 Kazimierz Gorzkowski w czasie chrztu Katarzyny Piskorskiej w 1938 roku | |
 porucznik | |
| Data i miejsce urodzenia |
6 grudnia 1899 |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci |
8 stycznia 1983 |
| Przebieg służby | |
| Lata służby |
1918–1946 |
| Siły zbrojne | |
| Stanowiska |
Szef kolportażu prasy Służby Zwycięstwu Polski |
| Główne wojny i bitwy |
I wojna światowa, |
| Późniejsza praca | |
| Odznaczenia | |
  _4r_BAR.svg.png.webp){kind=small}      | |
Kazimierz Andrzej Gorzkowski, ps. Andrzej, AS, Brzeszczot, Andrzej Gierałt, Godziemba, Andrzej Godziemba, Janusz, Piast, Kazimierz Pieracki, Andrzej Sokolnicki, Wolf, Andrzej Wolf, Żuliński (ur. 6 grudnia 1899 w Ułężu, zm. 8 stycznia 1983 w Warszawie) – harcerz, oficer Wojska Polskiego i Armii Krajowej, działacz niepodległościowy, więzień PRL[1].
Młodość
Kazimierz Gorzkowski urodził się w 1899 roku w Ułężu Górnym, leżącym wtedy w powiecie garwolińskim (obecnie w powiecie ryckim). Był synem Andrzeja i Rozalii z Rezaków. W roku 1912 rozpoczął naukę w gimnazjum w Lublinie (w tzw. Szkole Lubelskiej). W czasie nauki w tej szkole należał do skautowej drużyny im. Romualda Traugutta i redagował pismo uczniowskie „Polska”.
Po skończeniu nauki w liceum organizował skauting w Końskowoli, gdzie w listopadzie 1915 roku wstąpił do Polskiej Organizacji Wojskowej. W 1917 roku ukończył Szkołę Podoficerską i w tym samym roku został instruktorem w Obwodzie POW Puławy. W listopadzie 1918 roku, będąc komendantem POW podobwodu Końskowola, brał udział w rozbrajaniu Niemców w Końskowoli i okolicznej gminie, a następnie – na czele tzw. batalionu puławskiego – przyjechał do Lublina, gdzie ochotniczo wstąpił do batalionu odsieczy Lwowa. W 1919 i 1920 roku walczył w 23. (do lipca 1920 roku) i 201 (od lipca 1920 roku) pułku piechoty. W czasie wojny polsko-bolszewickiej był czterokrotnie ranny, ostatni raz w czasie bitwy o Warszawę. Dostał się wtedy do niewoli, z której zbiegł.
Później brał udział w zdobyciu Wilna. Został zdemobilizowany w 1921 roku.
Dwudziestolecie międzywojenne
W latach 1921–1922 Gorzkowski organizował Związek Strzelecki w powiecie puławskim. Wkrótce jednak przeniósł się do Warszawy, gdzie zaczął aktywnie organizować Związek Harcerstwa Polskiego. Od 1923 roku był sekretarzem Komendy Chorągwi Warszawskiej. W tym czasie poznał i zaprzyjaźnił się z Tomaszem Piskorskim. W harcerstwie pełnił funkcje Członka Komendy Chorągwi Mazowieckiej, Przewodniczącego Komisji Dyscyplinarnej w Kwaterze Głównej ZHP i Kierownika Wydziału Mniejszości Narodowych w Kwaterze Głównej ZHP (tuż przed II wojną światową).
Wraz z Wacławem Błażejewskim założył w 1937 roku wydawnictwo „Godziemba”, które było czynne również w czasie II wojny światowej.
W latach 30. pracował w Państwowym Banku Rolnym, gdzie awansował na stanowisko sekretarza dyrektora PBR. W tym czasie współwydawał – z Józefem Sosnowskim – pismo „Polska Młodych”.
