Kościerzyna (gmina wiejska)

Kościerzyna
	gmina wiejska
Herb	Flaga
Państwo	Polska
Województwo	pomorskie
Powiat	kościerski
Data powstania	1 stycznia 1992
TERC	2206042
Siedziba	Urząd Gminy Kościerzyna, ul. Strzelecka 9, 83-400 Kościerzyna
Wójt	Grzegorz Piechowski (od 2010)
Powierzchnia	310,15 km²
Populacja (30.06.2016); • liczba ludności	; 15 862
• gęstość	50,4 os./km²
Nr kierunkowy	58
Tablice rejestracyjne	GKS
	Adres urzędu:ul. Strzelecka 9; 83-400 Kościerzyna
Szczegółowy podział administracyjny
Liczba sołectw	36
	Położenie na mapie województwa pomorskiego Kościerzyna
	Położenie na mapie Polski Kościerzyna
	54°07′N 17°59′E/54,116667 17,983333
	Strona internetowa
	Biuletyn Informacji Publicznej

Kościerzyna – gmina wiejska w województwie pomorskim, w powiecie kościerskim. W latach 1975–1998 gmina położona była w województwie gdańskim.

Gmina Kościerzyna jest największą gminą powiatu kościerskiego. Położona jest na terenie Szwajcarii Kaszubskiej i Borów Tucholskich.

Siedziba gminy to Kościerzyna.

Gmina powstała 1 stycznia 1992 r. przez podział gminy miejsko-wiejskiej na mocy Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 26 września 1991 r.^[2]

Według danych z grudnia 2019 roku gminę zamieszkiwały 15862 osoby, w tym 7973 mężczyzn i 7889 kobiet, przy gęstości zaludnienia 50 osób/km kw.^[3]

Większość mieszkańców gminy posiada kaszubskie korzenie.

4 lipca 2013 r. w gminie Kościerzyna wprowadzono 52 kaszubskie nazwy dla wsi, części wsi i osad (nie wprowadzono dodatkowych nazw dla 1 wsi, 17 części wsi i 5 osad). W poprzedzających wprowadzenie dwujęzyczności konsultacjach społecznych wzięło udział 2014 osób (ponad 18% uprawnionych), spośród których za wprowadzeniem nazw kaszubskich głosowało 97% mieszkańców.

Struktura powierzchni

Według danych z roku 2018 gmina Kościerzyna ma obszar 310,15 km², w tym:

47,38% pokryte lasami;
29,47% gruntami rolnymi;
5,47% jeziorami i rzekami.

Gmina stanowi 26,6% powierzchni powiatu^[3].

Transport

Przez gminę przebiegają: droga krajowa nr 20 (ze Stargardu do Gdyni), droga wojewódzka nr 214 (z Łeby do Warlubia) i droga wojewódzka nr 221 (z Gdańska do Kościerzyny) oraz linie kolejowe: 201 (Nowa Wieś Wielka – Gdynia), 211 (do Chojnic), a w przeszłości 233 (do Pszczółek).

Na terenie gminy funkcjonuje lądowisko Korne.

Przyroda, turystyka i atrakcje

Przez gminę przebiegają trzy szlaki regionalne: „Kaszubski”, „Kamiennych Kręgów” i „Wdzydzki” o łącznej długości 64 km^[4].

Przez gminę Kościerzyna przebiega 80 km szlaków wodnych, jest w niej ponad 60 jezior. Sześć z nich zajmuje powierzchnię ponad 100 ha, największe to jezioro Wdzydze zwane „Kaszubskim Morzem”, które wraz ze swymi ramionami (Radolne, Jeleń i Gołuń) zajmuje powierzchnię 1430 ha. Większość jezior znajduje się w pierwszej klasie czystości, pozostałe w drugiej^[4].

Na terenie gminy Kościerzyna znajduje się najstarszy na ziemiach polskich skansen – Muzeum – Kaszubski Park Etnograficzny we Wdzydzach. Początki Muzeum we Wdzydzach sięgają 1906 r. Jego twórcami byli Teodora i Izydor Gulgowscy. Obecnie, już ponad 100 – letnie, muzeum to 22 ha obszaru położonego nad brzegiem jeziora Gołuń zabudowanego obiektami regionalnej architektury^[5].

