Kolegium jezuitów w Pułtusku
kolegium jezuitów
Ilustracja
Kościół Świętych Apostołów Piotra i Pawła w Pułtusku wraz z budynkiem kolegium
Państwo

 I Rzeczpospolita

Miejscowość

Pułtusk

Data założenia

1566

Data zamknięcia

1773

brak współrzędnych

Kolegium jezuitów w Pułtusku – kolegium prowadzone przez jezuitów w Pułtusku w latach 1566–1773, jedna z największych uczelni ówczesnej Polski.

Założone w 1565 przez biskupa płockiego Andrzeja Noskowskiego, w murowanym budynku z 1555 r. należącym dotąd do szkoły kolegiackiej przy kolegiacie Zwiastowania NMP[1]. Fundację tę biskup uposażył dobrami Boszewo, Przekory i Szelkowo i przyznał mu dziesięcinę ze wsi Borek, Miedzielisz i Strochowka[2], w następnych dekadach stan posiadania kolegium zwielokrotnił się dzięki darowiznom[3].

Pierwsi jezuici przybyli do Pułtuska w 1566 z Braniewa[4] i w lipcu tego roku rozpoczęto nauczanie w kolegium, początkowo tylko dla najniższych klas (klasa gramatyki), a w 1567 i 1568 uruchomiono nauczanie wyższych klas (kolejno: poetyki i retoryki)[5] (organizacja nauczania w szkołach jezuickich patrz: Szkolnictwo jezuickie w Polsce). W 1594 powołano seminarium duchowne i rozszerzono nauczanie dla kleryków i świeckich o grekę, filozofię, teologię i matematykę, w rezultacie czego oprócz kształcenia na poziomie szkoły średniej zaczęto prowadzić edukację o charakterze uczelni wyższej[6]. Przy szkole działał teatr czynny od początku jej działalności wystawiający nie tylko przedstawienia religijne, ale także świeckie, w tym sztuki antyczne[7]. Szkoła okazał się bardzo popularna[8] i liczba uczniów szybko przyrastała: 361 w 1573 r., 600 w 1592 r., 800 w 1610 r., by osiągnąć około 900 (w okresie 1696 do 1773)[9], co spowodowało, że stała się trzecią pod względem liczebności uczniów szkołą ówczesnego Królestwa Polskiego[10]. Do szkoły przyjmowano chłopców ze stanów szlacheckich i mieszczańskich[3]. Wzrost liczby uczniów wymagał rozbudowy szkoły. Od 1571 do 1583 dotychczasowy budynek przebudowano i dobudowano do niego trzy skrzydła tworząc czworoboczny gmach wokół dziedzińca. Architektem tej rozbudowy był Massimo Milanesi[6]. W 1594 wzniesiono w innym miejscu gmach dla klas programu szkoły wyższej[11][12]. W 1613 i w 1646-1653 prowadzone też spore prace budowlane likwidujące skutki dwóch pożarów[13], a od 1659 r. do 1677 r. prace remontowe po zniszczeniach dokonanych przez Szwedów w czasie najazdu szwedzkiego[14][15]. Integralną częścią kolegium była świątynia. Pierwszą ukończono około 1570 r.[16], na jej miejscu postawiono kolejną na przełomie XVI/XVII w.[12], a po jej zniszczeniu w pożarze roku 1646 wzniesiono w innym miejscu trzecią, większą, pod wezwaniem św. Piotra i Pawła, budowaną z przerwami aż do 1702 r.[17] Po kasacie zakonu i likwidacji kolegium w 1773 r. budynki kompleksu spłonęły w pożarze w roku 1798 i w pierwszej ćwierci XIX w. wybudowano w obrębie dawnego zespołu jezuickiego staraniem benedyktynów – ówczesnych właścicieli kompleksu – nową szkołę, zachowaną do dziś[18].

Nowo utworzone kolegium skupiało czołowe postacie kontrreformacji w Polsce. Nauczali tu m.in. Jakub Wujek, autor polskiego przekładu Biblii, matematyk Oswald Krüger, Piotr Skarga, Andrzej Bobola, Wojciech Slaski.

Jego absolwentami byli m.in. kardynał Andrzej Batory, bratanek króla Stefana Batorego, poeta i nadworny kaznodzieja Władysława IV Maciej Kazimierz Sarbiewski, poeta Stanisław Grochowski, kanclerz wielki koronny Jerzy Ossoliński, Jan Chrzciciel Albertrandi.

W 1773, po kasacie zakonu jezuitów, szkołę przejęła powołana przez Sejm Rozbiorowy Komisja Edukacji Narodowej. Prowadzona przez ex-jezuitów do 1781 była czwartą w skali kraju pod względem liczby uczniów szkołą KEN. Przejęta została później przez benedyktynów.

Przypisy

  1. ↑ Stabrowska 2001, s. 103.
  2. ↑ Stanisław Załęski, Jezuici w Polsce. t. IV. Dzieje 153 kolegiów i domów jezuitów w Polsce, Kraków 1905, s. 38-39.
  3. 1 2 Stabrowska 2001, s. 105.
  4. ↑ Stabrowska 2001, s. 103
  5. ↑ Stabrowska 2007, s. 134–135.
  6. 1 2 Stabrowska 2001, s. 104–105.
  7. ↑ Stabrowska 2007, s. 138
  8. ↑ Stabrowska 2007, s. 135.
  9. ↑ Stabrowska 2001, s. 104–106
  10. ↑ Stabrowska 2001, s. 106
  11. ↑ Stabrowska 2001 s. 105.
  12. 1 2 Stabrowska 2007, s. 138.
  13. ↑ Stabrowska 2007, s. 141.
  14. ↑ Stabrowska 2001, s. 106.
  15. ↑ Stabrowska 2007 s. 142.
  16. ↑ Stabrowska 2007 s. 135.
  17. ↑ Stabrowska 2007, s. 142–143.
  18. ↑ Stabrowska 2001, s. 108.

Bibliografia

  • S. Kotarski, Z dziejów szkolnictwa i oświaty w Pułtusku.
  • Stabrowska D., 2001: Zaplecze gospodarcze (piwnice) przy kolegium jezuickim w Pułtusku. Rocznik Mazowiecki, 13: 97-109.
  • Stabrowska D., 2007: Lochy. W: Pułtuskie osobliwości. Wyd.: Muzeum Regionalne w Pułtusku i Sarmatia Artistica Maciej Kamil Jabłoński, Warszawa: 131-148.
  • J. Szczepański, Kolegium jezuickie w Pułtusku (1566-1772). w: Dzieje Gimnazjum i Liceum im. Piotra Skargi w Pułtusku. Ciechanów Pułtusk 1991 s. 18–54
  • J. Szczepański, Zarys dziejów miasta Pułtuska (do 1945), Pułtusk 1987
  • Artur K.F. Wołosz, Przewodnik po Pułtusku, Pułtusk 2000
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.