Jukka
Ilustracja
Jukka aloesolistna
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

liliopodobne (≡ jednoliścienne)

Rząd

szparagowce

Rodzina

szparagowate

Podrodzina

agawowe

Rodzaj

jukka

Nazwa systematyczna
Yucca L.
Sp. Pl. 319 (1753)
Typ nomenklatoryczny

Yucca aloifolia L.[3]

Synonimy
  • Clistoyucca (Engelm.) Trel.
  • Codonocrinum Willd. ex Schult. & Schult.f.
  • Samuela Trel.
  • Sarcoyucca (Trel.) Linding[4].
Jukka słoniostopa
Jukka włóknista
Jukka zwisła

Jukka[5][6], juka[7], krępla[8], szpilecznica[9] (Yucca L.) – rodzaj roślin z rodziny szparagowatych. Liczy około 50 gatunków bylin, krzewów i drzew. Występują naturalnie w Ameryce Północnej i Środkowej[4].

Introdukowane na wszystkie kontynenty, poza Antarktydą[4]. Gatunek jukka zwisła (Yucca flaccida) został introdukowany do Polski. Jest antropofitem zadomowionym na terenie nieczynnych hydroosadników Elektrowni Siersza w Trzebini[10].

Morfologia

Pokrój
Wieloletnie krzewy lub drzewa[11], bezłodygowe lub łodygowe, zwykle silnie rozgałęzione, wyrastające z podziemnego lub nadziemnego kaudeksu[12].
Liście
Siedzące, zebrane w rozety, wyrastające z kaudeksu lub na końcach rozgałęzionych pędów. Blaszki liściowe równowąsko-lancetowate, rozszerzone u nasady, zwykle sztywne, niekiedy mięsiste, całobrzegie lub o brzegach ząbkowanych, czasami nitkowate i rozdzielające się na pojedyncze włókna, rogowate, zwykle o ostro zakończonym wierzchołku[12].
Kwiaty
Zebrane w wiechowaty lub groniasty kwiatostan, niekiedy wiechowaty dystalnie i groniasty proksymalnie, zwykle wzniesiony, niekiedy zwisły. Okwiat dzwonkowaty lub kulistawy, sześciolistkowy. Listki okwiatu mięsiste, białawe do kremowych lub lekko zabarwione na zielono lub fioletowo, niekiedy owłosione. Sześć pręcików o nitkach spłaszczonych, szerokości główek, gładkich, brodawkowatych lub ziarnistych, mięsistych. Słupek odwrotnie jajowaty do podługowato-cylindrycznego. Zalążnia górna, zwykle zielona, trójkomorowa lub sześciokomorowa z fałszywymi przegrodami, sześcioklapowana. Szyjka słupka biała do ciemnozielonej, często gruba, zakończona potrójnym znamieniem (niekiedy pojedynczym i główkowatym), białym do jasnozielonego[12].
Owoce
Wzniesione lub zwisłe jagody lub torebki, zawierające liczne, zwykle czarne (rzadko szare), spłaszczone, zaokrąglone nasiona[12].

Biologia

Rozwój
Kwiaty jukki zapylane są wyłącznie przez ćmy z rodzajów Tegeticula, Parategeticula i Prodoxus z rodziny Prodoxidae[13].
Genetyka
Liczba chromosomów 2n = 50, 60[12].

