Jerzy Puchalski

Data i miejsce urodzenia	5 sierpnia 1947 Warszawa
profesor nauk rolniczych
Specjalność: badania nad różnorodnością, ochroną i zachowaniem zasobów genetycznych roślin, zarówno tych uprawnych, jak i dziko rosnących.
Alma Mater	Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie
Doktorat	1982
Habilitacja	1994
Profesura	2009
emerytowany
Dyrektor Ogrodu Botanicznego
Polska Akademia Nauk	PAN Ogród Botaniczny - Centrum Zachowania Różnorodności Biologicznej w Powsinie
Okres spraw.	1989–2017
Odznaczenia

Profesor Jerzy Puchalski (ur. 5 sierpnia 1947 roku w Warszawie) – polski botanik, naukowiec oraz działacz na rzecz ochrony flory polskiej i różnorodności świata roślin.

Główne obszary zainteresowań badawczych:

• ochrona i ocena różnorodności biologicznej,
• molekularna taksonomia i biosystematyka roślin,
• genetyka populacyjna i ochrona ex situ różnorodności genetycznej roślin zagrożonych,
• biologia przechowywania nasion i banki nasion,
• kriokonserwacja nasion i tkanek roślin użytkowych i dziko rosnących,
• fizjologia roślin ozdobnych,
• zachowanie zasobów genowych roślin uprawnych (ogrodniczych i rolniczych),
• projektowanie i utrzymywanie ogrodów botanicznych oraz ich znaczenie dla ochrony różnorodności biologicznej^[1][2].

Życiorys

W latach 1965–1970 Jerzy Puchalski kształcił się w Szkole Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie na Wydziale Technologii Żywności, zdobywając tytuł magistra inżyniera technologii żywności. Po ukończeniu studiów, od 1 lipca 1970 roku, dołączył do Pracowni Zasobów Genowych Roślin Uprawnych w Zakładzie Genetyki Roślin PAN^[3]. Głównym celem pracowni było stworzenie fundamentów dla nowej instytucji naukowej – Ogrodu Botanicznego w Powsinie, tworzonego przez Polską Akademię Nauk^[1]. W toku lat 70., w ramach swoich zadań, Jerzy Puchalski prowadził badania nad izoenzymami w taksonomii gatunków i odmian żyta Secale. W 1974 roku został przeniesiony służbowo do nowo powstałego Ogrodu Botanicznego PAN, gdzie został kierownikiem Pracowni Taksonomii Eksperymentalnej. Jego praca skupiała się na badaniach biochemicznych, fizjologicznych i anatomicznych roślin. Ponadto pełnił rolę sekretarza Rady Naukowej Ogrodu Botanicznego PAN, powołanej w 1975 roku^[1][4]. W 1977 roku podjął 18-miesięczny staż naukowy na Uniwersytecie Cornella w USA, skupiając się na badaniach taksonomicznych i filogenetycznych gatunków roślin warzywnych z rodzaju ogórek Cucumis i dynia Cucurbita. Po powrocie zaangażował się w prace organizacyjne związane z rozwojem Ogrodu Botanicznego PAN. W latach 1978–1981 stał na czele Pracowni Taksonomii Eksperymentalnej, później przekształconej w Pracownię Taksonomii i Struktury Roślin^[1][3].

