Kebir Dżami^[1] (krymskotat. Kebir Cami; ukr. Кебір-Джамі – Kebir-Dżami; ros. Кебир-Джами – Kebir-Dżami) – meczet w Symferopolu, przy ul. Kurczatowa 4, zabytek architektury Tatarów krymskich z XVI w. Główny (piątkowy) meczet w Symferopolu i na całym Krymie^[2][3], najstarsza budowla w mieście^[4].

Historia

Według lokalnej tradycji meczet został wzniesiony w 1508 r., co wskazuje tablica z inskrypcją arabską umieszczona nad wejściem do budynku^[5]. Badania przeprowadzone na początku lat 90. XX w. wskazały jednak, że budynek w rzeczywistości powstał sześć lat wcześniej^[1]. Tablica informuje również o ufundowaniu meczetu przez Abdurachmana-beka-Alego, „na chwałę chana Mengli Gireja”. Od białej bryły budynku, wyłożonego wapniem, brała swoją nazwę tatarska osada Akmescit (dosł. Biały Meczet), która po przyłączeniu Krymu do Rosji w 1783 r. została przekształcona w miasto Symferopol^[5].

W 1736 r. meczet został spalony przez wojsko rosyjskie pod dowództwem Burkharda Christopha Münnicha^[2]. Cztery lata później został odbudowany^[1]. Ponownie odnowiony w 1772 r., został w tym samym czasie rozbudowany w kierunku północnym, gdyż dla rosnącej wspólnoty muzułmańskiej był zbyt mały^[5]. W 1776 r. został uszkodzony, gdy pod jego murami doszło do bitwy między wojskami wspieranego przez Rosję chana Şahina Gireja a Tatarami, którzy się przeciwko niemu zbuntowali^[2].

W 1907 r. meczet został gruntownie przebudowany i ponownie powiększony. Po tej przebudowie stał się głównym (piątkowym) meczetem w Symferopolu^[5].

Według części źródeł meczet był czynny także po rewolucji październikowej, w ZSRR przed II wojną światową^[6]. Po wojnie i deportacji Tatarów krymskich został opuszczony^[5]. Władze radzieckie umieściły w nim pracownię introligatorską^[5]. Według innego źródła meczet został odebrany wiernym i zaadaptowany na cele świeckie już w latach 30. XX wieku^[1]. Funkcjonowanie pracowni introligatorskiej doprowadziło do znacznego zniszczenia budynku, gdyż maszyny używane w warsztacie wywoływały wibracje, uszkadzające ściany, zaś używane przy pracy chemikalia niszczyły wapień, jakim wyłożono ściany budowli^[1].

Zrujnowany obiekt został zwrócony gminie muzułmańskiej w 1989 r.^[5] Został gruntownie wyremontowany, czy raczej wzniesiony od nowa^[1][2]. W toku renowacji odbudowano minaret i odtworzono, na podstawie XVI-wiecznych wzorców, mihrab^[1]. Kebir Dżami ponownie zaczął pełnić funkcję głównego meczetu w Symferopolu, przy nim zlokalizowano siedzibę muftiego Krymu^[2], a równocześnie krymscy Tatarzy podjęli starania na rzecz budowy obszerniejszego meczetu piątkowego w mieście^[1]. Jego budowa została jednak rozpoczęta dopiero w 2015 r.^[7]

Architektura

Kebir Dżami jest budowlą wzniesioną na planie prostokąta o wymiarach 18x14 metrów. Budynek pierwotnie wieńczyła kopuła, nakrywająca salę modlitewną o wymiarach 7x7 metrów. Podczas odbudowy meczetu w latach 90. kopułę tę zastąpiono kopułą fałszywą, odgrodzoną płaskim sufitem wewnątrz, z zewnątrz zaś widoczną. Okna budynku, zapewniające odpowiednie oświetlenie sali modlitewnej, rozmieszczono w dwóch rzędach: ostrołukowe w górnym, prostokątne w dolnym^[1]. Meczet utrzymany jest w stylu architektonicznym typowym dla islamskiej architektury tureckiej^[2].

Przypisy