Lodówka
Clangula hyemalis[1]
(Linnaeus, 1758)
Ilustracja
Samiec
Ilustracja
Samica
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Typ

strunowce

Podtyp

kręgowce

Gromada

ptaki

Podgromada

Neornithes

Infragromada

ptaki neognatyczne

Rząd

blaszkodziobe

Rodzina

kaczkowate

Podrodzina

kaczki

Plemię

Mergini

Rodzaj

Clangula[2]
Leach, 1819

Gatunek

lodówka

Synonimy
  • Anas hyemalis Linnaeus, 1758[3]
  • Harelda hyemalis (Linnaeus, 1758)[4]
  • Anas glacialis Linnaeus, 1766[4]
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[5]

Zasięg występowania
Mapa występowania

     lęgowy

     przeloty

     nielęgowy

Lodówka (Clangula hyemalis) – gatunek średniego lub dużego ptaka wodnego z rodziny kaczkowatych (Anatidae), zamieszkujący tundrę Eurazji i Ameryki Północnej. Najliczniejsza z kaczek morskich zimujących w polskiej strefie Bałtyku[6]. Narażona na wyginięcie ze względu na szybko spadającą liczebność[5].

Systematyka

Gatunek ten jest jedynym przedstawicielem rodzaju Clangula[7][8]. Nie wyróżnia się podgatunków[8][9].

Charakterystyka

Samiec w szacie godowej
Wygląd zewnętrzny
Lodówka odznacza się okrągłą głową i krótkim dziobem. Samiec jest większy od samicy[10], z charakterystycznym długim ogonem złożonym z ostro zakończonych sterówek, przypominających ogon jaskółczy. W szacie godowej ma głowę, szyję i pierś ciemnobrązową, wierzch ciała czarny z brązowymi brzegami, brzuch biały. Dookoła oka duża, biała plama. W zimie samiec biały z czarnymi skrzydłami, czarną plamą w kształcie litery „Y” na grzbiecie, czarną przepaską na piersi i czarną plamą na boku głowy i szyi przechodzącą w kolor szary wokół oka. Na grzbiecie i spodzie skrzydeł ma jaśniejszy pas. Również w tej szacie ma długi ogon. Występuje też pośrednia forma upierzenia między letnim a zimowym. Niezależnie od pory roku samiec ma jasną przepaskę na dziobie. W locie widać ciemne skrzydła bez lusterka.
Samiec w szacie spoczynkowej w locie
Samica w szacie godowej podobna do samca, lecz zamiast czerni i ciemnego brązu kolorami dominującymi są różne odcienie szarości. Biaława plama na głowie większa, zachodząca na szyję, lecz z domieszką szarości. Brak jej również długiego ogona, ma za to biały kołnierz. Samica zimą jasnoszara, z brązowym grzbietem i piersią, czarnymi skrzydłami i białą plamą na przodzie, bokach głowy i szyi. Na policzku ciemna plama.
Rozmiary
  • długość ciała: samce 51–60 cm (w tym sterówki 13–15 cm), samice 37–47 cm[10]
  • rozpiętość skrzydeł 73–79 cm[10]
Masa ciała
samce 650–900 g, samice 550–800 g[10]
Głos
W czasie toków samiec wydaje dźwięczne „a-a-aulik”, dźwięki samicy są gardłowe.

Występowanie

Środowisko

Jeziora i wolno płynące rzeki w strefie tundry. Stanowi tam najliczniejszy gatunek kaczek. Zimuje na niezamarzniętych wybrzeżach mórz i dużych jeziorach.

Zasięg występowania

Tundra Eurazji i Ameryki Północnej, sporadycznie gnieździ się również na Orkadach i Szetlandach. Zimuje na wybrzeżach Wysp Brytyjskich, Morza Północnego, Bałtyku, Półwyspu Koreańskiego, stanu Waszyngton i Karoliny Północnej, a także nad jeziorami Europy Środkowej i Wielkimi Jeziorami Północnoamerykańskimi. Bałtyk stanowi najważniejsze zimowisko gatunku. W głębi lądu pojawia się inwazyjnie, w niektórych latach przekracza linię Karpat i Sudetów, pojawiając się w Czechach, na Słowacji i Węgrzech, a także na Bałkanach, w Alpach i na Azorach. Znacznie rzadziej zalatuje w basen Morza Śródziemnego, do Azji Środkowej i wschodnich Chin, a także na południe USA.

W Polsce pojawia się licznie na Bałtyku podczas przelotów i zimą (od końca września do początku maja), będąc najliczniejszą kaczką morską; zdecydowana większość osobników przebywa na pełnym morzu[6]; w głąb kraju zalatuje bardzo nielicznie[11].

Pożywienie

Drobne zwierzęta wodne, takie jak mięczaki, skorupiaki, owady czy narybek, z małą domieszką roślin, np. mchu i glonów. W poszukiwaniu pokarmu znakomicie nurkuje, nawet do 60 metrów.

