33. posiedzenie Sejmu

16 grudnia 2016, podczas 33. posiedzenia Sejmu VIII kadencji, w trakcie trzeciego czytania ustawy budżetowej na rok 2017, poseł Platformy Obywatelskiej Michał Szczerba, który zgłosił się do zabrania głosu w sprawie poprawki dotyczącej finansowania orkiestry Sinfonia Varsovia, został wykluczony z obrad przez Marszałka Sejmu Marka Kuchcińskiego^[6]. Powodem miało być zakłócanie pracy izby (Szczerba wyszedł na mównicę z kartką z hasztagiem #WolneMediawSejmie). W reakcji na to wydarzenie grupa posłów PO i Nowoczesnej zablokowała mównicę w Sali Posiedzeń Sejmu^[7].

Po ogłoszeniu przerwy w obradach, prezes Prawa i Sprawiedliwości Jarosław Kaczyński zarządził posiedzenie klubu w Sali Kolumnowej^[8]. Po jego zakończeniu ogłoszono decyzję marszałka Marka Kuchcińskiego o kontynuowaniu tam 33. posiedzenia. Do Sali Kolumnowej nie zostali wpuszczeni przedstawiciele mediów, posłom opozycji uniemożliwiono zgłaszanie wniosków formalnych, zastawiając krzesłami przejście w głąb sali i nie dopuszczając ich do głosu, a poprawki do ustawy budżetowej na 2017 rok przegłosowano blokami^[6]. Część posłów Prawa i Sprawiedliwości podpisała listy obecności już po zamknięciu posiedzenia, chociaż zgodnie z art. 7 regulaminu Sejmu obecność posła na posiedzeniu Sejmu jest potwierdzana na liście obecności wykładanej każdego dnia posiedzenia do czasu zakończenia obrad oraz poprzez potwierdzony wydrukami udział w głosowaniach^[6][9][8]. Głosowano przez podniesienie ręki, a głosy były liczone ręcznie przez posłów sekretarzy z PiS^[8]. Przeprowadzono 23 głosowania dotyczące 8 ustaw, w tym m.in. ustawy o zmianie ustawy o ochronie przyrody oraz ustawy o lasach, nazwanej później „lex Szyszko”^[10][11][12]. Ustawę budżetową na rok 2017 uchwalono ok. godziny 22.00 głosami 234 posłów przy 2 głosach przeciw^[13]. Zdaniem posłów opozycji w Sali Kolumnowej nie było kworum, więc obrady były nielegalne a głosowania – nieważne^[8].

Przed północą uczestnicy manifestacji odbywającej się przed Sejmem zaczęli blokować wyjścia z kompleksu parlamentu. Protestujący m.in. starali się zablokować samochody, którymi ok. 3.00 nad ranem 17 grudnia 2016 opuszczali Sejm Jarosław Kaczyński i Beata Szydło. Doszło do starć z policją^[8].

P.o. Szefa Kancelarii Sejmu Agnieszka Kaczmarska w opublikowanej 18 grudnia 2016 na stronach Sejmu notatce poinformowała, że posiedzenie w Sali Kolumnowej zostało przeprowadzone przy zachowaniu wymogów konstytucyjnych i regulaminowych^[14]. 20 grudnia 2016, podczas konferencji prasowej Jarosława Kaczyńskiego, Beaty Szydło, Marka Kuchcińskiego, Stanisława Karczewskiego i Ryszarda Terleckiego, wyjaśnienia w tej sprawie z taką samą konkluzją przedstawił Marszałek Sejmu Marek Kuchciński^[15].

20 grudnia 2016 Senat odrzucił wnioski PO, aby nie procedować ustaw przyjętych przez Sejm podczas 33. posiedzenia w Sali Kolumnowej^[16]. 5 stycznia 2017 Kancelaria Sejmu opublikowała trzy opinie prawne dotyczące zgodności z Konstytucją RP i Regulaminem Sejmu kontynuacji 33. posiedzenia Sejmu w Sali Kolumnowej^[17].

Protest posłów opozycji w budynku Sejmu

17 grudnia Marszałek Sejmu Marek Kuchciński zakazał dziennikarzom wstępu do Sejmu^[18]. Zakaz został uchylony 20 grudnia 2016^[19]. Tego samego dnia posłowie PSL wycofali się z uczestnictwa w proteście^[20].

