Mamert Stankiewicz
Ilustracja
Jako kapitan M/S „Piłsudski”
komandor podporucznikkapitan żeglugi wielkiej komandor podporucznik
kapitan żeglugi wielkiej
Data i miejsce urodzenia

22 stycznia 1889
Jełgawa

Data śmierci

26 listopada 1939

Siły zbrojne

 MW Imperium Rosyjskiego
 Marynarka Wojenna (II RP)
Polska Marynarka Handlowa

Jednostki

„Ruryk”
„Lwów”
„Pułaski”
„Polonia”
„Piłsudski”

Odznaczenia
Krzyż Srebrny Orderu Virtuti Militari Złoty Krzyż Zasługi (II RP) Krzyż Wybitnej Służby (Wielka Brytania)

Mamert Aleksander[1] Stankiewicz (ur. 22 stycznia 1889 w Mitawie (obecnie Jełgawa), zm. 26 listopada 1939) – kapitan żeglugi wielkiej Polskiej Marynarki Handlowej, komandor podporucznik Marynarki Wojennej II RP, dowódca statków „Lwów”, „Polonia” oraz „Piłsudski”, znany jako Znaczy Kapitan[2], także jako bohater powieści Karola Olgierda Borchardta Znaczy Kapitan.

Życiorys

Urodził się w Mitawie, w rodzinie polskiej szlachty pochodzącej z województwa wileńskiego; jego ojciec był oficerem armii rosyjskiej, służącym w Mitawie i tam osiadłym. Był drugim z rodzeństwa – miał trzech braci, w tym również marynarzy Jana i Romana oraz Aleksandra (sapera), oraz dwie siostry (Halinę i Irenę)[3]. W 1903 roku Mamert Stankiewicz wstąpił do Morskiego Korpusu Kadetów w Petersburgu. Po jego ukończeniu i rejsie szkolnym na krążowniku „Aurora” na Morze Śródziemne i Czarne, w 1910 otrzymał pierwszy stopień oficerski miczmana[3]. Służył następnie w rosyjskiej marynarce wojennej, we Flocie Bałtyckiej. Służył początkowo w Lipawie, kolejno na kontrtorpedowcach „Bojewoj”, „Stierieguszczij” i kanonierce „Grozjaszczij”[3]. W tym czasie ukończył wyższy oficerski kurs nawigacji i ożenił się z Heleną Jankowską[3]. Mieli trzy córki: Zofię (1913–1923)[4], Annę[uwaga 1] (1919–2020, primo voto Tomaszewska, walczyła w powstaniu warszawskim w zgrupowaniu AK „Gustaw”)[5], Irena (primo voto Małecka, walczyła w powstaniu warszawskim w zgrupowaniu AK „Baszta”) (1923–1999[6]). Później rozstał się z Heleną i ożenił jeszcze dwukrotnie, najpierw z p. Bobińską[7], a następnie z Janiną Prokopiak (1908–1984)[8], z którą miał syna Mamerta (ur. 1939)[7].

Tuż przed I wojną światową i na jej początku służył ponownie na kontrtorpedowcach „Stierieguszczij” i „Turkmieniec Stawropolskij”, jako oficer nawigacyjny okrętu flagowego dywizjonu (oficer flagowy)[3]. W 1915 roku okręty te działały w Zatoce Ryskiej, głównie patrolując. Mamert Stankiewicz brał też wtedy udział w operacjach minowania Zatoki. Został następnie młodszym, po czym starszym oficerem nawigacyjnym okrętu flagowego dywizjonu krążowników – krążownika pancernego „Ruryk”, którym był do wiosny 1917 roku[3]. W maju 1917 został oficerem nawigacyjnym sztabu dywizjonu obejmującego wszystkie siły morskie w Zatoce Ryskiej. W sierpniu 1917 dowodził stawiaczem min. Po wybuchu rewolucji październikowej wyjechał do Stanów Zjednoczonych[4]. W latach 1918–1919 był urzędnikiem Konsulatu Rosyjskiego w Pittsburghu w USA. Delegowany następnie na Syberię do flotylli rzecznej. Aresztowany przez Czeka, przebywał w więzieniu w Irkucku, a następnie, do połowy maja 1921, w obozie w Krasnojarsku.