Stopień doktora nauk przyrodniczych uzyskał w 1982 roku na Uniwersytecie Śląskim w Katowicach. Również w 1982 roku Polska Akademia Nauk powierzyła mu funkcję zastępcy dyrektora ds. naukowych Ogrodu Botanicznego PAN, którą piastował przez kolejne 7 lat. Jego okres sprawowania tej funkcji zaznaczył się rozwojem działalności badawczej, w tym wprowadzeniem nowych kierunków jak biofizyka, genetyka czy kultury tkankowe. Działalność badawcza była finansowana z różnych programów PAN^[3]. W latach 1980–2015 kierował ośmioma projektami finansowanymi przez Departament Rolnictwa USA, szczególnie współpracując z Narodowym Centrum Zachowania Zasobów Genowych Roślin w Fort Collins w Kolorado. Owocem tych prac było stworzenie wspólnej polsko-amerykańskiej kolekcji zasobów genowych Secale, uznawanej za wiodącą kolekcję tej rośliny na świecie^[2][3]. W marcu 1989 roku, po śmierci dotychczasowego dyrektora Ogrodu Botanicznego PAN prof. Bogusława Molskiego, Jerzy Puchalski pełnił obowiązki dyrektora tej placówki naukowej do czerwca 1990 roku. W tym czasie dokonał gruntownej restrukturyzacji Ogrodu i doprowadził do jego otwarcia dla publiczności. Następnie, w wyniku konkursu, od lipca 1990 roku objął stanowisko dyrektora tej placówki naukowej, kontynuując jej rozwój i rozbudowę^[4].

W 1994 roku uzyskał stopień doktora habilitowanego nauk rolniczych na Akademii Rolniczo-Technicznej w Olsztynie. Do końca lutego 2017 roku pełnił funkcję dyrektora Ogrodu Botanicznego PAN, jednocześnie kierując Zakładem Oceny i Ochrony Różnorodności Roślin^[1][3]. Był liderem licznych projektów konserwacyjnych dotyczących ochrony zagrożonych gatunków roślin. Za jego inicjatywą powstał kriogeniczny bank nasion flory Polski, stanowiący podstawę dla realizacji projektów Unii Europejskiej. Brał udział w projektach ENSCONET^[5], nadzorując główną grupę badawczą „Seed Curation”, oraz innych projektach konserwatorskich nad ochroną ex situ zagrożonych i rzadkich gatunków flory^[1][3].

W 2009 roku otrzymał tytuł profesora nauk rolniczych.

Był wybierany do wielu organizacji międzynarodowych i krajowych, pełniąc funkcję eksperta i przewodniczącego różnych instytucji związanych z ochroną środowiska i zachowaniem różnorodności biologicznej^[1][3]. W latach 1993–2007 był członkiem dwóch grup eksperckich Rady Europy związanych z ochroną flory europejskiej. W tzw. Grupie Ekspertów ds. Roślin Konwencji Berneńskiej w latach 2001–2007 pełnił funkcję przewodniczącego. Od 2004 roku był powoływany jako ekspert ds. konwencji o różnorodności biologicznej w agendzie ONZ ds. działań w zakresie ochrony środowiska i stałego monitorowania jego stanu na świecie – pod nazwą Program Środowiskowy Organizacji Narodów Zjednoczonych (United Nations Environment Programme, UNEP)^[2][3].

Działalność naukowa i osiągnięcia

W swojej karierze naukowej specjalizował się w taksonomii, filogenezie roślin, ochronie różnorodności biologicznej i zasobach genetycznych roślin. Jego osiągnięcia objęły nie tylko badania nad różnorodnością gatunków flory, ale również pracę nad konserwacją zagrożonych gatunków i zbiorów genetycznych roślin. Był pionierem w tworzeniu kolekcji zasobów genowych Secale oraz zaangażował się w utworzenie kriogenicznego banku nasion flory Polski. Jest autorem wielu prac naukowych z zakresu botaniki, a także inicjatorem licznych innowacyjnych projektów mających na celu ochronę zagrożonych gatunków roślin. Prowadził badania nad zasobami genetycznymi żyta oraz prace nad utworzeniem banku genów i kriokonserwacji roślin oraz nasion^[2][3][6].