Jarmark Wdzydzki – największa na Kaszubach letnia impreza folklorystyczna, która odbywa się w muzeum na wolnym powietrzu. Tradycyjnie – od 1973 r. – dzieje się zawsze w trzecią sobotę i niedzielę lipca na terenie Muzeum we Wdzydzach^[6]. Swoje wyroby wystawiają twórcy ludowi i rękodzielnicy, odbywają się warsztaty wiejskich zajęć i rzemiosł. Jarmarkowi towarzyszą koncerty i występy zespołów folklorystycznych, wiejskich teatrzyków, kabaretów i gawędziarzy. To też okazja do spróbowania specjałów regionalnych kuchni^[7].

Wdzydzki Park Krajobrazowy został utworzony 15 czerwca 1983 roku. Powierzchnia parku wynosi 17,8 tys. ha, w tym lasy i zadrzewienia pokrywają 64% obszaru, grunty orne 10%, a wody powierzchniowe 11%. Park otacza otulina o powierzchni 15,2 tys. ha. W granicach WPK znajdują się grunty administrowane przez pięć gmin: Kościerzyna, Dziemiany, Karsin, Lipusz, Stara Kiszewa oraz Lasy Państwowe, na których gospodarują Nadleśnictwa Kościerzyna i Lipusz. Decyzją obradującej w Paryżu Międzynarodowej Rady Koordynacyjnej programu Człowiek i Biosfera, 2 czerwca 2010 r. Wdzydzki Park Krajobrazowy oraz parki: Tucholski, Wdecki i Zaborski, zostały włączone do Rezerwatu Biosfery „Bory Tucholskie”. Jest to wyznaczony obszar chroniony zawierający cenne zasoby przyrodnicze, między innymi wiele naturalnych ekosystemów wodnych, torfowiskowych i leśnych^[8]. Na terenie Stanicy Wodnej PTTK we Wdzydzach stoi wieża widokowa o wysokości 35,6 m. Ta budowla o drewnianej konstrukcji posiada trzy platformy widokowe, usytuowane na wysokości 10, 20 i 30 metrów. Na najwyższej platformie widokowej zainstalowano lunetę, która przybliża obserwatorom widok na jezioro Wdzydze. Tuż przy obiekcie znajduje się wiata edukacyjna, w której można poznać walory fauny i flory Wdzydzkiego Parku Krajobrazowego. Z wieży widokowej zobaczyć można panoramę Wdzydz i Krzyż Jezior Wdzydzkich z licznymi półwyspami i drugą co do wielkości wyspą jeziorną w Polsce – Ostrowem Wielkim.

Rezerwat Biosfery Bory Tucholskie jest największym rezerwatem biosfery w Polsce, jednym z największych kompleksów leśnych w kraju. Obejmuje swoim zasięgiem obszar o powierzchni 319 525 ha. Ponad 60% powierzchni rezerwatu zajmują lasy. Na tym obszarze zlokalizowanych jest 13 nadleśnictw z 3 RDLP (Toruń, Gdańsk, Szczecinek): Czersk, Dąbrowa, Osie, Przymuszewo, Rytel, Tuchola, Trzebciny, Woziwoda, Zamrzenica, Kaliska, Kościerzyna, Lipusz, Osusznica^[9].

Diabelski Kamień w Owśnicach – jeden z „czarcich głazów” przywleczonych przez lądolód ze Skandynawii do północnej części Polski. Legenda głosi, że tym właśnie kamieniem diabeł chciał zablokować Bramę Wyżynną, żeby pobożni kaszubscy pielgrzymi nie mogli dostać się do Gdańska. Ponieważ diabeł bał się światła, leciał z ogromnym głazem w swoich szponach nocą. Zaskoczyło go jednak pianie koguta, zapowiadające nadchodzący świt. Upuścił kamień z wysoka, wydrążył w nim małą dziurkę i tam się skrył, aby przeczekać do zmierzchu. Rankiem zaskoczeni Kaszubi postanowili, że zamiast stawiać zaplanowaną w tym miejscu kapliczkę, w dziurkę ogromnego głazu wstawią krzyż. Prawdopodobnie we wnętrzu skały diabeł siedzi po dziś dzień. Kamień opisany legendą jest jednym z największych głazów narzutowych na Kaszubach. Jego obwód to aż 13,2 m, szerokość wynosi 4,7 m, a wysokość ponad 2,2 m^[10].

