 | |
| Data i miejsce urodzenia | |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci | |
| Zawód, zajęcie |
działaczka konspiracyjna i społeczna |
| Narodowość | |
| Rodzice | |
| Małżeństwo | |
| Odznaczenia | |
 | |
Luciana Frassati-Gawrońska (ur. 18 sierpnia 1902 w Bielli, zm. 7 października 2007 w Pollone) – włoska działaczka konspiracyjna i społeczna, kurierka rządu gen. Władysława Sikorskiego w Londynie i współpracowniczka polskiego ruchu faszystowskiego, zasłużona dla ratowania osobistości polskich podczas II wojny światowej.
Rodzina
Była córką Alfreda Frassatiego, pierwszego wydawcy liberalnej gazety „La Stampa” i malarki Adelaide Ametis, siostrą błogosławionego Pier Giorgio Frassatiego, działacza katolickiego, żoną ostatniego ambasadora II RP w Wiedniu Jana Gawrońskiego, matką włoskiego eurodeputowanego Jasa Gawrońskiego, który zabiegał także o polskie interesy na forum Europarlamentu.
Życiorys
Za pośrednictwem wpływowej rodziny, od pokoleń wchodzącej w skład włoskiej elity władzy, wcześnie nawiązała liczne koneksje[1]. W 1920 wyjechała do Berlina z ojcem, powołanym na stanowisko ambasadora Włoch w Niemczech[2]. Znała osobiście Ericha Ludendorffa i Paula von Hindenburga[1].
W Berlinie poznała sekretarza polskiego poselstwa Gawrońskiego, który zabiegał wówczas u jej ojca o zmianę jego proniemieckiego stanowiska. W 1922 jej ojciec podał się do dymisji po dojściu Benito Mussoliniego do władzy. Zawarła małżeństwo z Gawrońskim w Turynie w 1925. W latach 1933–1938 mieszkała w Wiedniu, gdzie jej mąż był przedstawicielem dyplomatycznym. Nawiązała tam znajomość z dyrygentami Wilhelmem Furtwänglerem i Arturo Toscaninim. W 1938 po powrocie do Warszawy wyjechała do Włoch na spotkanie z Mussolinim, by starać się o stanowisko włoskiej przedstawicielki kulturalnej w Warszawie[2]. Przed 1939 poznała w Warszawie Bolesława Piaseckiego[3], młodego przywódcę faszystowskiego Ruchu Narodowo-Radykalnego „Falanga” i stała się jego „polityczną entuzjastką”[4]. Po wybuchu II wojny światowej ewakuowała się przez Rumunię do Włoch, gdzie dotarła 17 września 1939[2].
W czasie wojny w latach 1939–1942 odbyła korzystając z włoskiego paszportu dyplomatycznego siedem podróży do okupowanej Polski, spełniając rolę nieoficjalnej łączniczki między elitami polskimi a Watykanem i rządem Mussoliniego w Rzymie, a także kurierki na potrzeby rządu Rzeczypospolitej Polskiej w Londynie. Prowadziła rozmowy m.in. z arcybiskupem Adamem Sapiehą, z Mussolinim i z włoskim ministrem spraw zagranicznych Galeazzo Ciano[5]. Okólnik komendanta Sicherheitsdienst (SD) z listopada 1942 wskazał ją obok włoskiej żony Andrzeja Świetlickiego jako łączniczkę pomiędzy Falangą a rządem i wywiadem włoskim, za pośrednictwem której Piasecki utrzymywał kontakt z Ciano i uzyskiwał środki na swoją działalność[6].
