Jukka karolińska
Ilustracja
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

liliopodobne (≡ jednoliścienne)

Rząd

szparagowce

Rodzina

szparagowate

Podrodzina

agawowe

Rodzaj

jukka

Gatunek

jukka karolińska

Nazwa systematyczna
Yucca filamentosa L.
Sp. pl. 1:319. 1753
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[3]

Jukka karolińska[4], juka karolińska, krępla karolińska, krępla włóknista, juka włóknista, szpilecznica włóknista[5] (Yucca filamentosa) – gatunek zimozielonej rośliny z rodziny szparagowatych. Pochodzi z południowo-wschodnich stanów USA, rozprzestrzeniła się także w innych rejonach USA[6]. Jest uprawiana w wielu krajach świata jako roślina ozdobna.

Kwiatostan
Jukka karolińska w swoim naturalnym środowisku
Kwiat

Zasięg występowania

Naturalny zasięg występowania juki karolińskiej to środkowe, wschodnie i południowe regiony Stanów Zjednoczonych (Michigan i Nowy Jork po Teksas i Florydę). Zasiedla tam świetliste lasy, nieużytki i przydroża. W warunkach klimatycznych Europy jest hodowana jako roślina ozdobna w ogrodach[7]. Jest jednym z najbardziej mrozoodpornych i najmniej wymagających gatunków juk dzięki czemu zdecydowanie nadaje się do hodowli w Polsce na powietrzu[8].

Morfologia

Łodyga i liście
Łodygi brak lub występuje krótka (do 30 cm wysokości), drewniejąca i ukryta wśród liści. Liście są nieco mięsiste, elastyczne, odwrotnie lancetowate, wyraźnie zwężone na szczycie i ostro zakończone, na brzegach nitkowato rozwłóknione, koloru zielonego lub niebieskozielonego od woskowego nalotu. Osiągają długość ok. 50-75 cm i szerokość 2,5-5 cm[7].
Kwiaty
Zebrane w kwiatostan wyrastający latem ze środka dorosłej rozety, silny, drewniejący pęd o wysokości 100-180 cm, z czego co najmniej połowa przypada na kwiatostan. Kwiaty są liczne, zwieszone, dzwonkowate, koloru białego lub kremowobiałego, niekiedy zielono nabiegłe. Okwiat ma formę kulistą. Listki jajowate, na szczycie lekko zaostrzone, o długości 40-60 mm i szerokości 20-30 mm[7].
Owoce
Torebki o długości 40-60 mm, wyprostowane, suche i pękające[7].

Biologia

Kwitnie na przełomie lipca i sierpnia[5]. W warunkach naturalnych roślinę cechuje specyficzny sposób zapylania, z udziałem molika Tegeticula yuccasella. Samica tego owada zeskrobuje pyłek z pręcików jednej rośliny i przenosi go na drugą, gdzie wwierca pokładełko w znamię słupka, składa w każdym jedno jajo, a następnie zatyka otwór pyłkiem. Gąsienice żywią się zalążkami, jednak część z nich pozostaje i rozwija się w nasiona[9].

Zastosowanie

Cała roślina wraz z korzeniami wykorzystywana jest w lecznictwie. Pozyskuje się z niej frakcję saponinową, zawierającą ok. 1,2% saponin, z których najważniejsze to sarsapogenina i tigogenina. Po izolacji składniki te są produktem do syntezy kortykosteroidów i hormonów płciowych[5]. Od niedawna wyciągi z jukki używane są także do leczenia zapaleń stawów, przebiegających z ich zesztywnieniem i obrzękami[10]. W przemyśle wykorzystuje się włókno pozyskane z liści, przerabiane następnie na grube tkaniny i wyroby powroźnicze[11].

Uprawa

Wymagania
Gatunek preferuje słoneczne stanowiska i lekkie, niezbyt żyzne, piaszczysto-próchnicze podłoże, o niewielkiej wilgotności oraz odczynie alkalicznym. Ginie natomiast na glebach ciężkich, gliniastych i często zalewanych[12].
Rozmnażanie
Po przekwitnięciu wokół rośliny pojawiają się młode rozetki, które osiągają dojrzałość i zdolność do kwitnienia w ciągu kilku lat. Nowe sadzonki można także uzyskać przez fragmentację korzenia lub z nasion[12]. Jednak w warunkach klimatycznych innych, niż naturalne, owoce, a tym samym nasiona nie wykształcają się[5].

Przypisy

  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. ↑ Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2009-06-12] (ang.).
  3. ↑ Yucca filamentosa, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
  4. ↑ Ludmiła Karpowiczowa (red.): Słownik nazw roślin obcego pochodzenia łacińsko-polski i polsko-łaciński. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 1973, s. 155.
  5. 1 2 3 4 W. Buchwald, K. Chmal-Jagiełło i inni. Encyklopedia zielarstwa i ziołolecznictwa. Warszawa, PWN, 2000.
  6. ↑ Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2010-02-25].
  7. 1 2 3 4 Beata Grabowska, Tomasz Kubala. Encyklopedia bylin, tom II. Poznań, Zysk i S-ka Wydawnictwo, 2012.
  8. ↑ https://web.archive.org/web/20160424184504/http://www.palmiarnia.info/jukki-mrozoodporne/ - Juki mrozoodporne – gatunki, palmiarnia
  9. ↑ F. A. Novak. Wielki Atlas Roślin. Warszawa, Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1972.
  10. ↑ Teresa Lewkowicz-Mosiej. Leksykon roślin leczniczych. Warszawa, Świat Książki, 2003.
  11. ↑ S. Balcerkiewicz, K. Browicz i inni. Słownik botaniczny. Warszawa, Wydawnictwo „Wiedza Powszechna”, 2003.
  12. 1 2 Eugeniusz Radziul. Byliny. Warszawa, Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne.
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.