Koślaczek stożkowaty
Ilustracja
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

liliopodobne (≡ jednoliścienne)

Rząd

szparagowce

Rodzina

storczykowate

Podrodzina

storczykowe

Rodzaj

koślaczek

Gatunek

koślaczek stożkowaty

Nazwa systematyczna
Anacamptis pyramidalis (L.) Rich.[3]
De Orchid. Eur. 33 1817[4]
Morfologia

Koślaczek stożkowaty[5] (Anacamptis pyramidalis (L.) Rich.) – gatunek rośliny z rodziny storczykowatych (Orchidaceae).

Rozmieszczenie geograficzne

Centrum jego występowania stanowi obszar śródziemnomorski, gdzie rośnie we fryganie. Dalej na północ rzadszy, sięga do północnych krańców Wysp Brytyjskich oraz Estonii[6]. Dawniej w Polsce występował w rozproszeniu na Pomorzu Zachodnim, Pojezierzu Mazurskim, w Wielkopolsce, w Ojcowie oraz w okolicach Przemyśla. Następnie zaniknął na tych stanowiskach i nie udawało się go odszukać przez ponad 70 lat[7]. Przez długi czas uważany był za gatunek wymarły, aż do odnalezienia w 2009 r. w dolinie dolnej Odry[8].

Morfologia

Łodyga
Osiąga wysokość do 60 cm. W górnym odcinku często czerwonawa. Wyrasta z podwójnej bulwy, jajowatej lub kulistej[9].
Liście
Dolne równowąskolancetowate, górne pochwiaste i małe[9]. Na łodydze jest 7-12 liści, z czego 2-4 tworzą pojawiającą się dopiero jesienią różyczkę liściową u podstawy łodygi. Liście w różyczce są jajowatolancetowate, bezplamiste, mają długość 8-17 cm i szerokość 0,8-2,1 cm[6].
Kwiaty
Ciemnoczerwone do różowych, zebrane w jeden krótki, stożkowaty kwiatostan, siedzący w kątach błoniastych przysadek o długości 2-9 cm. W jednym kwiatostanie jest 10-80 kwiatów. Jajowatolancetowate boczne listki w zewnętrznym okółku okwiatu mają długość 5-8,5 mm i ustawione są poziomo. Wewnętrzne listki oraz listek środkowy tworzą hełm, którego barwa stopniowo zmienia się od białej poprzez różową do karminowoczerwonej. Trójłatkowa warżka ma długość 6-10 mm, szerokość 8-14 mm i bardzo długą ostrogę. Środkowa jej łatka zazwyczaj jest mniejsza od półokrągłych łatek bocznych. W nasadzie warżki dwie wystające listewki. Szpilkowata ostroga ma długość 8-19 mm, szerokość 0,5-0,9 mm. Pollinarium z wspólną, siodełkowatą nóżką (retinaculum)[6].

Biologia i ekologia

Rozwój
Bylina, geofit. Kwiaty zapylane są przez długotrąbkowe motyle dzienne, kraśnikowate oraz motyle nocne aktywne również za dnia. Kwiaty zwabiają owady barwą i kształtem, jednak nie wytwarzają nektaru. Liczba zawiązywanych owoców jest procentowo dość duża[6].
Siedlisko
Występuje na murawach kserotermicznych, polanach śródleśnych, trawiastych zboczach i w widnych zaroślach. Kwitnie od czerwca do lipca[9]. Jest gatunkiem wapieniolubnym i światłolubnym[6].
Genetyka
Liczba chromosomów 2n = 36, 54, 63, 72[6]. Tworzy mieszańce międzyrodzajowe ze storczykiem cuchnącym (Orchis coriophora), storczykiem samczym (Orchis morio) i Orchis sancta[6].

Zagrożenia i ochrona

Kategorie zagrożenia:

Prawdopodobnie przyczyną niemal całkowitego wyginięcia tego gatunku w Polsce była zmiana sposobu użytkowania łąk i pastwisk[7]. Ponieważ gatunek ten został uznany za wymarły w Polsce, skreślono go z listy roślin chronionych. Ponownie odnaleziony został na zboczu kserotermicznym w dolinie dolnej Odry w 2009[8]. Po tym odkryciu został objęty ochroną gatunkową najpierw na terenie województwa zachodniopomorskiego zarządzeniem Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Szczecinie[14], a następnie na terenie całego kraju[15].

Przypisy

  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. ↑ Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2009-06-08] (ang.).
  3. ↑ The Plant List. [dostęp 2017-03-20].
  4. ↑ The International Plant Names Index. [dostęp 2017-03-20].
  5. ↑ Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1.
  6. 1 2 3 4 5 6 7 H. Baumann, S. Kunkele, R. Lorenz: Storczyki Europy i obszarów sąsiednich. Multico, 2010, s. 9, seria: Flora świata. ISBN 978-83-7073-698-9.
  7. 1 2 Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa: Czerwona księga Karpat Polskich. Kraków: Instytut Botaniki PAN, 2008. ISBN 978-83-89648-71-6.
  8. 1 2 Paweł Pluciński. Ponowne odkrycie koślaczka stożkowatego Anacamptis pyramidalis – gatunku uznanego za wymarły w Polsce. „Przegląd Przyrodniczy”. XXI (1), s. 3–7, 2010. Klub Przyrodników. (pol.).
  9. 1 2 3 Halina Piękoś-Mirkowa, Zbigniew Mirek: Rośliny chronione. Warszawa: Multico Oficyna Wyd., 2006. ISBN 978-83-7073-444-2.
  10. ↑ Red list of plants and fungi in Poland. Czerwona lista roślin i grzybów Polski. Zbigniew Mirek, Kazimierz Zarzycki, Władysław Wojewoda, Zbigniew Szeląg (red.). Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera, Polska Akademia Nauk, 2006. ISBN 83-89648-38-5.
  11. ↑ Kaźmierczakowa R., Bloch-Orłowska J., Celka Z., Cwener A., Dajdok Z., Michalska-Hejduk D., Pawlikowski P., Szczęśniak E., Ziarnek K.: Polska czerwona lista paprotników i roślin kwiatowych. Polish red list of pteridophytes and flowering plants. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk, 2016. ISBN 978-83-61191-88-9.
  12. ↑ Czerwona księga roślin - wykaz - SILESIA PRZYRODA [online], przyroda.katowice.pl [dostęp 2017-11-24] (pol.).
  13. ↑ Zarzycki K., Kaźmierczakowa R., Mirek Z.: Polska Czerwona Księga Roślin. Paprotniki i rośliny kwiatowe. Wyd. III. uaktualnione i rozszerzone.. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody PAN, 2014. ISBN 978-83-61191-72-8.
  14. ↑ Przemysław Łagodzki: Zarządzenie Nr 20/2010 Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Szczecinie z dnia 14 czerwca 2010 r. w sprawie wprowadzenia na terenie województwa zachodniopomorskiego ochrony gatunkowej koślaczka stożkowatego Anacamptis pyramidalis. Dziennik Urzędowy Województwa Zachodniopomorskiego nr 70 poz. 1295. [dostęp 2010-08-03]. (pol.).
  15. ↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 5 stycznia 2012 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin (Dz.U. z 2012 r. poz. 81)
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.