Karol Orłoś

kapitan pilot-obserwator
Data i miejsce urodzenia	9 lipca 1894 Humań, Imperium Rosyjskie
Data i miejsce śmierci	25 lipca 1931 Dęblin, II Rzeczpospolita
Przebieg służby
Lata służby	od 1918
Siły zbrojne	Armia Imperium Rosyjskiego Wojsko Polskie
Formacja	Lotnictwo Wojska Polskiego
Jednostki	36 pułk piechoty Legii Akademickiej, 1 eskadra wywiadowcza, 1 pułk lotniczy
Stanowiska	dowódca eskadry szkolnej Oficerskiej Szkoły Lotnictwa
Główne wojny i bitwy	I wojna światowa, wojna polsko-bolszewicka
Późniejsza praca	lotnictwo
Odznaczenia

Karol Orłoś (ur. 9 lipca 1894 w Udyczu koło Humania, w guberni kijowskiej Imperium Rosyjskiego, zginął 25 lipca 1931 w Dęblinie) – kapitan pilot i obserwator Wojska Polskiego, kawaler Orderu Virtuti Militari. Brat Henryka Orłosia, mykologa, pracownika Instytutu Badawczego Leśnictwa i Jerzego Orłosia, lotnika myśliwskiego dywizjonu 307.

Służba wojskowa

W szkole działał w tajnych stowarzyszeniach polskich (w „Bratniej Pomocy Młodzieży Polskiej” i w „Kole Młodzieży Polskiej”)^[1]. W latach 1913–1915 był wydawcą nielegalnych pism („Pierwsze Wzloty” i „Promień Wolności”)^[2]. W 1914 złożył egzamin dojrzałości. Z chwilą wybuchu I wojny światowej udało mu się uniknąć poboru do armii carskiej. W maju 1916, po zdaniu matury, został powołany do armii carskiej^[3]. Służył w 5 Kijowskiej Szkole Chorążych, 22 Zapasowej Brygadzie Piechoty w Żytomierzu i zapasowym batalionie w Carycynie^[4].

12 listopada 1918 r. przyjechał do Polski i natychmiast wstąpił do wojska. Został przydzielony do 36 pułku piechoty Legii Akademickiej. Od 9 stycznia do 2 lipca 1919 był uczniem Klasy „K” Szkoły Podchorążych Piechoty^[5]. Później ukończył kurs obserwatorów lotniczych i został przydzielony do 18 eskadry, a następnie do 1 eskadry wywiadowczej. Wziął czynny udział w wojnie polsko-bolszewickiej^[6]. Za odwagę i poświęcenie został odznaczony orderem Virtuti Militari oraz Polową Odznaką Obserwatora. Otrzymał także pochwałę w rozkazie Naczelnego Dowództwa^[7].

Po wojnie ukończył Niższą i Wyższą Szkołę Pilotów, a następnie przez parę lat pracował w Zakładach Mechanicznych E. Plage i T. Laśkiewicz w Lublinie jako kontroler wojskowy. W 1924 pełnił służbę w Centralnych Zakładach Lotniczych, pozostając oficerem nadetatowym 1 pułku lotniczego. 1 grudnia 1924 awansował na kapitana ze starszeństwem z dniem 15 sierpnia 1924 i 22. lokatą w korpusie oficerów aeronautyki.

W 1925 został przeniesiony do Oficerskiej Szkoły Lotnictwa w Grudziądzu (od 1927 w Dęblinie). W Szkole piastował stanowisko dowódcy eskadry szkolnej, a następnie szefa pilotażu.

Okoliczności śmierci i kontrowersje

25 lipca 1931, o godz. 4:25, zginął w Dęblinie w kolizji z innym samolotem szkolnym^[8][9]. Była to jedna z najtragiczniejszych katastrof w lotnictwie wojskowym II RP. Obok kapitana Karola Orłosia, zginęli w niej piloci: por. Bolesław Bogowski i kpr. Konrad Rykowski^[10]. Sama katastrofa została opisana w PRL przez pisarza Janusza Meissnera w książkach „Wiatr w podeszwach” i „Pilot gwiaździstego znaku”. Prawdziwość przedstawionych przez Meissnera faktów, który jak sam twierdził, był świadkiem tej katastrofy, została zakwestionowana przez innego – faktycznego – świadka katastrofy, późniejszego dowódcę Dywizjonu 303, Witolda Urbanowicza. Ten, w liście z 1 listopada 1974 roku do rodziny Karola Orłosia, dokładnie opisał całe zdarzenie i rolę Meissnera w tych wydarzeniach. List był przeznaczony do publikacji właśnie w celu obrony dobrego imienia Karola Orłosia, ale wydawnictwo „Iskry” (wydawca Meissnera) odmówiło wówczas opublikowania samego listu czy też sprostowania i nie chciało angażować się w tę sprawę. Broniący honoru swego stryja pisarz Kazimierz Orłoś był wówczas (w 1974 r.) szykanowany przez komunistyczne władze, ponadto jego nazwisko objęto zapisem PRL-owskiej cenzury. Ostatecznie list ten został opublikowany dopiero w 2015 r.^[11]

Ordery i odznaczenia

• Krzyż Srebrny Orderu Wojennego Virtuti Militari nr 4425,
• Polowa Odznaka Obserwatora nr 33 – 11 listopada 1928 roku „za loty bojowe nad nieprzyjacielem w czasie wojny 1918-1920”^[12]

• 
  Grób lotnika Karola Orłosia (1894-1931) i jego syna Tadeusza Orłosia na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie^[13]
• 
  Protokół z katastrofy Karola Orłosia cz.I
• 
  Protokół z katastrofy Karola Orłosia cz. II

Przypisy

Bibliografia

• Wacław Lenkiewicz, Andrzej Sujkowski, Hugo Zieliński: Księga Pamiątkowa 1830 – 29 XI 1930. Szkice z dziejów piechoty polskiej. Ostrów-Komorowo: Szkoła Podchorążych Piechoty, 1930.
• Mariusz Niestrawski: Polskie wojska lotnicze w okresie walk o granice państwa polskiego (1918–1921). T. I: Początki, organizacja, personel i sprzęt. Oświęcim: Napoleon V, 2017. ISBN 978-83-65746-74-0. OCLC 995372299.
• Marian Romeyko: Ku Czci Poległych Lotników Księga Pamiątkowa. Warszawa: Wydawnictwo Komitetu Budowy Pomnika Poległych Lotników, 1933. (pol.).brak strony w książce
• Jerzy Pawlak: Polskie eskadry w latach 1918 – 1939. Warszawa: Wydawnictwo Komunikacji i Łączności, 1989. ISBN 83-206-0760-4.
• Józef Zieliński, Waldemar Wójcik: Lotnicy Kawalerowie Orderu Wojennego Virtuti Militari: 1919–1920. T. 1: Wojna polsko-bolszewicka 1919–1920. Warszawa: Wydawnictwo Adam Marszałek, 2005. ISBN 83-7441-243-7. OCLC 749442378.
• Rocznik Oficerski 1924, Ministerstwo Spraw Wojskowych, Oddział V Sztabu Generalnego Wojska Polskiego, Warszawa 1924, s. 849, 859, 864.
• Rocznik Oficerski 1928, Ministerstwo Spraw Wojskowych, Warszawa 1928, s. 542, 550.
• Kazimierz Orłoś: Dzieje dwóch rodzin. Mackiewiczów z Litwy i Orłosiów z Ukrainy. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2015. ISBN 978-83-08-06047-6.