II wojna światowa
Jako dowódca plutonu 36 pułku piechoty Legii Akademickiej brał udział w obronie Warszawy we wrześniu 1939 roku. Odznaczył się wtedy (w nocy z 11 na 12 września) bohaterskim atakiem na Okęcie. We wrześniu 1939 roku był dwukrotnie ranny, wzięty do niewoli. Udało mu się zbiec i wrócić do Warszawy.
Rozpoczął działalność podziemną w październiku 1939 roku. Był niezwykle aktywny na wielu polach działalności konspiracyjnej. Był m.in.: szefem kolportażu SZP, kierownikiem jednego z referatów kontrwywiadu organizacji „Muszkieterzy”, kierownikiem referatu więziennego Komendy Okręgu Warszawskiego oraz Komendy Głównej ZWZ-AK, zastępcą szefa BIP Okręgu Warszawa-Miasto, kierownikiem działu Akcje Specjalne Podwydziału „N”[2] oraz członkiem KG Organizacji Małego Sabotażu „Wawer”, jako zastępca Aleksandra Kamińskiego (Gorzkowski stworzył wcześniej analogiczną organizację „Palmiry”, która w 1941 roku połączyła się z Wawrem).
Zorganizował tzw. komórkę więzienną (komórkę utrzymującą łączność z więźniami Pawiaka), znaną pod nazwą „komórka Andrzeja”. Wydawała ona m.in. codzienny biuletyn „AA” (Agencja Andrzeja), który z czasem przekształcił się w pierwsze w Warszawie codzienne pismo konspiracyjne „Dzień”. Komórka ta wydawała również pismo satyryczne „Lipa” (od października 1940 roku do 1942 roku): „Wesołe pismo, wychodzi w Polsce w dniach grozy”. Lipa połączyła się z satyryczną Szpilką w grudniu 1940 roku. Była tygodnikiem/dwutygodnikiem.
Po aresztowaniu łączniczki w mieszkaniu Janiny Chlebowskiej 28 kwietnia 1941 roku zgłosił się ochotniczo do zadania wykradzenia z depozytu więzienia na Pawiaku kuchenki elektrycznej z ukrytymi w niej istotnymi dokumentami. Akcja powiodła się i Gorzkowski za to dokonanie został odznaczony Krzyżem Walecznych.
Był również współpracownikiem Biuletynu Informacyjnego.
W ramach pracy w dziale IV Podwydziału „N”, BIP-u KG AK, stał na czele tzw. Komisji Terroru Moralnego, której działalność polegała głównie na wysyłce fikcyjnych zarządzeń, ostrzeżeń i wyroków do Niemców i volksdeutschów w Generalnym Gubernatorstwie. Po pewnym czasie – zagrożony dekonspiracją i aresztowaniem – zawiesił swoją działalność (pracy w „Wawrze” i w akcji „N”) na 3 miesiące (na własną prośbę został zwolniony z funkcji kierownika komórki więziennej i przeniesiony do rezerwy).
Po upływie tych 3 miesięcy, aż do wybuchu powstania warszawskiego kierował działem IV Akcji „N”.
Po upadku powstania dostał się do niewoli i przebywał w Oflagu II D Gross-Born, skąd znów udało mu się szybko zbiec i wrócić do kraju, gdzie kontynuował działalność konspiracyjną (do chwili aresztowania w 1946 roku).
Po wojnie
Po wyzwoleniu, w roku 1946 został aresztowany i skazany na 15 lat więzienia. W 1956 roku został zwolniony i zrehabilitowany. Po wyjściu z więzienia podjął pracę w Muzeum Narodowym w Warszawie, gdzie został kierownikiem działu gospodarczego. W późniejszym czasie oddelegowano go do pracy w związku zawodowym. Przez ten czas działał w ZHP, będąc członkiem Kręgu Instruktorskiego „Wigry”.
1 stycznia 1972 roku przeszedł na emeryturę, później pracował w niepełnym wymiarze w Muzeum Narodowym.