W listopadzie 1939 przybyła do Warszawy po rzeczy ze swojego mieszkania[4][3]. Na prośbę Włodzimierza Sznarbachowskiego interweniowała w sprawie uwięzionego na początku grudnia Piaseckiego u szefa SD i Policji Bezpieczeństwa w Warszawie Josefa Meisingera najpierw osobiście, uzyskując pozwolenie na wizytę u Piaseckiego w więzieniu na Rakowieckiej, a potem przez konsula włoskiego Mario di Stefano[7]. Wywiozła z Polski Olgę Helenę Zubrzewską, żonę premiera Władysława Sikorskiego, a także Sznarbachowskiego i Stanisława Starczewskiego[8][4]. Przekazała do Włoch informacje o losie profesorów Uniwersytetu Jagiellońskiego i Polskiej Akademii Umiejętności aresztowanych i zesłanych do obozu koncentracyjnego w Sachsenhausen podczas Sonderaktion Krakau, które posłużyły do uruchomienia międzynarodowej presji na ich zwolnienie, w tym ze strony Mussoliniego[5]. Frassati-Gawrońska przypisała Mussoliniemu główną zasługę w tej sprawie i podarowała mu w dowód wdzięczności album dzieł Stanisława Wyspiańskiego, znaleziony później w zamku Rocca delle Caminate przez oddziały 2. Korpusu Polskiego[9]. Za sprawą Frassati-Gawrońskiej Mussolini wstawił się również za Piaseckim, który wyszedł na wolność wiosną 1940[8][4]. Frassati-Gawrońska próbowała też w połowie 1940 bez powodzenia ratować innego falangistę, bojowca Konfederacji Narodu Wojciecha Kwasieborskiego[8].
W lutym 1940 przewiozła do Krakowa otrzymaną w Angers od gen. Sikorskiego walizkę zawierającą prawie 1 mln zł dla organizacji podziemnych w kraju. Pomimo upływu terminu przestemplowania banknotów dyrektor Banku Emisyjnego Feliks Młynarski zdołał przywrócić im ważność działając w tajemnicy przed okupantem. Środki zostały przekazane zięciowi premiera, Stanisławowi Leśniowskiemu. Po powrocie Frassati-Gawrońska otrzymała od generałów Sikorskiego i Kazimierza Sosnkowskiego misję stworzenia we Włoszech koła przyjaciół Polski[10].
Podczas trzeciej podróży w październiku 1940[2] spotkała się z młodą polską arystokratką na usługach Gestapo[11].
W ramach czwartej podróży w styczniu 1941 przeprowadziła w Warszawie z ramienia rządu gen. Sikorskiego rozmowy z kierownictwem konspiracyjnych stronnictw politycznych w celu wyłonienia kandydatów na stanowisko pierwszego Delegata Rządu na Kraj. Zastąpiła w tej roli Stanisława Starczewskiego, o którego dekonspiracji uprzedził ją szef włoskiej policji i OVRA Arturo Bocchini[11]. Wśród rozmówców Frassati-Gawrońskiej znaleźli się Stanisław Rymar, Mieczysław Trajdos, Aleksander Dębski i Roman Rybarski ze Stronnictwa Narodowego (SN), Zygmunt Żuławski z PPS-WRN, Stefan Korboński i Stanisław Osiecki z SL, Franciszek Kwieciński z SP, tymczasowy delegat Jan Skorobohaty-Jakubowski, a także dyrektorzy Banku Emisyjnego Młynarski i Rudolf Jędrzejewski, związany z Frontem Morges Roman Knoll, Stefan Ossowiecki, związani z Radą Główną Opiekuńczą Tadeusz Krzyżanowski i Janusz Franciszek Radziwiłł, Władysław Szafer i Alfred Wysocki[11][12]. W tym czasie kandydatem trzech spośród czterech stronnictw reprezentowanych w Politycznym Komitecie Porozumiewawczym (PPS-WRN, SL i SP) był Jan Piekałkiewicz, na którego zastępców proponowano Antoniego Pajdaka i Cyryla Ratajskiego[12]. Stronnictwo Narodowe przedłożyło Frassati-Gawrońskiej własne kandydatury Jerzego Gościckiego, Władysława Mieczkowskiego i Ratajskiego, które zostały przez nią przekazane Sikorskiemu[13][11]. Zatwierdzenie uzyskał ostatecznie Ratajski.
