Kruszyna
wieś
Ilustracja
Kościół w Kruszynie
Państwo

 Polska

Województwo

 śląskie

Powiat

częstochowski

Gmina

Kruszyna

Liczba ludności (2008)

968

Strefa numeracyjna

34

Kod pocztowy

42-282[1]

Tablice rejestracyjne

SCZ

SIMC

0136811

Położenie na mapie gminy Kruszyna
Mapa konturowa gminy Kruszyna, na dole nieco na lewo znajduje się punkt z opisem „Kruszyna”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, blisko centrum na dole znajduje się punkt z opisem „Kruszyna”
Położenie na mapie województwa śląskiego
Mapa konturowa województwa śląskiego, u góry nieco na prawo znajduje się punkt z opisem „Kruszyna”
Położenie na mapie powiatu częstochowskiego
Mapa konturowa powiatu częstochowskiego, u góry znajduje się punkt z opisem „Kruszyna”
Ziemia50°58′03″N 19°16′32″E/50,967500 19,275556[2]

Kruszyna – wieś w Polsce, położona w województwie śląskim, w powiecie częstochowskim, w gminie Kruszyna. Leży w dorzeczu niewielkiej rzeczki Kocinki i Warty, 18 km od Radomska, na pograniczu Niecki Włoszczowskiej.

W latach 1954–1972 wieś należała i była siedzibą władz gromady Kruszyna. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa częstochowskiego.

Miejscowość jest siedzibą gminy Kruszyna.

Integralne części wsi

Integralne części wsi Kruszyna[3][4]
SIMCNazwaRodzaj
0136828Krzaczkiczęść wsi
0136834Sadzawkiczęść wsi

Historia miejscowości

Kruszyna jest jedną z najstarszych miejscowości regionu, wymieniana w źródłach w 1337 r. jako parafia, mająca własny kościół. Z tego roku pochodzi akt darowizny, w którym Lutold Wierusz występuje jako m.in. właściciel Kruszyny. W 1520 r. wieś należała do hetmańskiej rodziny Koniecpolskich, a ściśle do Zygmunta Koniecpolskiego, starosty przemyskiego. Potem Kruszynę otrzymała jako wiano Aleksandra Koniecpolska i jej mąż Kacper Denhoff, uznany polityk za króla Zygmunta III, wojewoda sieradzki, przybyły z Estonii w ucieczce przed Szwedami. W 1616 r. Denhoff otrzymał od Rzeczypospolitej dwa bardzo intratne starostwa – wieluńskie i radomszczańskie. Na jego zlecenie znakomity włoski architekt, Tomasz Poncino w 1630 r. przystąpił do budowy renesansowego pałacu, w którym 3 lata później odbyło się wesele jego córki z podkanclerzym koronnym Bogusławem Leszczyńskim. Czasy, gdy Kruszyna należała do Denhoffów, to okres jej największej świetności. Po Denhoffach Kruszyna należała kolejno do Butlerów, Potockich, Walewskich, hrabiny von Schoenaich, Chruckich, Martinich, Podczackich i Lubomirskich.

4 września 1939 oddział Wehrmachtu po zajęciu wsi dokonał zbrodni mordując 37 mieszkańców[5].

Podanie o Kasprze Denhoffie

Legenda o Kasprze Denhoffie mówi, że podczas łowów zorganizowanych przez hetmana Koniecpolskiego zapędził się za odyńcem, ranił go, a potem musiał umykać na wielki krzew kruszyny. W miejscu swojego ocalenia postawił później kościół, a potem przeniósł tu swoją siedzibę.

Między Kruszyną a Borownem stoi w polu obelisk dla upamiętnienia samobójczej śmierci syna Kacpra Denhoffa, któremu nie pozwolił się żenić z Barbarą Szafraniec (w podaniach występują różne imiona: Anna, Barbara,Hanna), córką dzierżawcy pobliskich Bogusławic. Denhoff spoił parobków, każąc im spalić dworek Szafrańców wraz z uwięzioną w nim rodziną. Syn, zobaczywszy łunę wskoczył na konia, jednak było już za późno. Oszalały z bólu po śmierci ukochanej strzelił sobie w głowę. Załamany samobójstwem syna Kasper Denhoff wybudował w parku pałacowym samotnię, w której później zamieszkał. Inne przekazy mówią, że z samotni wiódł tajny, podziemny korytarz do pałacu, gdzie Denhoff bawił się nocami.

Pałac w Kruszynie

Rezydencję w stylu wczesnobarokowym zbudowano około roku 1630 dla Kacpra Denhoffa. Po ślubie króla Michała Korybuta Wiśniowieckiego z Eleonorą Habsburg na Jasnej Górze 27 lutego 1670 roku odbyła się w tym pałacu pierwsza część ich uroczystości weselnej.[6]. W XIX wieku pałac został częściowo przebudowany.

Po II wojnie światowej w pałacu znajdował się jakiś czas Dom Dziecka, później pałac i park uległy dewastacji.

Ustawa z 1980 r. zezwala na sprzedaż zabytków po niższej cenie zobowiązując nabywcę, że w ciągu 4 lat doprowadzi go do stanu używalności. Na jej podstawie nabył pałac potomek byłych właścicieli, zamieszkały w Krakowie Stanisław Lubomirski. Zaczęło się poszukiwanie sponsorów, chcących zainwestować w renowację pałacu.

Cały zabytkowy zespół pałacowo-parkowy miała przejąć Fundacja Lady Sue Ryder. Miał tu najprawdopodobniej znaleźć pomieszczenia „Dom Sanatoryjno-Szpitalny dla Niepełnosprawnych Fundacji Lady Ryder”. Do chwili obecnej obiekt ten nie jest udostępniony dla zwiedzających (2015), natomiast większa część zabudowy pałacowej pozostaje w ruinie.

27 grudnia 1967 roku wpisano do rejestru zabytków:

  • pałac z 1630 roku, przebudowany w 1867 roku
  • kaplicę Sobieskiego z 2 połowy XVII wieku
  • pustelnię Denhoffa z 2 połowy XVII wieku
  • oficynę Lubomirskich z wieżą zachodnią z 2 połowy XIX wieku
  • budynek gospodarczy z wieżą wschodnią z przełomu XIX i XX wieku

W 1946 roku i ponownie w 1967 wpisano do rejestru park z XVII i XIX wieku, a w 1974 roku wpisano aleje dojazdowe z XIX wieku.

Przypisy

  1. ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 624 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
  2. ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 62777
  3. ↑ Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
  4. ↑ GUS. Rejestr TERYT
  5. ↑ Józef Fajkowski, Jan Religa, Zbrodnie hitlerowskie na wsi polskiej 1939-1945, Warszawa 1981, s. 74.
  6. ↑ Ilona Czamańska, Wiśniowieccy. Monografia rodu, Poznań 2007, s. 294.

Linki zewnętrzne

This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.