Kapitan Żbik

Palemka – naszywka noszona na kołnierzach mundurów MO była charakterystycznym elementem logo serii komiksów ze Żbikiem
Scenariusz	różni
Rysunki	różni
Kraj wydania	Polska
Język	polski
Data pierwszego wydania	1967
Wydawca	Sport i Turystyka
Tomów	53

Kapitan Żbik – seria polskich komiksów, których głównym bohaterem był Jan Żbik, kapitan Milicji Obywatelskiej. Ukazywała się pierwotnie w latach 1968–1982. W 2006 roku ukazała się kontynuacja serii pt. Komisarz Żbik, której bohaterem jest komisarz Michał Żbik, wnuk Jana.

O serii

W latach 1967–1982 w ramach tej serii ukazały się 53 zeszyty, wszystkie nakładem Wydawnictwa „Sport i Turystyka”, w łącznej liczbie ponad 11 milionów egzemplarzy^[1]. Pomysłodawcą serii i twórcą postaci kapitana Żbika był Władysław Krupka. Komiksy o Żbiku były pierwszymi w dorobku Grzegorza Rosińskiego, najwięcej – 27 części – narysował Jerzy Wróblewski, który jest dotąd twórcą największej liczby wydanych oficjalnie komiksów w Polsce. Scenariusze do serii pisały m.in. dziennikarki „Polityki” Wanda Falkowska i Barbara Seidler, autorka poczytnych tzw. powieści milicyjnych Anna Kłodzińska. W resortowych konkursach na scenariusz startował też Leszek Moczulski, w latach 70. dziennikarz tygodnika „Stolica”^[2][3].

Genezą serii było przekonanie szefostwa MO, że potrzebne jest przybliżenie młodzieży pracy milicji.

W 1967 r. generał Tadeusz Pietrzak, komendant Milicji Obywatelskiej, stwierdził, że trzeba poprawić wizerunek milicji w oczach młodego pokolenia. Posługując się przystępną formą pokazać jak trudna i niebezpieczna jest taka robota. Na Bazarze Różyckiego pokazały się wtedy komiksy (...). Komiksy były nowością, która spotkała się z entuzjastycznym przyjęciem

– wspominał w wywiadzie prasowym Władysław Krupka^[3]. Kolorowe zeszyty zdobyły wielu czytelników, których początkowo przyciągała atrakcyjna forma i treść, później coraz silniej po prostu zżycie się z głównym bohaterem i chęć śledzenia jego perypetii. Piętnaście lat później na zawieszenie serii miało wpływ wyczerpywanie się formuły wychowywania młodzieży poprzez lekturę komiksu, wobec rozwoju kultury masowej i zmian społecznych oraz rozdźwięk między propagandową misją a dość powszechną negatywną oceną milicji przez społeczeństwo w kontekście stanu wojennego.

W 1982 Mijał rok od wprowadzenia stanu wojennego. Całkowicie zmieniło się nastawienie dowództwa. Generał Józef Beim^[4], komendant MO, powiedział, że młodzież wcale nie musi kochać milicji. Musi ją szanować. Musi się jej bać. Zabrakło też po prostu na „Żbika” pieniędzy. Zakończenie druku wywołało duże zaskoczenie. Mówiliśmy, że będziemy go robili z powrotem za dwa, trzy lata. Kiedy wydawnictwo podniesie się trochę z finansowego dołka

– wyjaśniał Krupka^[3]. Oficjalne wznowienie nastąpiło po 24 latach, kiedy nowe komiksy o Żbiku zaczęło wydawać wydawnictwo Mandragora. Głównym bohaterem nowej serii noszącej oficjalną nazwę Komisarz Żbik miał być komisarz policji Michał Żbik, wnuk słynnego kapitana.

Bohater

Doszliśmy do wniosku, że dla bohatera, którego zamierzaliśmy powołać do życia kapitan byłby najlepszym stopniem służbowym. To już bardzo przyzwoita szarża, a jednocześnie taki oficer może być jeszcze młody, a już dojrzały. (...) Oryginalnego wzoru nie mieliśmy. Postanowiliśmy dopasować fizjonomię najprzystojniejszego oficera. (...) Natomiast osobowość Żbika to połączenie cech wielu oficerów, których znałem i z którymi współpracowałem

– wyjaśnił okoliczności „narodzin” Żbika Krupka^[3]. Nazwisko bohatera miało budzić skojarzenia z cechami żbika, takimi jak drapieżność i zwinność; przypadkowo stało się również nawiązaniem do przedwojennej postaci inspektora Policji Państwowej Bernarda Żbika z powieści Adama Nasielskiego^[7]. Dzięki wspomnieniom Żbika zawartym w listach do czytelników można ułożyć w miarę dokładną biografię kapitana (np. że urodził się w 1937, a milicjantem został ponieważ w dzieciństwie milicjanci uratowali mu życie, gdy przypadkiem wyśledził ukrywającego się po wojnie SS-mana). W fabule komiksów Żbik odgrywa główną rolę, ale jako bohater pozostaje nieokreślony. Nie ma życia prywatnego, nie prezentuje żadnych poglądów, zdradza tylko nałóg nikotynowy (pali niemal w każdym odcinku; dzięki precyzji rysunków Bogusława Polcha dostrzec można, że były to papierosy Caro). Wynikało to ze świadomego zabiegu, aby Żbik prezentował pewne postawy i wzorce, a nie wypełniał sobą treść historii.