Od czerwca 1921 w Polsce, zweryfikowany w stopniu komandora podporucznika ze starszeństwem od 1 czerwca 1919 roku i przydzielony do Szkoły Morskiej w Tczewie jako kierownik Wydziału Nawigacyjnego. Jednocześnie wykładał astronomię i nawigację w Oficerskiej Szkole Marynarki Wojennej w Toruniu. Tłumaczył na język polski z angielskiego i rosyjskiego książki i podręczniki nawigacyjne. W 1923 uczestniczył w rejsie do Brazylii na pokładzie należącego do Szkoły Morskiej żaglowca „Lwów”, a w latach 1924–1926 dowodził „Lwowem” jako komendant, następnie podjął pracę na statkach handlowych i jako pilot w Urzędzie Morskim w Gdyni.

W 1927 r. został kapitanem pierwszego statku zakupionego dla Polskiej Marynarki Handlowej, SS „Wilno” i wprowadził go do portu w Gdyni: było to pierwsze wejście do Gdyni statku handlowego pod polską banderą. Nazwa „Wilno” została zresztą zaproponowana przez Mamerta Stankiewicza. Od tego czasu powierzano mu najbardziej prestiżowe dowództwa. Gdy w 1931 powstały Gdynia–Ameryka Linie Żeglugowe SA, Mamert Stankiewicz przeszedł do niego i dowodził kolejno transatlantykami „Pułaski”, a następnie największym wówczas „Polonia”. Dozorował budowę nowego flagowego transatlantyku MS „Piłsudski” i został jego kapitanem. Dowodził nim w czasie dziewiczej podróży, wskutek poważnej choroby zszedł ze statku, ale po wyleczeniu objął ponownie dowództwo.

Grób kapitana Mamerta Stankiewicza w Hartlepool, 2005

W lipcu 1939 roku udał się na urlop do Zakopanego, a na MS „Piłsudski” zastąpił go brat, kpt. Jan Stankiewicz. 24 sierpnia został odwołany z urlopu i otrzymał rozkaz przeprowadzenia do Wielkiej Brytanii SS „Kościuszko”. Wypłynął z Gdyni 28 sierpnia i 2 września dopłynął do Dartmouth w Wielkiej Brytanii[4]. 24 listopada objął dowództwo na „Piłsudskim” przemianowanym na transportowiec wojenny (ORP „Piłsudski”). 25 listopada ORP „Piłsudski” wyszedł w swój pierwszy wojenny rejs w konwoju do Nowej Zelandii. 26 listopada o 5:36 na transatlantyku doszło do dwóch wybuchów. Kapitan Stankiewicz pozostał na statku, aby upewnić się, czy opuściła go cała załoga. Opuścił okręt z dwójką ostatnich marynarzy (jeden ukrył się na pokładzie w szalupie i przeżył w niej katastrofę). Po półtorej godziny rozbitkowie zostali wyłowieni przez brytyjski niszczyciel HMS „Valorous”. Mamert Stankiewicz zmarł wskutek hipotermii i ataku serca na pokładzie tego okrętu[4]. Ocalony wcześniej lekarz okrętowy Wacław Korabiewicz, nie mając odpowiednich leków nasercowych, nie zdołał odratować kapitana, którego zresztą z powodu niezwykle zmienionych rysów twarzy (kapitan osiwiał w kilka godzin) nie rozpoznał.

Został pochowany z asystą wojskową na cmentarzu West View Cemetery przy West View Road w Hartlepool niedaleko Middlesbrough, na wschodnim wybrzeżu Anglii (położenie grobu kpt. Mamerta Stankiewicza kwatera: PLOT 2 RCM[9] na cmentarzu West View Cemetery w Hartlepool 54°42′26,543″N 1°14′01,410″W/54,707373 -1,233725). Dawniej grobem kpt. Mamerta Stankiewicza opiekowało się Stowarzyszenie Oficerów Polskiej Marynarki Handlowej w Londynie, obecnie opiekę przejął[10] YKP[11] w Londynie. Jego grób symboliczny znajduje się na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie (kwatera B23-8-14)[12].

Ordery i odznaczenia

Upamiętnienie

Nawiązania w kulturze

  • Mamert Stankiewicz napisał wspomnienia Z floty carskiej do polskiej (pierwotny tytuł nadany przez autora to Korsarz i Don Kichot). Ocalone w czasie wojny przez rodzinę kapitana, wydane zostały dopiero po 1989 roku z powodu przeszkód ze strony cenzury.
  • Mamert Stankiewicz został opisany w poświęconej mu książce Karola Olgierda Borchardta Znaczy Kapitan.