Powracając z piątej podróży do Polski w sierpniu 1941 rozmawiała w Berlinie z szefem Abwehry adm. Wilhelmem Canarisem i ambasadorem Rzeszy w Turcji Franzem von Papenem[11].
W lutym 1942 zastała mieszkanie zrewidowane przez niemieckie służby. Wzięła udział w przyjęciu we włoskiej ambasadzie z udziałem funkcjonariuszy Schutzstaffel i Gestapo[2].
W czasie siódmej podróży w grudniu 1942 przyjechała pociągiem wojskowym z Berlina[2] i pracowała na rzecz lansowanej przez Włochy koncepcji pokoju pomiędzy Niemcami a aliantami zachodnimi. Plan ten obejmował utworzenie marionetkowego państwa polskiego na terenie Generalnego Gubernatorstwa, które przystąpiłoby do wojny przeciwko ZSRR. Frassati-Gawrońska liczyła na pozyskanie gubernatora Hansa Franka do rozmów z papieżem Piusem XII przez włoskiego radcę prawnego i nadzwyczajnego komisarza w Krakowie Cesarego Vernarecciego, hrabiego Fossombrone[11].
Kolejną wizytę w Polsce miał odradzić jej w Rzymie na początku 1943 z powodu zainteresowania Gestapo jej działalnością Werner von der Schulenburg[2][uwaga 1].
We wrześniu 1943 złożyła szczegółowy raport z sytuacji w okupowanej Polsce Piusowi XII i jego bliskiemu współpracownikowi w Sekretariacie Stanu Giovanniemu Montiniemu[14].
4 lutego 1944 schroniła się w Watykanie pod opieką Sekretariatu Stanu przed próbą aresztowania ze strony Gestapo[2].
Utrzymywała kontakty z Piaseckim w trakcie wojny, przesyłając mu pieniądze, a także długo po jej zakończeniu, umożliwiając mu kontakty z kręgami watykańskimi[8].
W czasie wojny rozstała się z mężem. Po wojnie prowadziła w Rzymie salon literacko-muzyczny, napisała biografie ojca i brata, działając na rzecz beatyfikacji tego ostatniego, czego dopięła w 1990[2].
Odznaczenia i upamiętnienie
W 1993 została odznaczona przez prezydenta Lecha Wałęsę Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą Orderu Zasługi Rzeczypospolitej Polskiej za działalność w czasie II wojny światowej. Swoje wojenne wspomnienia spisała w książce Przeznaczenie nie omija Warszawy (Il destino passa per Varsavia, Bologna 1949, wyd. II z przedmową Renzo De Felice 1985), która w polskim wydaniu ukazała się w 2003.
W związku z 10. rocznicą jej śmierci na wniosek Eugenio Gaudio, rektora Uniwersytetu Rzymskiego „La Sapienza”, uzgodniony z rektorem UJ Wojciechem Nowakiem i poparty przez prezydenta Krakowa Jacka Majchrowskiego, imieniem Luciany Frassati nazwano ulicę w Dzielnicy VIII Dębniki w Krakowie[15].
