Kowaliki
Sittidae
Lesson, 1828[1]
Ilustracja
przedstawiciel podrodziny – kowalik karoliński (S. carolinensis)
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Typ

strunowce

Podtyp

kręgowce

Gromada

ptaki

Podgromada

Neornithes

Infragromada

ptaki neognatyczne

Rząd

wróblowe

Podrząd

śpiewające

Rodzina

kowaliki

Typ nomenklatoryczny

Rodzina: Sitta Linnaeus, 1758
Sitta europaea Linnaeus, 1758

Synonimy

Rodzaju:

Rodzaje i gatunki

Sitta[7] Linnaeus, 1758[8]
27 gatunków – zobacz opis w tekście

Kowalik czarnogłowy (Sitta canadensis)
Porównanie niektórych przedstawicieli rodziny

Kowaliki[9] (Sittidae) – monotypowa rodzina ptaków z podrzędu śpiewających (Oscines) w obrębie rzędu wróblowych (Passeriformes), obejmująca ponad dwadzieścia gatunków małych ptaków.

Zasięg występowania

Rodzina obejmuje gatunki występujące niemal wyłącznie na półkuli północnej[10][11], przede wszystkim w lasach, kilka gatunków przystosowało się do życia w środowiskach skalistych.

Cechy charakterystyczne

Długość ciała 10,5–19,5 cm; masa ciała 7,5–55 g[10]. Unikalną cechą kowalików jest ich zdolność do utrzymywania się na pniach drzew głową w dół, większość potrafi się w tej pozycji sprawnie poruszać. Inne ptaki, często poruszające się po pniach drzew, takie jak dzięcioły i pełzacze, ustawione są zawsze głową do góry. Kowaliki są do siebie bardzo podobne pod względem wielkości, wyglądu i zwyczajów. Są ptakami wszystkożernymi, zjadają chętnie owady, ich larwy, orzechy i nasiona, które chowają w szczelinach kory[12].

Systematyka

Rodzaj zdefiniował w 1758 roku szwedzki przyrodnik Karol Linneusz w dziesiątym wydaniu swojej publikacji poświęconej historii naturalnej zwierząt[8]. Gatunkiem typowym jest (oznaczenie monotypowe) kowalik zwyczajny (S. europaea).

Etymologia

  • Sitta (Sida, Sitla): średniowiecznołac. sitta (Turner 1544) ‘kowalik’, od gr. σιττη sittē ‘ptak podobny do dzięcioła’ wspomniany przez Arystotelesa, Kallimacha i Hezychiusza[13].
  • Dendrophila: gr. δενδρον dendron ‘drzewo’; φιλος philos ‘miłośnik’[14]. Gatunek typowy (późniejsze oznaczenie): Dendrophila frontalis Swainson, 1837 (= Sitta azurea Lesson, 1830)[15].
  • Callisitta: gr. καλλος kallos ‘piękno’, od καλος kalos ‘piękny’; rodzaj Sitta Linnaeus, 1758 (kowalik)[16]. Gatunek typowy (oznaczenie monotypowe): Sitta formosa Blyth, 1843.
  • Rupisitta: łac. rupes, rupis ‘skała’, od rumpere ‘rozbić’; rodzaj Sitta Linnaeus, 1758 (kowalik)[17]. Gatunek typowy (oryginalne oznaczenie): Sitta dresseri Zarudny & Buturlin, 1906[uwaga 2].

Podział systematyczny

Do rodziny należy jeden rodzaj z następującymi gatunkami[9]:

  • Sitta leucopsis Gould, 1850 – kowalik białolicy
  • Sitta przewalskii Berezovski & Bianchi, 1891 – kowalik Przewalskiego
  • Sitta magna Wardlaw Ramsay, 1876 – kowalik wielki
  • Sitta carolinensis Latham, 1790 – kowalik karoliński
  • Sitta pygmaea Vigors, 1839 – kowalik mały
  • Sitta pusilla Latham, 1790 – kowalik malutki
  • Sitta insularis J. Bond, 1931 – kowalik bahamski
  • Sitta yunnanensis Ogilvie-Grant, 1900 – kowalik skromny
  • Sitta ledanti Vielliard, 1976 – kowalik algierski
  • Sitta krueperi von Pelzeln, 1863 – kowalik turecki
  • Sitta canadensis Linnaeus, 1766 – kowalik czarnogłowy
  • Sitta whiteheadi Sharpe, 1884 – kowalik korsykański
  • Sitta villosa J. Verreaux, 1865 – kowalik płowy
  • Sitta azurea Lesson, 1830 – kowalik okularowy
  • Sitta frontalis Swainson, 1820 – kowalik krasnodzioby
  • Sitta solangiae (Delacour & Jabouille, 1930) – kowalik żółtodzioby
  • Sitta oenochlamys (Sharpe, 1877) – kowalik liliowy
  • Sitta formosa Blyth, 1843 – kowalik wspaniały
  • Sitta neumayer Michahelles, 1830 – kowalik skalny
  • Sitta tephronota Sharpe, 1872 – kowalik duży
  • Sitta arctica Buturlin, 1907 – kowalik białoczelny – takson wyodrębniony ostatnio z S. europaea[18][19]
  • Sitta himalayensis Jardine & Selby, 1835 – kowalik himalajski
  • Sitta victoriae Rippon, 1904 – kowalik białobrewy
  • Sitta nagaensis Godwin-Austen, 1874 – kowalik tybetański
  • Sitta cashmirensis W.E. Brooks, 1871 – kowalik kaszmirski
  • Sitta castanea Lesson, 1830 – kowalik kasztanowaty
  • Sitta europaea Linnaeus, 1758 – kowalik zwyczajny