Osiągnięcia^[2]

• opracowanie na podstawie izoenzymów klasyfikacji filogenetycznej gatunków z rodzajów Cucurbita i Cucumis
• przygotowanie systemu klasyfikacyjnego gatunków rodzaju Secale oraz odmian i form lokalnych Secale cereale
• potwierdzenie na podstawie markerów molekularnych zjawiska szyftu genetycznego wywołanego selekcją naturalną w trakcie długotrwałego przechowywania ziarniaków zbóż i ich regeneracji
• opisanie na poziomie DNA zmian genetycznych w populacjach zagrożonych gatunków flory Polski w kolekcjach ex situ ogrodów botanicznych w stosunku do populacji in situ i przygotowania zaleceń konserwatorskich dla gatunków endemitów
• stworzenie komputerowej bazy danych o kolekcjach ex situ gatunków roślin rzadkich, zagrożonych i chronionych we wszystkich polskich ogrodach botanicznych
• utworzenie i ocena znaczących w kraju i zagranicą kolekcji zasobów genowych Secale i Malus
• utworzenie i rozwój kriogenicznego banku nasion flory polskiej
• opracowanie i wdrożenie metodyki kriogenicznego banku genów dla historycznych odmian jabłoni w postaci zrazów z pąkami śpiącymi przechowywanych w temperaturze ciekłego azotu
• aktywny udział w rozwoju Ogrodu Botanicznego PAN w Powsinie od początku jego powstania oraz Śląskiego Ogrodu Botanicznego w Mikołowie.

Projekty badawcze

Międzynarodowe^[2]

• Departament Rolnictwa USA

1. PL-ARS-90 „Polymorphism of isoenzymes in selected cultivars of rye and triticale” (1980–1987) – Główny wykonawca projektu
2. PL-ARS-140A “Rye seed regeneration for the long-term seed storage” (1988–1994) – Kierownik projektu
3. PL-ARS-140B “Genetic shift in rye accessions in relation to long-term seed storage” (1989–1996) – Kierownik projektu
4. PL-ARS-292 “Collection, regeneration of rye landraces and wild types” (1997–2003) – Kierownik projektu
5. USDA-58-5402-0-F156 “Inheritance of seed longevity in Secale, Triticum and Triticale” (2000–2004) – Kierownik projektu
6. USDA-58-5402-4-147F “Mechanism of genetic change during ex situ conservation of rye germplasm” (2004–2009) – Kierownik projektu
7. USDA-58-5402-8-159F „Kinetics of Seed Deterioration in Diverse Lines of Rye, Wheat and Triticale” (2010–2015) – Kierownik projektu

• Projekty badawcze Komisji Europejskiej:

1. VI Ramowy Program UE – Projekt Nr RICA-CT-2004-506109 ENSCONET “European Native Seed Conservation Network” (2004–2009) – Kierownik tematu, koordynator grupy problemowej “Seed Curation” oraz Członek Zespołu Koordynacyjnego projektu
2. Projekt Operacyjny współfinansowany przez Unię Europejską „Infrastruktura i Środowisko” w ramach Narodowej Strategii Spójności, koordynowany przez Centrum Koordynacji Projektów Środowiskowych, Nr POIŚ.05.01.00-00-156/09 pt. „FlorNatur OB – Ochrona ex situ dziko rosnących, zagrożonych i chronionych roślin w Polsce Wschodniej^[7]” (2010–2013) – Ekspert
3. Projekt Operacyjny współfinansowany przez Unię Europejską „Infrastruktura i Środowisko” w ramach Narodowej Strategii Spójności, koordynowany przez Centrum Koordynacji Projektów Środowiskowych nr POIS.02.04.00-00-0006/17-00. „Florintegral – zintegrowana ochrona in situ i ex situ rzadkich i zagrożonych priorytetowych gatunków flory na terenie Polski” w ramach działania 2.4 oś priorytetowa II Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko (2018–2020) – ekspert merytoryczny projektu.