Inne

Jego imię nosił zwodowany 13 listopada 1962 statek MS „Kapitan M. Stankiewicz”[14].

Mamert Stankiewicz jest patronem:

  • Szkoły Podstawowej nr 4 w Świnoujściu[15]
  • Szkoły Podstawowej nr 2 w Gryfinie[16]
  • Szkoły Podstawowej nr 19 w Gdańsku[17]
  • 1 Harcerskiej Drużyny Wodnej z Bytomia[18]
  • 6 Drużyny Harcerskiej „Siklawa” w Poznaniu[19]
  • 217 Łódzkiej Wodnej Drużyny Harcerskiej "Lwów"[20]

Uwagi

  1. ↑ Lub Hannę[4].

Przypisy

  1. ↑ Tadeusz Dębicki, Z dziennika marynarza: na pokładzie „Lwowa” z Gdańska do Rio de Janeiro i z powrotem; wyd. nakładem Wydawnictwa Gebethner i Wolff Warszawa – Kraków – Lublin – Łódź – Poznań – Wilno – Zakopane 1925 – Tczewska Biblioteka Wirtualna [online] [dostęp 2022-09-11] (pol.).
  2. ↑ Od słowa „znaczy”, którym rozpoczynał niemal każde zdanie. (Borchardt 2005 ↓).
  3. 1 2 3 4 5 6 Stankiewicz 2007 ↓.
  4. 1 2 3 4 5 Mamert Stankiewicz, [w:] Who is who [online], zeglujmyrazem.com [dostęp 2013-01-14] [zarchiwizowane 2013-01-12].
  5. ↑ Anna Tomaszewska, Warszawa [online], nekrologi.wyborcza.pl, 6 maja 2020 [dostęp 2023-02-24].
  6. ↑ Irena Stankiewicz - Małecka - Encyklopedia Medyków Powstania Warszawskiego [online], lekarzepowstania.pl [dostęp 2020-07-09] (ang.).
  7. 1 2 Dorota Abramowicz, Losy rodziny Stankiewiczów [online], Warszawa Nasze Miasto, 25 maja 2008 [dostęp 2023-02-24].
  8. ↑ Zdjęcie nagrobka Janiny Prokopiak [online], Geni.com [dostęp 2023-02-24].
  9. ↑ Jan Ruszkowski, Śladami Znaczy Kapitana, port21.pl [zarchiwizowane 2009-09-23].
  10. ↑ [za:] Jerzy Knabe: Doroczna wizyta u Kpt. Mamerta Stankiewicza. pogoria.org, 2008-11-03. [dostęp 2009-07-22]. (pol.).
  11. ↑ Yacht Klub Polski w Londynie [zarchiwizowane 2009-07-19].
  12. ↑ Spis pochowanych na Powązkach Wojskowych (d. Cmentarzu Komunalnym Powązki) w Warszawie
  13. ↑ M.P. z 1924 r. nr 192, poz. 594 „w uznaniu zasług, położonych przy tworzeniu polskiej marynarki handlowej”.
  14. ↑ Kapitan M. Stankiewicz, Polskie Linie Oceaniczne [zarchiwizowane 2016-05-25].
  15. ↑ Jerzy Farkas, Serwis informacyjny SP nr 4 w Świnoujściu [online], zsp4.swinoujscie.pl [dostęp 2018-11-29].
  16. ↑ Szkoła Podstawowa nr 2 w Gryfinie [online], sp2gryfino.edupage.org [dostęp 2018-11-29] (pol.).
  17. ↑ SP nr 19 w Gdańsku im. Zasłużonych Ludzi Morza – Patroni.
  18. ↑ 1 Harcerska Drużyna Wodna im. kap. ż.w. Mamerta Stankiewicza [online], Hufiec ZHP Bytom im. hm. Józefa Kwietniowskiego [dostęp 2021-03-22].
  19. ↑ 6 Poznańska Drużyna Harcerzy im. Kapitana Żeglugi Wielkiej Mamerta Stankiewicza [zarchiwizowane 2015-05-19].
  20. ↑ Facebook [online], www.facebook.com [dostęp 2023-10-14].

Bibliografia

  • Karol Olgierd Borchardt: Znaczy Kapitan. Gdynia: Miniatura, 2005, s. 377. ISBN 83-89915-01-4. [dostęp 2009-07-22].
  • Mamert Stankiewicz: Z floty carskiej do polskiej. Warszawa: Iskry, 2007, s. 350. ISBN 978-83-244-0057-7.
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.