Po śmierci został pochowany na warszawskim Cmentarzu Czerniakowskim.
Pozostały po nim szczątkowe zapiski z podziemia (z lat 1939–1941), znane jako „Kronika Andrzeja” (wydane przez PWN w 1989 roku).
Niektóre z notatek Gorzkowskiego z czasu wojny, związane z kolejnictwem, cytowane są w Kurierze PKP nr 35 z 2007 roku[3].
Ordery i odznaczenia
- Krzyż Srebrny Orderu Virtuti Militari (grudzień 1944) – we wniosku napisano m.in.: „odważny, ideowy, niezmordowany w pełnej poświęcenia i wydajnej pracy. Oddał pracy konspiracyjnej nieocenione usługi”
- Krzyż Niepodległości (28 grudnia 1933)[4]
- Krzyż Walecznych (czterokrotnie: 1921 – dwukrotnie, 1939, 1941)
- Srebrny Krzyż Zasługi
- Krzyż Zasługi Wojsk Litwy Środkowej[5]
Awanse
- sierżant podchorąży – 1921
- podporucznik – 11 listopada 1941
- porucznik – 1943.
Życie prywatne
Gorzkowski ożenił się pod koniec lat 20. z Marią Kuczyńską, mieli córkę Annę (1930–2005), żonę Janusza Krasińskiego w latach 1953–1963.
Był ojcem chrzestnym Katarzyny Piskorskiej.
Z zamiłowania był historykiem i bibliofilem.
Przypisy
- ↑ Radosław „Butryk” Butryński: Gorzkowski Kazimierz Andrzej. Polska Podziemna. [dostęp 2011-07-20].
- ↑ Anna Paluch: Akcje Specjalne „N” w latach 1942-1944. Teka Kom. Hist OL PAN, 2005, 2 28-41. [dostęp 2011-07-20]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-11-07)].
- ↑ Teresa Masłowska: Kurier PKP nr 35 str. 12. 2007-09-02. [dostęp 2015-04-20].
- ↑ M.P. z 1934 r. nr 23, poz. 35 - zamiast uprzednio nadanego Medalu Niepodległości (M.P. z 1933 r. nr 63, poz. 81) „za pracę w dziele odzyskania niepodległości”.
- ↑ Sikorski 2018 ↓, s. 199.
Bibliografia
- Marek Gałęzowski: Wierni Polsce. Ludzie konspiracji piłsudczykowskiej 1939–1947. Warszawa: Wydawnictwo Literackie, 2005, s. 171–185, seria: Biblioteka „Niepodległości”. ISBN 978-83-88736-65-0.
- Kazimierz Gorzkowski, Kroniki Andrzeja: Zapiski z podziemia 1939–1941, PWN, Warszawa, 1989, ISBN 83-01-06438-2 (przygotowanie do druku, wstęp i przypisy Tomasza Szaroty) – rejestracja wydarzeń z terenu całego okupowanego kraju – opracowywane dla potrzeb tajnej prasy i Wojskowego Biura Historycznego ZWZ-AK. Służyć miały w przyszłości jako materiał do badań nad dziejami narodu polskiego w latach II wojny światowej.
- Andrzej Krzysztof Kunert: Słownik biograficzny konspiracji warszawskiej 1939–1944. Tom I. Warszawa: Instytut Wydawniczy PAX, 1987, s. 72–74. ISBN 83-211-0739-7.
- Tomasz Sikorski, Z krzyżem harcerskim w bój 1914–1921, Wybrane pamiątki, wyd. 1, Warszawa: SIKORSKY, Tomasz Sikorski, Oficyna Pamiątki Przeszłości, 2018, ISBN 978-83-935946-4-1.
- Janusz Wojtycza (red.), Harcerski Słownik Biograficzny, t. 3, Warszawa: Muzeum Harcerstwa – Marron Edition, 2012, s. 66–70, ISBN 978-83-932229-2-6.