W odległości około 9 km od Kościerzyny, w miejscowości Łubiana, znajduje się największa w Polsce i najnowocześniejsza fabryka porcelany stołowej LUBIANA S.A. Zakład, zatrudniający ponad 1400 osób, produkuje miesięcznie 3,5 mln sztuk wyrobów, a rocznie opuszcza fabrykę ponad 12 000 ton porcelany. Fabryka dostarcza zastawy stołowe do najbardziej renomowanych hoteli – polskich i zagranicznych. Dla chętnych istnieje możliwość zorganizowania wycieczki po fabryce w Łubianie^[11].

W Garczynie, przy jeziorze Garczyn funkcjonuje Powiatowe Centrum Młodzieży. To ośrodek szkolenia żeglarskiego oraz siedziba Uczniowskiego Klubu Sportowego „Wodniacy Garczyn”. Od lipca 2012 roku Klub jest oficjalnie członkiem Pomorskiego Okręgowego Związku Żeglarskiego, a od października 2013 roku członkiem Pomorskiego Okręgowego Związku Motorowodnego i Narciarstwa Wodnego^[12].

Oświata

Szkoły prowadzone przez gminę Kościerzyna:

Szkoła Podstawowa w Kaliskach
Zespół Kształcenia w Łubianie
Szkoła Podstawowa w Kornem
Szkoła Podstawowa w Niedamowie
Zespół Szkolno-Przedszkolny w Nowym Klinczu
Zespół Szkół w Skorzewie
Zespół Szkół w Wąglikowicach
Zespół Kształcenia w Wielkim Klinczu
Szkoła Podstawowa w Wielkim Podlesiu

Folklor

Zespół Folklorystyczny „Kaszubskie Nuty” powstał w 1992 roku. Grupa wywodzi się z Nowego Klincza. Wyróżnieniami zakończyły się występy „Kaszubskich Nut” podczas Przeglądu Kapel i Zespołów Ludowych i Stylizowanych w Szydłowcu, Przeglądu Dziecięcych Zespołów Folklorystycznych Kaszub i Kociewia we Wdzydzach, Kaszubskiego Przeglądu Zespołów Folklorystycznych o „Cytrę Wicka Rogali” w Brusach, Międzynarodowego Festiwalu Spółdzielczych Zespołów Artystycznych „Tęcza Polska” organizowanego przez Krajową Radę Spółdzielczą oraz Urząd Miejski w Polanicy Zdroju. Zespół został uhonorowany odznaką „Zasłużony dla Kultury Polskiej” od Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego^[13].

Koła Gospodyń Wiejskich

Koło Gospodyń Wiejskich z Wąglikowic podczas gminnego Turnieju Kół Gospodyń Wiejskich.

W Gminie Kościerzyna działa 13 Kół Gospodyń Wiejskich. Co roku w Wielkim Klinczu odbywają się gminne Turnieje Kół Gospodyń Wiejskich. Na przestrzeni lat KGW Nowy Klincz, KGW „Sąsiadki Aparatki” z Wielkiego Klincza i KGW Wąglikowice reprezentowały powiat kościerski podczas Wojewódzkich Turniejów Kół Gospodyń Wiejskich^[3]. Największy sukces odniosły „Sąsiadki Aparatki” z Wielkiego Klincza, które w 2014 roku zdobyły wojewódzkie Grand Prix^[14].

Demografia

Dane z 30 czerwca 2004^[15]:

Opis	Ogółem		Kobiety		Mężczyźni
Jednostka	osób	%	osób	%	osób	%
Populacja	12 957	100	6399	49,4	6558	50,6
Gęstość zaludnienia [mieszk./km²]	41,8		20,6		21,1

Liczba ludności na dzień 31 grudnia:

2006 – 13750
2007 – 14017
2008 – 14278
2009 – 14537
2010 – 14791
2011 – 14975
2012 – 15101
2013 – 15215^[16]
30.06.2018 – 15666^[3]
Piramida wieku mieszkańców gminy Kościerzyna w 2014 roku^[1].

