Kościół Marcina Lutra
kościół parafialny
Państwo

 Polska

Miejscowość

Bydgoszcz

Wyznanie

protestanckie

Kościół

ewangelicko-augsburski

Imię

Marcin Luter

Położenie na mapie Bydgoszczy
Mapa konturowa Bydgoszczy, blisko centrum na lewo znajduje się punkt z opisem „Kościół Marcina Lutra”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, blisko centrum na lewo u góry znajduje się punkt z opisem „Kościół Marcina Lutra”
Położenie na mapie województwa kujawsko-pomorskiego
Mapa konturowa województwa kujawsko-pomorskiego, blisko centrum na lewo znajduje się punkt z opisem „Kościół Marcina Lutra”
Ziemia53°06′53″N 17°59′23″E/53,114722 17,989722

Kościół Marcina Lutra – kościół ewangelicki w Bydgoszczy, wybudowany w 1906 roku, spalony we wrześniu 1939 roku w wyniku działań wojennych i rozebrany w 1945 wkrótce po zakończeniu wojny.

Położenie

Kościół znajdował się przy ul. Leszczyńskiego 42-44[1] na osiedlu Szwederowo w Bydgoszczy. Stał nieopodal katolickiego kościoła pw. Matki Boskiej Nieustającej Pomocy, który wybudowano w latach 1926–1928.

Historia

Budowa kościoła odbyła się w kontekście intensywnego rozwoju ewangelickiej architektury sakralnej w Bydgoszczy i na jej przedmieściach w końcu wieku XIX i na początku XX. Wówczas wzniesiono na tym terenie osiem zborów ewangelicko-unijnych, w większości neogotyckich, licowanych czerwoną cegłą.

Gmina ewangelicko-unijna na terenie Szwederowa, składająca się niemal wyłącznie z wyznawców narodowości niemieckiej uzyskała zgodę na budowę własnej świątyni na początku XX w. razem z gminą na Wilczaku, Okolu, Czyżkówku oraz Małych Bartodziejach.

Projekt świątyni autorstwa królewskiego okręgowego inspektora budowlanego Ismara Hermanna powstał w 1904 roku. Następnie przekazano go do Berlina, gdzie został zatwierdzony w Ministerstwie Robót Publicznych przez Friedricha Oskara Hossfelda – architekta, nadzorcę wszelkich prac w zakresie budownictwa sakralnego na obszarach znajdujących się pod zaborem pruskim[uwaga 1]. Równolegle, przy udziale tych samych autorów i zatwierdzających zrealizowano projekt kościoła ewangelickiego dla parafii Wilczak[2].

Głównym realizatorem prac budowlanych był przedsiębiorca z Bydgoszczy Carl Rose[uwaga 2]. Prace przy wznoszeniu i wyposażeniu kościoła ukończono w 1906 r.

Świątynia służyła niemieckiej gminie kościoła ewangelicko-unijnego do 1945 r., chociaż liczba ewangelików po 1920 r. w Bydgoszczy, a na Szwederowie w szczególności, znacznie się zmniejszyła[uwaga 3]. Według przybliżonych danych w przeddzień wybuchu II wojny światowej na obszarze Szwederowa mieszkało około 100 protestantów.

3 września 1939 r. podczas odwrotu wojsk polskich z Pomorza doszło do stłumienia dywersji niemieckiej w Bydgoszczy, co propaganda hitlerowska okrzyknęła „Krwawą Niedzielą”. Z wież kilku zborów ewangelickich, użytkowanych przez mniejszość niemiecką strzelano do żołnierzy wojska polskiego. Kościół Marcina Lutra był jednym z punktów oporu dywersantów. W efekcie spontanicznego tłumienia dywersji przez wojsko i mieszkańców miasta, kościół został ostrzelany. Do licznych starć doszło również 4 września 1939 roku[3]. Szczególnie intensywne boje toczono na ulicach Bielickiej, Orlej i Żuławy między dywersantami niemieckimi a żołnierzami 5 kompanii strzeleckiej 62 Pułku Piechoty Wlkp[1]. W trakcie walk kościół został spalony. Wehrmacht, który wkroczył później do miasta, dokonał na mieszkańcach dzielnicy krwawego odwetu[uwaga 4].

Ruiny spalonego kościoła pozostały do końca wojny, a rozebrane zostały po jej zakończeniu.

Architektura

Kościół zbudowany został w stylu neogotyku, popularnie stosowanym w Bydgoszczy w architekturze sakralnej na początku XX w.

Układ, architektura oraz detale były podobne do występujących w świątyni ewangelickiej na Wilczaku.

Jednakże w odróżnieniu od tamtejszej świątyni bryła kościoła była niesymetryczna, z wieżą dostawioną z lewej strony nawy głównej. W wieży znajdowało się wejście oraz klatka schodowa wiodąca do empory we wnętrzu kościoła.

Dąb Marcina Lutra

W 2009 r. Rada Miasta Bydgoszczy ustanowiła w mieście 10 nowych pomników przyrody[4]. Jednym z nich jest dąb szypułkowy z rozwiniętą koroną o obwodzie pnia 250 cm, który rośnie przed frontem dawnego kościoła luterańskiego. Dąb ten posadzono 10 listopada 1883 r. z okazji 400-lecia urodzin Marcina Lutra.

Zobacz też

Uwagi

  1. ↑ Zaprojektował w Bydgoszczy kościół pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa
  2. ↑ Umowa między architektem i wykonawcą dla kościołów na Szwederowie i Wilczaku została podpisana w tym samym dniu 13 października 1904 roku
  3. ↑ Już w 1910 r. Polacy stanowili ponad połowę ogółu mieszkańców Szwederowa
  4. ↑ Niemcy przeprowadzili obławy i rewizje w polskich domach. Rozstrzelali wtedy ponad stu mieszkańców Szwederowa

Przypisy

  1. 1 2 Umiński Janusz. Parafia pw. Matki Boskiej Nieustającej Pomocy (1920–1998). [w.] Kalendarz Bydgoski 1999
  2. ↑ Derkowska-Kostkowska Bogna, Winter Piotr. Z historii zboru ewangelickiego na Wilczaku. [w.] Kalendarz Bydgoski 1998
  3. ↑ Krótka historia Szwederowa [dostęp 2009-06-03]
  4. ↑ Pomniki przyrody w Bydgoszczy www.bydgoszcz.pl. bydgoszcz.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-12-03)]. (kopia z Internet Archive)

Bibliografia

  • Bryll Stefan ks. Świątynie utracone. Bydgoska architektura sakralna minionych wieków. Bydgoszcz 2008
  • Derenda Jerzy. Piękna stara Bydgoszcz – tom I z serii Bydgoszcz miasto na Kujawach. Praca zbiorowa. Towarzystwo Miłośników Miasta Bydgoszczy. Bydgoszcz 2006
  • Derkowska-Kostkowska Bogna, Winter Piotr. Z historii zboru ewangelickiego na Wilczaku. [w.] Kalendarz Bydgoski 1998
  • Kuberska Inga: Architektura sakralna Bydgoszczy w okresie historyzmu. [w.] Materiały do dziejów kultury i sztuki Bydgoszczy i regionu. Zeszyt 3. Bydgoszcz 1998
  • Rogalski Bogumił. Architektura sakralna Bydgoszczy dawniej i dziś. [w.] Kronika Bydgoska XII (1990). Bydgoszcz 1991
  • Umiński Janusz. Parafia pw. Matki Boskiej Nieustającej Pomocy (1920-1998). [w.] Kalendarz Bydgoski 1999

Linki zewnętrzne

This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.