Kręgi Kamienne w Odrach

Wewnątrz ogrodzenia pośród rzadkiego sosnowego lasu znajduje się 10 całych i fragmenty kręgów kamiennych, z których najmniejszy ma średnice 15 m, a największy 33 m. Na obwodnicy kręgów ustawione są kamienie wystające od 20 do 70 cm ponad powierzchnię ziemi. Liczba ich waha się od 16 do 29 sztuk w jednym kręgu. W środku kręgu ustawiony jest jeden, a rzadko dwa kamienie. Prócz kręgów na terenie rezerwatu znajduje się około 30 kurhanów, o średnicy od 8 do 12 m. "Kręgi Kamienne" dają dowód pierwotnej kultury zamierzchłych czasów i stanowią ciekawy przedmiot badań:

• archeologicznych,
• przyrodniczych (głównie lichenologicznych),
• archeoastronomicznych.

Od dawna teren ten znajdował się w centrum uwagi wielu badaczy, naukowców i amatorów. Tajemniczymi kręgami i kurhanami zaczęto interesować się kilkadziesiąt lat temu. Pierwsze badania były prowadzone w drugiej połowie XIX wieku. Pierwszymi badaczami byli Abraham Lissauer i Wilhelm August Stryowski. Zniszczyli oni wiele jam grobowych, przesunęli niektóre kamienie. Pomiarów topograficznych terenu dokonał w 1915 mierniczy z Poznania Paul Stephan. Jako mierniczy najbardziej interesował się rozmieszczeniem kamieni i kręgów. Według niego można wysunąć tezę, że kręgi kamienne były swego rodzaju zegarami prehistorycznymi.

Pierwszym Polakiem – archeologiem, który zainteresował się tym terenem był prof. Józef Kostrzewski (odkrywca Biskupina). Uznał on, że teren ten jest cmentarzyskiem z I i II w. n.e., a kręgi i kurhany – grobami. W czasie prac archeologicznych przebadał trzy kurhany i jeden krąg całkowicie. W kurhanach znalazł: złoty wisiorek, paciorki szklane, spinki, sprzączkę brązową, resztki tkanin, ułamki glinianych naczyń z okresu rzymskiego. Oprócz grobów popielcowych natrafiono także na występowanie śladów dwóch rodzajów obrzędów pogrzebowych, co pozwoliło wysunąć tezę, że na tym terenie obok ludu tubylczego, który swoim zwyczajem palił zwłoki zmarłych, pojawili się obcy przybysze z północy.

W I w. n.e. na Pomorzu pojawiła się ludność germańska – Goci, którzy przybyli z Skandynawii. Pozostałością po nich są groby szkieletowe.

W 1962 wznowiono na terenie rezerwatu badania archeologiczne. Prace naukowo-badawcze rozpoczął prof. Jerzy Stanisław Kmieciński z Katedry Archeologii Uniwersytetu Łódzkiego. Na szczególną uwagę zasługują groby znalezione w kurhanach, zwłaszcza kobiece. Są one bogato wyposażone w różne ozdoby, co pozwala przypuszczać, że kobieta-matka odgrywała bardzo ważną rolę w ówczesnym społeczeństwie (zapinki, agrafy, paciorki, bransolety, wisiorki, naczynia, które nie były produkowane na miejscu, ale w pracowniach Cesarstwa Rzymskiego). Męskie pochówki były ubogie, gdyż nie było zwyczaju wkładania do grobu narzędzi ani uzbrojenia. Rewelacją było odkrycie śladów orki, które dostrzeżono na granicy calca i próchnicy i pierwotnej. Ślady orki pochodzą z okresu, kiedy na tym obszarze mieszkała ludność kultury pomorskiej. Odkrycie to świadczy zdecydowanie o rolniczym charakterze ludności. prof. Kmieciński prowadził badania wykopaliskowe w 8 kręgach i 25 kurhanach. Odkryto około 480 grobów. Według niego cmentarzysko odrzańskie pochodzi z II–IV w. n.e.

Ostatnio badania prowadzi prof. Tadeusz Grabarczyk, który twierdzi, że jest to cmentarzysko Gotów. Około 70 r. n.e nad Wdę przybywa jedna z grup Skandynawskich. Osiedlają się prawdopodobnie w najbliższej okolicy na okres 130–150 lat. Goci chowają w kurhanach z nasypem kamiennym, w kręgach kamiennych i części płaskiej cmentarzyska, gdzie wszystkie groby były początkowo oznaczone tzw. stelami. W grobach szkieletowych na uwagę zasługuje fakt, że głowa zmarłego zwrócona była w kierunku północnym. Łącznie odkryto ponad 600 grobów. Pobyt Gotów na tym terenie stanowił tylko epizod w dziejach tej ziemi. Zdaniem dra T. Grabarczyka obiekt jest cmentarzyskiem z okresu wpływów rzymskich, użytkowanym przez skandynawskich Gotów w latach 70–200 (220) r. n.e.