Krzyżownica (roślina)

Krzyżownica
	; Krzyżownica zwyczajna
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	różopodobne
Rząd	bobowce
Rodzina	krzyżownicowate
Rodzaj	krzyżownica
	Nazwa systematyczna
	Polygala L.; Sp. Pl. 701. 1753
	Typ nomenklatoryczny
	Polygala vulgaris L.

Krzyżownica (Polygala L.) – rodzaj roślin należący do rodziny krzyżownicowatych. Obejmuje około 650 gatunków^[4] występujących na całym świecie z wyjątkiem Nowej Zelandii^[5]. W Polsce w zależności od ujęcia systematycznego rośnie pięć lub cztery gatunki. Niektóre krzyżownice uprawiane są jako ozdobne, wykorzystywane jako lecznicze lub olejodajne.

Rozmieszczenie geograficzne

Rodzaj jest kosmopolityczny, rozprzestrzeniony jest na wszystkich kontynentach z wyjątkiem Antarktydy. Brak jego przedstawicieli także w Nowej Zelandii, w północnej części Ameryki Północnej (aczkolwiek reprezentowany jest na Grenlandii), na Islandii i północno-wschodniej części Azji^[4].

W Polsce rośnie (wszystkie jako rośliny rodzime), w zależności od ujęcia systematycznego, pięć gatunków^[6] lub cztery (w tym ujęciu jeden w dwóch podgatunkach)^[4].

Gatunki flory Polski^[6]

Pierwsza nazwa naukowa według listy krajowej^[6], druga – obowiązująca według bazy taksonomicznej Plants of the World online (jeśli jest inna)^[4]

krzyżownica czubata Polygala comosa Schkuhr
krzyżownica gorzka Polygala amara L.
krzyżownica gorzkawa Polygala amarella Crantz
krzyżownica ostroskrzydełkowa Polygala oxyptera Rchb. ≡ Polygala vulgaris subsp. oxyptera (Rchb.) Schübl. & G.Martens
krzyżownica zwyczajna, k. pospolita Polygala vulgaris L.

Morfologia

Polygala myrtifolia

Pokrój: Rośliny bardzo zróżnicowane pod względem form wzrostu. W tropikach występują drzewa, w południowej Afryce krzewy, na preriach Ameryki Północnej rodzaj reprezentowany jest przez rośliny jednoroczne, a w Europie przez niewielkie byliny^[5].
Liście: Pojedyncze, opadające lub zimozielone, zwykle skrętoległe, rzadko naprzeciwległe^[5].
Kwiaty: Zebrane w luźne kłosy na końcach pędów. Działek kielicha jest 5, przy czym 2 są okazałe, a pozostałe drobne. Płatki korony 2, rzadko 5, przy czym górne dwa są zrośnięte, a dolny tworzy łódeczkę, na brzegu często podzieloną na dwa płaty lub frędzlowatą. Pręcików jest zwykle 8, z nitkami połączonymi w rurkę. Zalążnia górna, dwukomorowa, z krótką szyjką^[5].
Owoce: Spłaszczone torebki zawierające nasiona z osnówką, u części gatunków zredukowaną do kępy włosków^[5].

Systematyka

Pozycja systematyczna

Rodzaj z plemienia Polygaleae, rodziny krzyżownicowatych Polygalaceae w rzędzie bobowców Fabales^[2]. W niektórych ujęciach systematycznych rodzaj jest dzielony na szereg innych, co skutkuje zmniejszeniem liczby zaliczanych tu gatunków do ok. 200^[7].

Wykaz gatunków

Zastosowanie

Korzenie Polygala arillata w wyniku fermentacji dają napój alkoholowy spożywany w Nepalu. Polygala butyracea jest rośliną włóknodajną. Polygala paniculata stosowana jest jako lecznicza, chroniąca przed skutkami ukąszeń węży (w tym celu rozpowszechniona została z amerykańskich tropików także w Azji i Afryce, gdzie zdziczała). Podobnie wykorzystywana jest krzyżownica wirginijska Polygala senega, z kolei Polygala sibirica służy do leczenia depresji i bezsenności. Polygala tenuifolia jest ważnym zielem wykrztuśnym w tradycyjnej medycynie chińskiej^[7]. Jako ozdobne uprawiane są: krzyżownica Dalmasiego Polygala × dalmaisiana, Polygala calcarea, Polygala chamaebuxus, Polygala myrtifolia, Polygala virgata^[8].

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
1 2 Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2009-03-02] (ang.).
1 2 Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-02-22].
1 2 3 4 Polygala Tourn. ex L.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-12-26].
1 2 3 4 5 Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 1. Trees and Shrubs. London: Macmillan, 2002, s. 346. ISBN 0-333-73003-8.
1 2 3 ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ. i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 136, ISBN 978-83-62975-45-7 .
1 2 David J.D.J. Mabberley David J.D.J., Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 740, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200 .
↑ GeoffreyG. Burnie GeoffreyG. i inni, Botanica. Ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134 .

This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] 1 2 Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2009-03-02] (ang.).

[ing-3] 1 2 Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-02-22].

[powo-4] 1 2 3 4 Polygala Tourn. ex L.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-12-26].

[philips-5] 1 2 3 4 5 Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 1. Trees and Shrubs. London: Macmillan, 2002, s. 346. ISBN 0-333-73003-8.

[checklist-6] 1 2 3 ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ. i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 136, ISBN 978-83-62975-45-7 .

[mabb-7] 1 2 David J.D.J. Mabberley David J.D.J., Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 740, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200 .

[burnie-8] GeoffreyG. Burnie GeoffreyG. i inni, Botanica. Ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134 .

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]