Uwagi

  1. 1 2 Wariant pisowni Sitta Linnaeus, 1758.
  2. ↑ Podgatunek S. tephronota.

Przypisy

  1. ↑ R.-P. Lesson: Manuel d’ornithologie, ou description des genres et des principales espèces d’oiseaux. T. 1. Paris: Roret, 1828, s. 308. (fr.).
  2. ↑ R.C. Taylor. On the Geology and Natural History of the North-Eastern Extremity of the Alleghany Mountain Range, in Pennsylvania, United Sta. „Magazine of Natural History”. 8, s. 539, 1835. (ang.).
  3. ↑ W. Swainson: On the natural history and classification of birds. Cz. 2. London: John Taylor, 1837, s. 318. (ang.).
  4. ↑ C.L. Bonaparte: Conspectus generum avium. T. 1. Lugduni Batavorum: Apud E.J. Brill, 1850, s. 226. (łac.).
  5. ↑ W.T. Blanford: Eastern Persia an account of the journeys of the Persian boundary comission 1870-71-72. Cz. 2. London: Macmillian and Co, 1876, s. 225. (ang.).
  6. ↑ S.A. Buturlin. „Mitteilungen des Kaukasischen Museums”. 3, s. 49 (ros.), 64 (ang.), 1907. (ros. • ang.).
  7. ↑ Sitta, [w:] Integrated Taxonomic Information System [dostęp 2012-11-03] (ang.).
  8. 1 2 C. Linnaeus: Systema naturae per regna tria naturae: secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis. Wyd. 10. T. 1. Holmiae: Impensis Direct. Laurentii Salvii, 1758, s. 115. (łac.).
  9. 1 2 Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Rodzina: Sittidae Lesson, 1828 - kowaliki - Nuthatches (wersja: 2024-01-11). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2024-02-28].
  10. 1 2 D.W. Winkler, S.M. Billerman & I.J. Lovette, Nuthatches (Sittidae), version 1.0, [w:] S.M. Billerman, B.K. Keeney, P.G. Rodewald & T.S. Schulenberg (red.), Birds of the World, Cornell Lab of Ornithology, Ithaca, NY 2020, DOI: 10.2173/bow.sittid1.01 [dostęp 2020-08-10] (ang.), Sitta. Publikacja w zamkniętym dostępie – wymagana rejestracja, też płatna, lub wykupienie subskrypcji
  11. ↑ Nuthatches (Sittidae). IBC: The Internet Bird Collection. [dostęp 2020-11-20]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-16)]. (ang.).
  12. ↑ Kruszewicz 2006 ↓.
  13. ↑ The Key to Scientific Names ↓, Sitta [dostęp 2022-02-04].
  14. ↑ The Key to Scientific Names ↓, Dendrophila [dostęp 2022-02-04].
  15. ↑ G.R. Gray: A list of the genera of birds: with their synonyma an indication of the typical species of each genus. London: R. and J.E. Taylor, 1840, s. 18. (ang.).
  16. ↑ The Key to Scientific Names ↓, Callisitta [dostęp 2022-02-04].
  17. ↑ The Key to Scientific Names ↓, Rupisitta [dostęp 2022-02-04].
  18. ↑ Y. Red’kin, M. Konovalova. Systematic notes on Asian birds. 63. The eastern Asiatic races of Sitta europaea Linnaeus, 1758. „Zoologische Verhandelingen”. 80 (5), s. 241–261, 2006. (ang.).
  19. ↑ R.M. Zink, S.V. Drovetski, S. Rohwer. Selective neutrality of mitochondrial ND2 sequences, phylogeography and species limits in Sitta europaea. „Molecular Phylogenetics and Evolution”. 40 (3), s. 679–686, 2006. DOI: 10.1016/j.ympev.2005.11.002. (ang.).

Bibliografia

  • A. Kruszewicz: Ptaki Polski. 2, Wróblowe - ptaki śpiewające. Warszawa: Multico Oficyna Wydawnicza, 2006. ISBN 83-7073-455-3.
  • The Key to Scientific Names, J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca (ang.).
  • Zwierzęta : encyklopedia ilustrowana. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2005. ISBN 83-01-14344-4.
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.