22 grudnia 2016 posłowie PO i Nowoczesnej zapowiedzieli, że będą kontynuowali swój rozpoczęty 16 grudnia protest w Sali Posiedzeń Sejmu również w czasie Świąt Bożego Narodzenia do 11 stycznia, tj. do 34. posiedzenia Sejmu^[21]. We wspólnym oświadczeniu napisali m.in., że nie zgadzają się na zastraszanie posłów, niszczenie parlamentaryzmu i trójpodziału władzy oraz bezprawne uchwalanie budżetu^[22].

24 grudnia 2016 grupa posłów obu partii zorganizowała w gmachu Sejmu Wigilię, a wieczorem pod Sejm przyszło kilkaset osób, aby wyrazić swoją solidarność z opozycją^[23]. Sejmowy protest w Święta Bożego Narodzenia skrytykowali arcybiskup metropolita warszawski Kazimierz Nycz^[23], biskup diecezjalny warszawsko-praski Henryk Hoser^[24] i arcybiskup metropolita gdański Sławoj Leszek Głódź^[23].

5 stycznia 2017 Kancelaria Sejmu opublikowała cztery opinie prawne dotyczące konsekwencji blokowania obrad Sejmu i możliwości przywrócenia porządku w Sali Posiedzeń^[25].

11 stycznia 2017 przewodniczący Nowoczesnej Ryszard Petru zapowiedział wycofanie się jego partii z protestu^[26].

12 stycznia 2017 przewodniczący PO Grzegorz Schetyna poinformował, że jego partia zawiesza protest w Sejmie i składa wniosek o odwołanie marszałka Sejmu Marka Kuchcińskiego^[27]. We wniosku PO zarzuciła Markowi Kuchcińskiemu m.in. prowadzenie obrad w Sali Kolumnowej przy braku kworum i złamanie zasady trzech czytań^[28]. Wniosek został odrzucony na 36. posiedzeniu Sejmu 22 lutego 2017. Za wnioskiem głosowało 174 posłów, przeciw 241 a 24 wstrzymało się od głosu^[29].

Protesty uliczne

Instalacja „Cmentarz PiS – wartości, które pogrzebał lub usiłuje pogrzebać obecny rząd” naprzeciwko budynków C-D Sejmu, 21 grudnia 2016

16 grudnia 2016 przed kompleksem budynków Sejmu Komitet Obrony Demokracji (KOD) zorganizował manifestację^[30]. Protesty odbyły się także przed Pałacem Prezydenckim^[31]. Tego samego dnia doszło do protestów w innych miastach Polski, m.in. w Poznaniu, Krakowie, Szczecinie, Gdańsku, Katowicach, Olsztynie, Płocku, Kielcach, Gdyni i we Wrocławiu^[32][33].

17 grudnia 2016 przed Pałacem Prezydenckim odbyła się kontrmanifestacja zorganizowana przez Kluby „Gazety Polskiej”, przeprowadzona pod hasłem „obrony demokracji” w wyrazie poparcia rządzącej partii^[34].

W nocy z 19 na 20 grudnia 2016 na środku ul. Wiejskiej ustawiono płot, który miał oddzielać protestujących od gmachu parlamentu^[35]. Płot ustawiła stołeczna policja na prośbę Straży Marszałkowskiej^[36]. Pojawiły się na nim dziesiątki kartek i plakatów krytykujących politykę rządu^[35]. Płot zdemontowano 21 grudnia 2016^[37]. W nocy z 20 na 21 grudnia na skwerze przy pomniku Armii Krajowej i Polskiego Państwa Podziemnego naprzeciwko budynków C-D Sejmu ustawiono instalację „Cmentarz wartości, które pogrzebał lub usiłuje pogrzebać obecny rząd”^[38].

31 grudnia 2016 pod gmachem Sejmu zebrało się kilkaset osób, aby powitać wspólnie Nowy Rok^[39].

