Kanał Królewski
Ilustracja
Kanał Królewski
Państwo

 Polska

Województwo

 mazowieckie

Lata budowy

XVII w.

Początek
Akwen

Długą

Miejsce

Białołęka

Koniec
Akwen

Rzeka Czarna

brak współrzędnych

Kanał Królewski – kanał wodny łączący pierwotnie rzekę Długą i Narew. Kanał Królewski jest położony ok. 1,5 km na wschód od Kanału Żerańskiego, na terenie warszawskiej dzielnicy Białołęka oraz na terenie gminy Nieporęt. Obecnie istniejący w formie szczątkowej.

Historia

Rejon Kanału Królewskiego pod względem liczby i częstości zmian w krajobrazie i nazewnictwie wodnym na stosunkowo niewielkiej przestrzeni jest ewenementem w skali całego Mazowsza[1].

W XVII wieku z polecenia króla Zygmunta III Wazy zbudowano dwór myśliwski w Nieporęcie nad rzeką Długą. Wkrótce po zbudowaniu dworu, król kazał rzekę "doprowadzić do porządku , aby ściągnąć wody z puszczy, gdyż zagrażała wylewami dworowi myśliwskiemu. Najczęściej to wydarzenie uznaje się za początek budowy Kanału Królewskiego.

Przebudowę układu hydrologicznego wraz procesem kolonizacji podmokłych obszarów na północ od Warszawy, której efektem było powstanie Kanału Królewskiego można podzielić na kilka faz:

1) Przed powstaniem dworu Wazów w Nieporęcie - dokumenty pisane opisują Nieporęt jako miejscowość leżącą nad rzeką Długą. Dobra Nieporęckie od Białołęki, Bródna i Jabłonny rozgranicza rzeka Brodnia.

2) Po zbudowaniu w początkach XVII w. dworu Wazów, rzekę Długą skierowano do koryta Brodnii oraz zbudowano rów doprowadzający wodę z rzeki do dworu - rów ten ciągnął się od dzisiejszej granicy pomiędzy Nieporętem, a Aleksandrowem[2], a jego przebieg pokrywa się z późniejszym Kanałem Królewskim. Najstarszą mapą na której jest on zaznaczony ten rów, jest pochodząca z 1797 roku mapa części lasów klucza Nieporęckiego[3] (fragment poniżej).

Mapa lasów klucza nieporęckiego - fragment

Istniejący do początków XIX w. układ hydrologiczny wraz z przebiegiem rzek Długiej i Czarnej jest widoczny ma mapie Perthéesa:
  • rzeka Długa od Marek płynie korytem przepływając na północ od Kobiałki, następnie pomiędzy Rembelszczyzną a Kątami Węgierskimi i a następnie wpada do Brodni i razem płyną do Narwi w okolicach Wieliszewa, (nastąpiła zmiana koryta rzeki Długiej w stosunku do opisów sprzed budowy dworu Wazów - można przypuszczać, że skierowanie Długiej do koryta Brodni stanowiło opisywane w dokumentach "zebranie wód z puszczy").
  • rzeka Czarna płynie od Strugi przez obecny rezerwat "Łęgi Czarnej Strugi" w okolice Olesina, skręca na północ przepływając przez tereny późniejszych kopalń torfu w Izabelinie, a następnie przepływa przez Nieporęt i uchodzi do Narwi.

3) Początek XVIII w.

Z początkiem XVIII wieku powstaje w miejscu dawnych rozlewisk Długiej pierwsza w rejonie przyszłego Kanału Królewskiego kolonia - Józefowo, czyli dzisiejszy Józefów. Wraz z powstaniem tej kolonii następują kolejne zmiany w układzie hydrologicznym widoczne m.in. na mapie Gily-Crona z 1800r[4] oraz na rosyjskiej mapie z 1811r.[5]:
  • koryto rzeki Długiej w okolicach obecnej drogi 632 zostaje skierowane na północny wschód i łączy się z rzeką Czarną. Na pochodzących z tego okresu mapach rzeka przepływająca przez Nieporęt jest oznaczana jako "rzeka Długa" - Nieporęt ponownie leży nad rzeką Długą.