Rozród

Gniazdo z jajami
Gniazdo
Na lęgowiska w tundrze i lasotundrze przybywa w kwietniu i maju. W pary dobiera się już na zimowisku, rzadziej po przylocie na lęg. Przelatuje jednak głównie nocami. Gniazdo znajduje się na lądzie, w pobliżu wody nad jeziorami, rzekami o powolnym prądzie, na wysepkach lub na brzegach. Ukryte jest pod osłoną zarośli, roślinności bagiennej, krzaków lub wśród kamieni. Jest to dość głęboka jamka wysłana trawami i liśćmi oraz dużą ilością ciemnego puchu.
Jaja
W ciągu roku wyprowadza jeden lęg (może znieść jaja ponownie w przypadku utraty jaj lub małych piskląt), składając w maju – czerwcu 5 do 12 oliwkowych lub kremowych jaj o średnich wymiarach 54 × 38 mm i średniej masie 43 g.
Wysiadywanie
Jaja wysiadywane są „twardo” przez okres 24 do 29 dni przez samicę.
Pisklęta
Pisklęta opuszczają gniazdo po wykluciu, usamodzielniają się po 35–40 dniach. Na zimowiska lodówki odlatują między wrześniem a listopadem.

Status, zagrożenia i ochrona

W Czerwonej księdze gatunków zagrożonych Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody od 2012 roku jest zaliczany do kategorii VU (gatunek narażony), wcześniej miał status gatunku najmniejszej troski (LC). Liczebność światowej populacji w 2017 roku, według szacunków organizacji Wetlands International, wynosiła około 3,20–3,75 milionów osobników. Globalny trend liczebności populacji uznawany jest za spadkowy. Największe zagrożenia dla gatunku stanowią śmierć w wyniku zaplątania się w sieci rybackie, choroba olejowa oraz zakaźne choroby – ptasia cholera czy ptasia grypa, ponadto w niektórych krajach (np. w Finlandii) jest to ptak łowny[5].

Na terenie Polski gatunek ten jest objęty ścisłą ochroną gatunkową[12]. W latach 2013–2018 liczebność populacji zimującej w polskiej części Morza Bałtyckiego szacowano na 220 691 – 528 075 osobników[6].

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ Clangula hyemalis, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
  2. ↑ Clangula, [w:] Integrated Taxonomic Information System [dostęp 2013-11-17] (ang.).
  3. ↑ Carboneras 1992 ↓, s. 622.
  4. 1 2 D. Lepage: Long-tailed Duck Clangula hyemalis. [w:] Avibase [on-line]. [dostęp 2023-02-21]. (ang.).
  5. 1 2 3 Clangula hyemalis, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
  6. 1 2 3 Chodkiewicz T., Chylarecki P., Sikora A., Wardecki Ł., Bobrek R., Neubauer G., Marchowski D., Dmoch A., Kuczyński L.. Raport z wdrażania art. 12 Dyrektywy Ptasiej w Polsce w latach 2013–2018: stan, zmiany, zagrożenia. „Biuletyn Monitoringu Przyrody”. 20, s. 1–80, 2019.
  7. ↑ Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Plemię: Mergini Rafinesque, 1815 (wersja: 2021-04-05). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2021-05-11].
  8. 1 2 F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): Screamers, ducks, geese, swans. IOC World Bird List (v11.1). [dostęp 2021-05-10]. (ang.).
  9. ↑ Carboneras, C. & Kirwan, G.M.: Long-tailed Duck (Clangula hyemalis). [w:] del Hoyo, J., Elliott, A., Sargatal, J., Christie, D.A. & de Juana, E. (eds.). Handbook of the Birds of the World Alive [on-line]. 2019. [dostęp 2019-11-13].
  10. 1 2 3 4 N. Bouglouan: Long-tailed Duck. [w:] oiseaux-birds.com [on-line]. [dostęp 2021-05-11]. (ang.).
  11. ↑ Ludwik Tomiałojć, Tadeusz Stawarczyk: Awifauna Polski. Rozmieszczenie, liczebność i zmiany. Wrocław: PTPP "pro Natura", 2003, s. 176. ISBN 83-919626-1-X.
  12. ↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz.U. z 2016 r. poz. 2183).

Bibliografia

  • Karel Stastny: Ptaki wodne. Warszawa: Delta, 1993. ISBN 83-85817-10-7.
  • Carles Carboneras: Family Anatidae (Ducks, geese and Swans). W: Josep del Hoyo, Andrew Elliott, Jordi Sargatal: Handbook of the Birds of the World. Cz. 1: Ostrich to Ducks. Barcelona: Lynx Edicions, 1992. ISBN 84-87334-10-5. (ang.).

Linki zewnętrzne

This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.