Reakcje władz w Polsce

Zarówno prezydent RP Andrzej Duda, jak i premier Beata Szydło wystąpili publicznie w sprawie wydarzeń^[40]. Prezydent zaoferował pomoc w rozwiązaniu sporu. Spotkał się z liderami opozycji, a także prezesem PiS i Marszałkiem Sejmu^[41]. Wystąpił także o ekspertyzy prawne dotyczące spornej części 33. posiedzenia Sejmu^[6].

Prezes Prawa i Sprawiedliwości Jarosław Kaczyński określił działania opozycji jako „próbę puczu”^[42].

20 grudnia 2016 śledztwo w sprawie „szeregu zdarzeń mających miejsce na terenie Sejmu i w jego najbliższej okolicy” wszczęła Prokuratura Okręgowa w Warszawie^[43]. 18 stycznia 2017 stołeczna policja opublikowała wizerunki 21 osób, w grudniu protestowały pod Sejmem. Minister spraw wewnętrznych i administracji poinformował, że odpowiedzą one za złamanie prawa, a w dniach 16–17 grudnia 2016 pod Sejmem doszło do „próby wywołania zamieszek”^[43].

19 grudnia 2016 odbyło się spotkanie protestujących redakcji i organizacji dziennikarskich z Marszałkiem Senatu Stanisławem Karczewskim^[44]. W styczniu 2017 ostatecznie Kancelaria Sejmu wycofała się z projektu ograniczenia dostępu dziennikarzy do budynków Sejmu i Senatu, co było pierwotną przyczyną protestów.

Mimo trwającego trzy lata postępowania prokuratorskiego, do połowy grudnia 2019 organy prokuratury nie potwierdziły zasadności formułowanych przez Jarosława Kaczyńskiego oskarżeń o zaistnienie „puczu” i nikomu nie postawiły zarzutów dotyczących próby obalenia władzy (art. 127 kodeksu karnego)^[45].

Śledztwo prokuratury

Zawiadomienie o możliwości popełnienia przestępstwa w związku z posiedzeniem w Sali Kolumnowej złożyły m.in. kluby PO i Nowoczesna. Wobec braku znamion czynu zabronionego Prokuratura Krajowa umorzyła śledztwo w sierpniu 2017 roku^[46]. W grudniu 2017 Sąd Okręgowy w Warszawie, rozpatrując zażalenie złożone przez posłów PO Michała Szczerbę i Cezarego Tomczyka, uchylił decyzję o umorzeniu postępowania i nakazał prokuraturze ponowne zbadanie sprawy^[47].

Reakcje międzynarodowe

Przewodniczący Rady Europejskiej Donald Tusk wystąpił publicznie w sprawie prób pozbawiania społeczeństwa dostępu do informacji^[40].

Relacje w mediach

Wydarzenia w Polsce były komentowane przez zagraniczne media, m.in.: The Guardian^[48], BBC^[49][50], The Daily Telegraph^[51], Reuters^[52], New York Times^[53], Die Zeit^[54] i Tagesschau^[55].

Kara dla telewizji TVN

W grudniu 2017 Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji nałożyła karę na telewizję TVN w wysokości 1 mln 479 tys. zł za sposób relacjonowania kryzysu w dniach 16–18 grudnia 2016 (m.in. za „propagowanie działań sprzecznych z prawem oraz sprzyjających zachowaniom zagrażających bezpieczeństwu” oraz „rezygnacji przez dziennikarzy TVN24 z przedstawienia widzom informacji o prawnej ocenie blokowania sali plenarnej Sejmu”)^[56][57]. Rada oparła się na ekspertyzie wykonanej przez Hannę Karp z Wyższej Szkoły Kultury Społecznej i Medialnej w Toruniu^[56]. Była to najwyższa kara w historii KRRiTV^[56]. Po licznych protestach i interwencji m.in. ambasady USA, Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji 10 stycznia 2018 wycofała się z kary dla TVN^[58].

Kryzys w kulturze masowej

• Film dokumentalny Pucz w reż. Ewy Świecińskiej (2017)^[59][60].
• Pojawienie się w internecie (m.in. jako hasztag w serwisie społecznościowym Twitter) wyśmiewającego protest części opozycji określenia „Ciamajdan”^[61][62][63], które przez Obserwatorium Językowe Uniwersytetu Warszawskiego zostało zdefiniowane jako „nieudana akcja polityczna skierowana przeciw władzy, np. protest antyrządowy”^[64].