4) Okres po wojnach napoleońskich

Do wyniszczonego wojnami kraju właściciele ziemscy sprowadzają kolonistów, który mają zagospodarować nieużytki. Na podmokłych terenach dóbr Nieporęckich powstają kolonie Izabelin, Stanisławów, Aleksandrów. W 1817 roku powstaje plan[2], osuszenia terenów kolonii Izabelin, Stanisławów, Aleksandrów opracowany przez inżyniera Królewskiego Korpusu Budowy Dróg i Mostów Postawkę. Na planie tym jest zaznaczony ślad starego, wyschniętego rowu do dworu i stawu wraz z przekrojami poprzecznymi i podłużnym. Plan ten zakłada budowę nowego kanału w miejscu starego rowu na terenie Nieporętu oraz budowę kanałów na terenie nowych kolonii. Nowe kanały mają 2 pręty (ok. 3,4 m) szerokości na dnie oraz brzegi nachylone pod kątem 45 stopni. Poniżej fragment planu przedstawiający przebieg starego rowu oraz końcową część przekroju podłużnego tego rowu.

Plan sytuacyjny oraz niwelarna Jednej części Lasów Klucza Nieporęckiego Dóbr Dziedzicznych Jaśniewielmożnej Woiewodziny z Xiążąt Lubomirskich Hrabiny Potockiey w celu osuszenia nowozałożonych tamże Kolonii zdjęty przez Izeniera Królewskiego Koprusu Budowy Dróg i Mostów Postawka - fragment przedstawiający Nieporęt oraz ślady starego rowu

5) Lata 30. XVIII w.

W latach 30. XVIII w. na Topograficznej Karcie Królestwa Polskiego po raz pierwszy pojawia się nazwa Kanał Królewski. Co najmniej do połowy lat 50. XVII w. jest używana zarówno do określenia obecnego kanału Królewskiego jak i do określenia Kanału Bródnowskiego. W tym okresie wykonywane są kolejne zmiany w układzie hydrologicznym
  • zbudowany zostaje kanał Bródnowski i do niego zostaje skierowana rzeka Długa,
  • od Strugi do Izabelina, koryto rzeki Czarnej zostaje przesunięte na północ z rejonu obecnego rezerwatu Łęgi Czarnej Strugi do obecnego koryta, a sam Izabelin rzeka Czarna opływa po wchdodniej stronie.

6) Kolejnym etapem przebudowy Kanału Królewskiego jest zmiana przebiegu kanału pomiędzy obecną drogą 632, a kanałem Nowym oraz skierowanie do niego rzeki Czarnej widoczne na rosyjskiej mapie z 1891r[6]. Na mapie tej Kanał Królewski rozciąga się od Augustówka do Nieporętu. 7) W latach 60. XX w. Kanał Królewski, na odcinku od Aleksandrowa do Nieporętu, został inkorporowany do Kanału Żerańskiego, a ok. kilometrowy odcinek na terenie Stanisławowa Pierwszego został włączony do rzeki Czarnej.

Nazwa

Pierwszym dokumentem w którym pojawia się nazwa "Kanał Królewski" jest Topograficzna Karta Królestwa Polskiego z 1839 r.[7] Została ona użyta dla określenia budowanych w latach 30. XIX w. kanałów. Można przypuszczać, że nazwa kanału jest związana z istniejącym wówczas Królestwem Polskim.

Przypisy

  1. ↑ Jarosław Ościłowski, Rządza, Czarna, Długa i Brodnia, czyli o zmianach w hydronimii i hydrografii lewego dorzecza dolnej Narwi, „Nasze Korzenie”, 2013, ISSN 2084-2600.
  2. 1 2 Postawka, Plan sytuacyjny oraz niwelarna Jednej części Lasów Klucza Nieporęckiego Dóbr Dziedzicznych Jaśniewielmożnej Woiewodziny z Xiążąt Lubomirskich Hrabiny Potockiey w celu osuszenia nowozałożonych tamże Kolonii zdjęty przez Izeniera Królewskiego Koprusu Budowy Dróg i Mostów Postawka, AGAD, Zb. Kart. 472-19, 1817.
  3. ↑ Tadeusz Górski, Mappa geometryczna lasów klucza nieporętckiego podług Gatunku Drżewa rozróżnionych z Oznaczeniem Granic całego Klucza i Położenia Wsiów w Nim znayduiących się Dóbr Dziedzicznych i: o: Xżny Imości z Czartowyskich Lubomirskiey Marszałkowey W; K: sporządzona 1797 r. Mierzone i wykonane przez Tadeusza Górkiego geometrę przysiągłego., Zbiór kartograficzny AGAD, 1797.
  4. ↑ Okolice Warszawy na mapie Gilly - Crona z 1800 roku. [dostęp 2011-06-27].
  5. ↑ Semitopograficeskaja karta Carstva Polskogo. [dostęp 2011-06-27].
  6. ↑ Mapa Rosyjska ok. 1891. [dostęp 2011-06-27].
  7. ↑ Topograficzna Karta Królestwa Polskiego. [dostęp 2011-06-27].

Linki zewnętrzne

This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.