Sołectwa gminy Kościerzyna

W skład gminy wchodzi 36 sołectw^[3]: Czarlina, Cząstkowo, Dębogóry, Dobrogoszcz, Gostomie, Grzybowo, Juszki, Kaliska Kościerskie, Kłobuczyno, Korne, Kościerska Huta, Kościerzyna-Wybudowanie, Loryniec, Łubiana, Małe Stawiska, Mały Klincz, Mały Podleś, Niedamowo, Nowa Kiszewa, Nowa Wieś Kościerska, Nowy Klincz, Nowy Podleś, Puc, Rotembark, Sarnowy, Skorzewo, Stawiska, Sycowa Huta, Szarlota, Szenajda, Wąglikowice, Wdzydze, Wielki Klincz, Wielki Podleś, Wieprznica, Zielenin

Sołectwa gminy Kościerzyna
Sołectwo	Powierzchnia ha	Liczba mieszkańców	Miejscowości
Czarlina	370,9886	139	Czarlina, Czarlina-Osada, Skoczkowo
Częstkowo	823,6937	173	Częstkowo, Fingrowa Huta, Ludwikowo
Dębogóry	267,3155	145	Dębogóry
Dobrogoszcz	429,5516	204	Dobrogoszcz
Gostomie	165,3394	174	Gostomie, Glinki, Plon, Wygoda, Złotowo
Grzybowo	1213,2220	230	Grzybowo, Grzybowski Młyn
Juszki	801,2657	118	Dębrzyno, Juszki
Kaliska	904,0946	445	Kaliska Kościerskie
Kłobuczyno	1395,4928	620	Kłobuczyno
Korne	1968,3681	512	Kania, Korne, Nowa Karczma
Kościerska Huta	269,8810	424	Kościerska Huta
Kościerzyna Wybudowanie	195,4170	672	Kościerzyna-Wybudowanie
Loryniec	850,2495	174	Loryniec, Szludron, Wawrzynowo
Łubiana	1423,7591	2357	Łubiana
Małe Stawiska	232,7800	54	Małe Stawiska
Mały Klincz	635,4916	487	Mały Klincz
Mały Podleś	272,2100	128	Mały Podleś
Niedamowo	1166,6962	438	Kowalki, Niedamowo, Smolniki, Piekło, Nowe Niedamowo
Nowa Kiszewa	503,6601	257	Nowa Kiszewa
Nowa Wieś	625,9827	347	Nowa Wieś Kościerska
Nowy Klincz	566,4071	813	Nowy Klincz, Wętfie
Nowy Podleś	186,3241	118	Nowy Podleś
Puc	538,1283	215	Dąbrówka, Puc
Rotembark	389,2224	165	Rotembark
Sarnowy	507,4113	222	Sarnowy
Skorzewo	1734,7055	1606	Skorzewo, Młyn-Skorzewo
Stawiska	498,5900	291	Stawiska
Sycowa Huta	1266,5743	201	Lizaki, Sycowa Huta
Szarlota	2223,1430	190	Kościerzyna-Stare Nadleśnictwo, Rybaki, Szarlota, Wierzysko-Leśnictwo
Szenajda	669,700	75	Szenajda
Wąglikowice	804,5827	533	Czplewo, Wąglikowice
Wdzydze	2558,0591	212	Gołuń, Kruszyna, Wdzydze, Zabrody, Krzyż
Wielki Klincz	1377,8386	2321	Gościeradz, Graniczny Młyn, Jeziorki, Wielki Klincz
Wielki Podleś	589,9637	298	Wielki Podleś
Wieprznica	830,7024	105	Czarne Pustkowie, Garczyn, Owśnice, Wieprznica
Zielenin	630,5431	204	Będominek, Kula Młyn, Zielenin

Miejscowości niesołeckie

Będominek, Czarlina-Osada, Czarne Pustkowie, Dębrzyno, Dąbrówka, Fingrowa Huta, Garczyn, Gołuń, Gościeradz, Grzybowski Młyn, Kania, Kruszyna, Kula-Młyn, Lizaki, Ludwikowo, Nowa Karczma, Owśnice, Owśniczka, Plon, Rybaki, Skoczkowo, Smolniki, Szludron, Wawrzynowo, Wygoda, Wętfie, Zabrody, Złotowo.