Publikacje
- In ogni sera, Garzanti, Milano 1947
- Il destino passa per Varsavia, Cappelli, Bolonia 1949 (wyd. II: 1985)
- przekład polski: Przeznaczenie nie omija Warszawy, tłum. Jan Tygielski, red. nauk. Andrzej Kunert, Więź, Warszawa 2003
- Mio fratello Pier Giorgio. La fede, Edizioni Paoline, Rzym 1954
- przekład polski: Mój brat Pier Giorgio. Wiara, tłum. Barbara Nowak, W drodze, Poznań 2016
- Mio fratello Pier Giorgio. La carità, Società Editrice Internazionale, Torino 1957 (wyd. II: Effata, Cantalupa 2013)
- Mio fratello Pier Giorgio. La morte, Società Editrice Internazionale, Turyn 1960
- przekład polski: Mój brat Pier Giorgio. Śmierć, tłum. Anna Borowska, „Pax”, Warszawa 1962; Mój brat Pier Giorgio. Ostatnie dni 29 czerwca – 4 lipca 1925, Księgarnia św. Jacka, Katowice 2016
- Genova come era, 1870-1915, nakład własny, Rzym 1960
- Il maestro. Arturo Toscanini e il suo mondo, Bottega d'Erasmo, Turyn 1967
- Miasta dalekie, tłum. Krzysztof Jeżewski, „Pax”, Warszawa 1970
- Pier Giorgio Frassati. I giorni della sua vita, Studium, Rzym 1975 (wyd. II: 2019)
- przekład polski: Pier Giorgio Frassati. Człowiek ośmiu błogosławieństw, tłum. Barbara Sieroszewska i Stanisław Waldemar Gaudyn, WAM, Kraków 2011
- L'impegno sociale e politico di Pier Giorgio, A.V.E., Rzym 1978
- Un uomo, un giornale : Alfredo Frassati, Rzym 1978–1982
- Il cammino di Pier Giorgio, Rizzoli, Mediolan 1990
- L'impronta di Rol, D. Piazza, Turyn 1996
Uwagi
- ↑ Być może chodzi o dyplomatę Friedricha-Wernera von der Schulenburga, późniejszego uczestnika puczu z 20 lipca 1944, niemniej źródło twierdzi, że był to „młody” arystokrata.
Przypisy
- 1 2 Kunicki 2004 ↓, s. 140–141.
- 1 2 3 4 5 6 7 8 9 Miłada Jędrysik, Luciana Frassati-Gawrońska [online], Wysokie Obcasy, 1 marca 2003.
- 1 2 Kunicki 2004 ↓, s. 141.
- 1 2 3 4 Sznarbachowski 1990 ↓, s. 81.
- 1 2 Bolewski i Pierzchała 1992 ↓, s. 238–239.
- ↑ Rudnicki 2018 ↓, s. 77–78.
- ↑ Kunicki 2004 ↓, s. 141–142.
- 1 2 3 4 Kunicki 2004 ↓, s. 142.
- ↑ Sznarbachowski 1950 ↓, s. 147–148.
- ↑ Sznarbachowski 1950 ↓, s. 145–146.
- 1 2 3 4 5 6 Sznarbachowski 1950 ↓, s. 146.
- 1 2 Terej 1979 ↓, s. 132.
- ↑ Terej 1979 ↓, s. 132–133.
- ↑ Fernández García 2000 ↓, s. 367.
- ↑ Zarządzenie nr 1477/2017 Prezydenta Miasta Krakowa z dnia 12.06.2017 r. w sprawie przyjęcia i przekazania pod obrady Rady Miasta Krakowa projektu uchwały Rady Miasta Krakowa w sprawie nazwy ulicy [online], Biuletyn Informacji Publicznej, 12 czerwca 2017 [dostęp 2019-04-15].
Bibliografia
- Andrzej Bolewski, Henryk Pierzchała, Deportacja profesorów Wydziału Teologicznego Uniwersytetu Jagiellońskiego podczas „Sonderaktion Krakau”, „Analecta Cracoviensia”, 24, 1992, s. 223–262.
- Antonio Fernández García, La controversia sobre Pío XII y el holocausto, „Cuadernos de Historia Contemporánea”, 22, 2000, s. 359–374.
- Mikołaj Stanisław Kunicki, The Polish Crusader: The Life and Politics of Bolesław Piasecki, 1915–1979, rozprawa doktorska: Uniwersytet Stanforda, 2004.
- Szymon Rudnicki, Falanga. Ruch Narodowo-Radykalny, Warszawa: Aspra, 2018, ISBN 978-83-7545-820-6.
- Włodzimierz Sznarbachowski, Włoszka w służbie polskiego podziemia, „Kultura”, 31, 1950, s. 143–148.
- Włodzimierz Sznarbachowski, Bolesław Piasecki: od skrajnej antyniemieckości do projektów współpracy. (Na marginesie pierwszej polskiej książki o Bolesławie Piaseckim), „Zeszyty Historyczne”, 94, 1990, s. 78–93.