Systematyka

Pozycja rodzaju
Rodzaj z podrodziny agawowych (Agavoideae) w rodzinie szparagowatych (Asparagaceae)[14].
Lista gatunków[4]
  • Yucca aloifolia L. – jukka aloesolistna
  • Yucca angustissima Engelm. ex Trel.
  • Yucca arkansana Trel.
  • Yucca baccata Torr.
  • Yucca baileyi Wooton & Standl.
  • Yucca brevifolia Engelm. – jukka krótkolistna
  • Yucca campestris McKelvey
  • Yucca capensis L.W.Lenz
  • Yucca carnerosana (Trel.) McKelvey
  • Yucca cernua E.L.Keith
  • Yucca coahuilensis Matuda & I.L.Pina
  • Yucca constricta Buckley
  • Yucca decipiens Trel.
  • Yucca declinata Laferr.
  • Yucca desmetiana Baker
  • Yucca elata (Engelm.) Engelm.
  • Yucca endlichiana Trel.
  • Yucca faxoniana Sarg.
  • Yucca feeanoukiae Hochstätter
  • Yucca filamentosa L. – jukka włóknista
  • Yucca filifera Chabaud
  • Yucca flaccida Haw. – jukka zwisła
  • Yucca gigantea Lem. – jukka słoniostopa
  • Yucca glauca Nutt.
  • Yucca gloriosa L.
  • Yucca grandiflora Gentry
  • Yucca harrimaniae Trel.
  • Yucca intermedia McKelvey
  • Yucca jaliscensis (Trel.) Trel.
  • Yucca lacandonica Gómez Pompa & J.Valdés
  • Yucca linearifolia Clary
  • Yucca madrensis Gentry
  • Yucca mixtecana García-Mend.
  • Yucca necopina Shinners
  • Yucca neomexicana Wooton & Standl.
  • Yucca pallida McKelvey
  • Yucca periculosa Baker
  • Yucca potosina Rzed.
  • Yucca queretaroensis Piña Luján
  • Yucca reverchonii Trel.
  • Yucca rostrata Engelm. ex Trel.
  • Yucca rupicola Scheele
  • Yucca schidigera Roezl ex Ortgies
  • Yucca × schottii Engelm.
  • Yucca sterilis (Neese & S.L.Welsh) S.L.Welsh & L.C.Higgins
  • Yucca tenuistyla Trel.
  • Yucca thompsoniana Trel.
  • Yucca treculeana Carrière
  • Yucca utahensis McKelvey
  • Yucca valida Brandegee

Uprawa

Są dość łatwe w uprawie, pod warunkiem zapewnienia im dobrego oświetlenia[15]. Preferują piaszczystą i przepuszczalną glebę. Latem można je wystawiać na balkon, werandę. Niektóre gatunki można hodować w Polsce na powietrzu[16]. Należy podlewać umiarkowanie, można przesuszać zimą. Umiarkowanie nawozić. Młode rośliny przesadza się co roku do większych doniczek, u starszych, które już są w dużych doniczkach wymienia się tylko górną warstwę ziemi. Zakurzone liście czyści się wilgotną szmatką. Można je rozmnażać przez podział, ukorzenianie odrostów korzeniowych, lub przez ukorzenianie kawałków pnia[15].

Przypisy

  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. ↑ Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2009-06-12] (ang.).
  3. ↑ Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-04-25].
  4. 1 2 3 4 Plants of the World Online. The Royal Botanic Gardens, Kew, 2019. [dostęp 2021-08-04]. (ang.).
  5. ↑ jukka, [w:] Encyklopedia PWN [dostęp 2022-09-03].
  6. ↑ Yucca (jukka). W: Flora Polski - Atlas-roslin.pl , [dostęp 2022-07-15].
  7. ↑ '"juka, rzadziej jukka, rzadziej yukka; synomimy: krępla". [...] Nowołaciński: yucca, z hiszpańskiego: yuca, yucca. [W:] publikacja w otwartym dostępie – możesz ją przeczytać juka (roślina) [w:] Wielki słownik języka polskiego [online], Instytut Języka Polskiego PAN [dostęp 2022-07.15]..
  8. ↑ "Występuje jako składnik terminów botanicznych, np. krępla karolińska". [W:] publikacja w otwartym dostępie – możesz ją przeczytać krępla (roślina) [w:] Wielki słownik języka polskiego [online], Instytut Języka Polskiego PAN [dostęp 2022-07-15]..
  9. ↑ szpilecznica, [w:] Encyklopedia PWN [dostęp 2022-09-03].
  10. ↑ Marcin W. Woch. New and rare synanthropic plant species of the Polish flora on dormant sedimentation ponds of the Siersza Power Plant. „Fragmenta Floristica et Geobotanica Polonica”. 19 (1), s. 29-38, 2012.
  11. ↑ Geoffrey Burnie i inni, Botanica. Ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134.
  12. 1 2 3 4 5 William J. Hess, Laurie Robbins: Yucca in Flora of North America. Flora of North America Vol. 26. [dostęp 2021-08-04].
  13. ↑ Olle Pellmyr. Yuccas, Yucca Moths, and Coevolution: A Review. „Annals of the Missouri Botanical Garden”. 90 (1), s. 35-55, 2003. DOI: 10.2307/3298524.
  14. ↑ USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. 2020. Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy). National Germplasm Resources Laboratory, Beltsville, Maryland. [dostęp 2021-08-04]. (ang.).
  15. 1 2 Dawid Longman: Pielęgnowanie roślin pokojowych. Warszawa: PWR i L, 1997. ISBN 83-09-01559-3.
  16. ↑ https://web.archive.org/web/20160424204312/http://www.palmiarnia.info/jukki-w-ogrodzie-uprawa-pielegnacja/ - Juki w ogrodzie uprawa i pielęgnacja, palmiarnia
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.