Ochrona przyrody

Rezerwat przyrody Czapliniec w Wierzysku

Data uznania: 1981-01-01

Powierzchnia [ha]: 10,3300

Rodzaj rezerwatu: leśny

Typ rezerwatu: fitocenotyczny

Podtyp rezerwatu: zbiorowisk leśnych

Typ ekosystemu: leśny i borowy

Podtyp ekosystemu: lasów nizinnych

Wdzydzki Park Krajobrazowy

Data utworzenia: 1983-06-15

Powierzchnia [ha]: 17832,0000

Kaszubski Park Krajobrazowy

Data utworzenia: 1983-06-15

Powierzchnia [ha]: 33202,0000

Obszar chronionego krajobrazu Gowidliński

Data wyznaczenia: 1994-12-10

Powierzchnia [ha]: 14736,0000

Opis wartości przyrodniczej i krajobrazowej: Gowidliński Obszar Chronionego Krajobrazu charakteryzuje się silnie rozbudowaną siecią hydrograficzną z licznymi jeziorami w tym lobeliowymi (Miemino, Długie i inne). Jeziora Gowidlińskie i Mausz należą do większych na Pojezierzu Kaszubskim. Powierzchnia 14736 ha.

Zespół przyrodniczo-krajobrazowy Rynna Raduńska

Data ustanowienia: 1998-09-29

Powierzchnia [ha]: 3137,0000

Obszar chronionego krajobrazu Lipuski

Data wyznaczenia: 1994-12-10

Powierzchnia [ha]: 17148,0000

Opis wartości przyrodniczej i krajobrazowej: Lipuski Obszar Chronionego Krajobrazu zajmuje tereny leśne i dolinę Wdy, położone na zachód i północny zachód od Wdzydzkiego Parku Krajobrazowego. Większość powierzchni zajmują pola sandrowe porośnięte lasem sosnowym. Rzeźbę terenu urozmaicają ciągi moren czołowych i dennych, a przede wszystkim układ rynien w rejonie Lipusza. Liczne są jeziora wytopiskowe i rynnowe. Przepływająca przez ten obszar rzeka Wda oraz jej dopływ Trzebiocha, są rzekami czystymi i miejscem tarła troci wdzydzkiej. Powierzchnia wynosi 171,48 km².

Obszar chronionego krajobrazu Doliny Wierzycy

Data wyznaczenia: 1994-12-10

Powierzchnia [ha]: 10784,0000

Opis wartości przyrodniczej i krajobrazowej: Opis wartości przyrodniczej i krajobrazowej: Obszar Chronionego Krajobrazu Doliny Wierzycy został objęty ochroną ze względu na bardzo duże walory krajobrazowe i estetyczne związane z bogatą raeźbą terenu oraz zgrupowanie interesujących gatunków flory i fauny. Dolina rzeki Wierzycy charakteryzuje się bogactwem elementów morfologicznych takich jak dno z meandrującym silnie korytem i starorzeczami, zbocza z systemem terasów. Wierzyca łączy się z wieloma jeziorami. Jednym z ciekawszych ze względu na bogatą awiofaunę jest jez. Krąg. Dużą wartością przyrodniczą odznaczają się dobrze zachowane lasy bukowo-dębowe w pobliżu miejscowości Pogódki.

Obszar chronionego krajobrazu Polaszkowski

Data wyznaczenia: 1994-12-10

Powierzchnia [ha]: 2448,0000

Opis wartości przyrodniczej i krajobrazowej: Polaszkowski Obszar Chronionego Krajobrazu obejmuje centralną część Pojezierza Polaszkowsko-Grabowskiego. Wyznaczony został ze względu na walory krajobrazowe ciągu jezior rynnowych (Wierzchołek, Średnik, Gubel, Sobącz, Małe Liniewskie i Polaszkowskie) otoczonych pagórkami moreny czołowej i dennej.

Zespół przyrodniczo-krajobrazowy Rynna Dąbrowsko-Ostrzycka

Data ustanowienia: 1998-09-29

Powierzchnia [ha]: 1756,0000

Obszar natura 2000 Leniec nad Wierzycą

Data wyznaczenia: 2011-03-01

Kod obszaru: PLH220073