Postanowiliśmy stworzyć bohatera jednoznacznie dobrego. Faktycznie wyszła z tego postać nieco oficjalna i dziś żałuję, że nie uczyniliśmy go bardziej zwyczajnym. Bardzo często zastanawialiśmy się na przykład, czy Żbik nie powinien założyć rodziny albo chociaż mieć dziewczynę

– mówił Władysław Krupka, autor wszystkich listów do Drogich Przyjaciół^[3][8]. W zeszycie Granatowa Cortina Żbik awansował na stopień majora. I jako major pożegnał się z Czytelnikami w Smutnym finale, zapowiadając przerwę w wydawaniu kolorowych zeszytów z uwagi na swoje przejście do innej odpowiedzialnej służby.

Fenomen kapitana Żbika

Serię przyjęło się również nazywać Kolorowymi zeszytami (od lansowanego oficjalnie synonimu nazwy komiks^[3]) lub po prostu Żbikami. W opinii krytyka i recenzenta „Gazety Wyborczej” Wojciecha Orlińskiego:

Żbik to najbardziej udana kreacja milicjanta w peerelowskiej popkulturze. Nie ma w nim chamstwa Borewicza, ani fajtłapowatości kapitana Sowy. Żbik – zwłaszcza rysowany przez Rosińskiego – miał w sobie skromną elegancję PRL-owskiego inteligenta, nienaganną, ale pozbawioną ekstrawagancji. Żbik stoi na straży prawa, ale nie waha się go łamać w dobrej wierze – np. w komiksie „Porwanie” nielegalnie przekracza granicę, gdy wymaga tego sprawa. Choć otaczają go piękne kobiety (zwłaszcza porucznik Ola), Żbik jest zbyt pochłonięty swoją pracą, by mieć jakiekolwiek życie osobiste^[10].

Serii udało się spełnić podstawowe założenie: była dla młodych czytelników źródłem informacji o MO, wskazówką, jak postępować w życiu, wskazówką przy wyborze drogi zawodowej kariery. Świadczy o tym treść listów nadsyłanych do pokoju 342 przy ulicy Puławskiej 150, które cytował Żbik – dając konkretne porady co trzeba zrobić, by wstąpić do MO, jak postępować w przypadku dostrzeżenia łamania prawa.^[11]

W kulturze masowej pokolenie wychowane na przygodach kapitana daje świadectwo pamięci o swoim bohaterze. W jednej ze scen komedii kryminalnej Chłopaki nie płaczą Olafa Lubaszenki, Oskar, bohater filmu, referuje swojej przyjaciółce treść zeszytu Zapalniczka z pozytywką. Parodystycznie o takiej fascynacji komiksową postacią opowiada piosenka Kapitan Żbik z debiutanckiego albumu zespołu Big Cyc^[12]. Z kolei w odcinku sitcomu Świat według Kiepskich „Tajemnicza historia” Paździoch do wyjaśnienia sprawy tajemniczego dusiciela wynajmuje policjanta o nazwisku Żbik, na co Walduś sarkastycznie pyta, czy to ten z „tego komiksariatu”^[13]. W jednym odcinku komiksu Jeż Jerzy podstarzały Żbik zostaje nasłany przez generalnego inspektora policji (będącego jego fanem od dzieciństwa) do schwytania tytułowego bohatera^[14].

Typowym przykładem zjawiska określanego mianem fan art były wydane w 2002 dwa albumy komiksowe I co dalej kapitanie?^[15] oraz Wesoły finał^[16], w których młodzi twórcy przedstawiali swoje wariacje rysunkowe na temat dalszych losów kapitana lub alternatywne wersje jego życiorysu. Była to również jedna z niewielu prób zdyskontowania popularności kapitana w wymiarze materialnym. Wokół Żbika nie rozwinął się przemysł pamiątkarski, co było dość oczywiste w PRL, a w XXI wieku może być podyktowane skomplikowaną kwestią praw autorskich do postaci czy wydanych komiksów. Pierwsze części przygód kapitana na kolekcjonerskich giełdach czy w internetowych serwisach aukcyjnych z reguły osiągają ceny nawet kilkuset złotych.

W 2020 roku na deskach Teatru Syrena w Warszawie wystawiono musical Kapitan Żbik i żółty saturator w reżyserii Wojciecha Kościelniaka na 75-lecie teatru. W rolę Żbika wcielił się Łukasz Szczepanik^[17]. W czerwcu 2023 roku Andrzej Saramonowicz ogłosił, że ruszyły zdjęcia do reżyserowanej przez niego ekranizacji komiksu pt. Grzech to za mało, a w rolę Żbika miał wcielić się Grzegorz Małecki^[18]. Jednak wkrótce Saramonowicz zdementował poprzednie informacje, mówiąc że to był jego żart z okazji urodzin Małeckiego^[19].

Wydane komiksy ze Żbikiem

Zobacz też

• Ewa wzywa 07

Uwagi

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Seria Kapitan Żbik w serwisie komiksowym „Wielkie Archiwum Komiksu”
• Żbik na miarę naszych czasów – artykuł Wojciecha Orlińskiego w „Gazecie Wyborczej”.