 8-dniową podróż do III Rzeszy w odkrytych wagonach[5]. Od 20 stycznia do 20 lutego 1945 przebywała w obozie dla kobiet w Ravensbrück (nr więźniarski 103021)[14]. Następnie przeniesiona do podobozu w Neustadt-Glewe, gdzie przebywała od 25 lutego 1945 (nr 103021) i odzyskała tam wolność u kresu wojny 2 maja 1945 po oswobodzeniu przez wojska amerykańskie[35][36][37]. 17[38] lub 27[9] maja 1945 powróciła do Zagórza (wcześniej, 8 maja powrócił w rodzinne strony jej mąż)[12][39][40].

Po wojnie nie podjęła pracy zawodowej wskutek niekorzystnych skutków zdrowotnych spowodowanych zdarzeniami wojennymi oraz pobytem w obozie[5][40]. Poświęciła się prowadzeniu domu i wychowywaniu dzieci[22]

Oprócz córki Teresy (ur. 1939) mieli jeszcze dwóch synów: Jana (ur. 1946) i Witolda (ur. 1952)[12][41]. Od 1945 Arnold i Maria Andrunikowie zamieszkiwali w Sanoku w wynajmowanym mieszkaniu przy ul. Rybackiej 3a w Sanoku[42][43][12][44]. Od Maria 11 czerwca 1947 należała do Polskiego Związku Byłych Więźniów Politycznych Hitlerowskich Więzień i Obozów Koncentracyjnych, a potem do Związku Bojowników o Wolność i Demokrację[45]. W 1974 została uznana inwalidką wojenną II grupy[5].

Zmarła 10 listopada 1988 w Sanoku[1][40]. Została pochowana w grobowcu rodzinnym na Cmentarzu Centralnym w Sanoku. Wraz z nią został pochowany jej mąż Arnold (1911–2000) oraz ich tragicznie zmarły syn Witold, zmarły tragicznie w wypadku motocyklowym w 1975[46].

Grobowiec Arnolda i Marii Andruników w Sanoku

Odznaczenia

Uwagi

  1. ↑ Według innej wersji córka Andruników została uwolniona ze szpitala przez żołnierzy AK i następnie trafiła do krewnych, zob. Andrzej Brygidyn. Na frontach II wojny światowej. Kurierskimi szlakami (IV). „Gazeta Sanocka – Autosan”. Nr 10 (244), s. 6, 20-31 sierpnia 1982.
  2. ↑ Przyznane Marii Andrunik przez rząd RP na uchodźstwie odznaczenia Medal Wojska i Krzyż Armii Krajowej fizycznie nie dotarły do niej, natomiast posiadała jedynie przynależne im legitymacje.

Przypisy

  1. 1 2 3 Księga Zmarłych 1975–1995 Sanok. Parafia Przemienienia Pańskiego w Sanoku, s. 133 (poz. 96).
  2. 1 2 Deklaracje ↓, s. 145.
  3. 1 2 3 4 5 Zając 2001 ↓, s. 8.
  4. 1 2 3 4 5 6 Zając 2009 ↓, s. 143.
  5. 1 2 3 4 5 6 Deklaracje ↓, s. 151.
  6. ↑ Andrunik 2018 ↓, s. 54.
  7. 1 2 Andrunik 2018 ↓, s. 32.
  8. ↑ Andrunik 2018 ↓, s. 77.
  9. 1 2 Deklaracje ↓, s. 150.
  10. ↑ Deklaracje ↓, s. 150, 151.
  11. ↑ Andrunik 2018 ↓, s. 16, 38.
  12. 1 2 3 4 Zając 2001 ↓, s. 9.
  13. ↑ Brygidyn 1992 ↓, s. 280.
  14. 1 2 3 4 5 Deklaracje ↓, s. 148.
  15. ↑ Deklaracje ↓, s. 151, 159.
  16. ↑ Brygidyn 1992 ↓, s. 96, 115.
  17. ↑ Andrunik 2018 ↓, s. 32, 40-41.
  18. ↑ Andrunik 2018 ↓, s. 64.
  19. ↑ Andrunik 2018 ↓, s. 69.
  20. 1 2 3 4 5 Zając 2009 ↓, s. 144.
  21. ↑ Andrunik 2018 ↓, s. 64, 70.
  22. 1 2 Deklaracje ↓, s. 165.
  23. 1 2 Andrunik 1988 ↓, s. 201.
  24. ↑ Andrunik 2018 ↓, s. 64, 67, 70.
  25. ↑ Andrunik 2018 ↓, s. 70.
  26. ↑ Deklaracje ↓, s. 145, 147.
  27. ↑ Deklaracje ↓, s. 159.
  28. ↑ Brygidyn 1992 ↓, s. 108.
  29. 1 2 Zając 2009 ↓, s. 29.
  30. ↑ Andrunik 2018 ↓, s. 71-72.
  31. ↑ Andrunik 2018 ↓, s. 87.
  32. ↑ Informacje o więźniach. Maria Andrunik. auschwitz.org. [dostęp 2019-02-22].
  33. ↑ Andrunik 2018 ↓, s. 86-88.
  34. ↑ Krystyna Chowaniec: Czytelnicy piszą: Ludzie trasy kurierskiej Las. korsosanockie.pl, 2018-09-29. [dostęp 2021-03-12].
  35. ↑ Deklaracje ↓, s. 148, 151.
  36. ↑ Zając 2009 ↓, s. 144-145.
  37. ↑ Andrunik 2018 ↓, s. 147.
  38. ↑ Andrunik 2018 ↓, s. 149.
  39. ↑ Zając 2009 ↓, s. 30.
  40. 1 2 3 4 5 6 7 8 Zając 2009 ↓, s. 145.
  41. ↑ Zając 2009 ↓, s. 143, 145.
  42. ↑ Deklaracje ↓, s. 147.
  43. ↑ Zofia Bandurka: Wykaz imienny zaproszonych i obecnych na Zjeździe – przygotowała mgr Zofia Bandurkówna. W: Dwa dni w mieście naszej młodości. Sprawozdanie ze zjazdu koleżeńskiego wychowanków Gimnazjum Męskiego w Sanoku w 70-lecie pierwszej matury w roku 1958. Warszawa: 1960, s. 115.
  44. ↑ Andrunik 2018 ↓, s. 150.
  45. ↑ Deklaracje ↓, s. 145, 151.
  46. ↑ Księga Zmarłych 1959–1975 Sanok. Sanok: Parafia Przemienienia Pańskiego w Sanoku, s. 191 (poz. 72).
  47. ↑ Deklaracje ↓, s. 151, 166.
  48. ↑ Zając 2009 ↓, s. 145, 151.
  49. ↑ Deklaracje ↓, s. 166.
  50. ↑ Manifestacja pokojowa w Sanoku. „Gazeta Sanocka – Autosan”. Nr 15 (378), s. 2, 20-31 maja 1986.
  51. 1 2 Deklaracje ↓, s. 145, 148, 158, 166.

Bibliografia

This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.