Krajowe^[2]

• Programy resortowe koordynowane przez PAN Ogród Botaniczny:

1. Centralny Program Badań Podstawowych CPBP 04.05 „Założenie narodowej kolekcji zagrożonych gatunków roślin, ze szczególnym uwzględnieniem dzikich gatunków i form wyjściowych drzew i krzewów owocowych” (1985–1990) – kierownik programu w latach 1989–1990
2. Resortowy Program Badań Podstawowych RPBP 04.03 „Fitomelioracja wybranych stref urbanistycznych Warszawy” (1985–1990) – kierownik programu w latach 1989–1990

• Projekty badawcze KBN, MNiSW, NCN i NCBiR:

1. Grant KBN Nr 5 P06A 002 19 “Analiza zmienności populacji żyta na poziomie molekularnym w aspekcie długotrwałego przechowywania i regeneracji ziarniaków” (2000–2003) – kierownik projektu
2. Grant promotorski KBN Nr 6 P04F 020 18 „Badanie zmienności populacyjnej zagrożonego gatunku Corydalis pumila (Host) Rchb. na jego naturalnych stanowiskach w Polsce z wykorzystaniem markerów molekularnych” – kierownik projektu
3. Specjalny Program Badawczy Nr 16/E-48/6.PR UE/DIE-311/2005-2008 pt. „Europejska sieć ochrony roślin rodzimych” (2005–2008) – kierownik projektu
4. Projekt MNiSW Nr N N304 370038 „Molekularna ocena skuteczności ochrony ex situ dla zachowania różnorodności genetycznej u roślin zagrożonych na przykładzie pszonaka pienińskiego Erysimum pieninicum (Zapał.) Pawł.” (2010–2013) – kierownik projektu
5. Projekt rozwojowy NCBiR własny Nr N R 12 0038 06 pt. „Zastosowanie metod kriogenicznych w celu utworzenia banku genów historycznych odmian jabłoni” (2009–2012) – kierownik projektu

• Specjalny projekt Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej

1. Projekt NFOŚiGW nr 1208/2012 w ramach programu priorytetowego 6.1. “Ochrona przyrody i krajobrazu pt. “Ocena stanu populacji oraz ochrona ex situ wybranych dziko rosnących gatunków roślin rzadkich i zagrożonych na terenie Polski – FlorNaturROBiA”^[8] (2013–2015) koordynowany przez Radę Ogrodów Botanicznych i Arboretów w Polsce (ROBiA) – członek zarządu projektu

• Programy wieloletnie Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi (Fundusz Postępu Biologicznego)

1. „Gromadzenie i zachowanie materiałów kolekcyjnych dzikich, prymitywnych form i wybranych linii wsobnych żyta oraz innych gatunków dzikich roślin zbożowych. Gromadzenie i zachowanie kolekcji dzikich, prymitywnych i uprawianych w ubiegłych stuleciach odmian jabłoni” (1997–2014) – kierownik tematu

• Specjalny projekt Ośrodka Ochrony Zabytkowego Krajobrazu Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego

1. „Inwentaryzacja zasobów roślinnych w wybranych ogródkach wiejskich na terenie różnych województw w Polsce” (1996–2000) – kierownik projektu

• Zlecenie Hodowli Roślin ‘Danko’, Sp. z o.o. w Choryni

1. „Opracowanie na podstawie badań własnych warunków wieloletniego przechowywania ziarniaków żyta i pszenżyta jako metody zachowania rezerw nasiennych odmian i rodów hodowli ‘Danko’” (1998) – kierownik zlecenia.

Odznaczenia i nagrody

Odznaczenia^[2]

• Srebrny Krzyż Zasługi (1984)
• Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski (2002)
• Medal im. dr. Henryka Jordana Towarzystwa Przyjaciół Dzieci (2002)
• Odznaka honorowa „Zasłużony dla Rolnictwa” Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi (2009)
• Medal im. Profesora Bolesława Hryniowieckiego przyznany przez Zarząd Główny Polskiego Towarzystwa Botanicznego za upowszechnianie wiedzy (2010)
• Medal „200-lecia od Instytutu Agronomicznego w Marymoncie do Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie” przyznany przez Senat Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie za zasługi dla SGGW (2016)
• Medal z okazji 100-lecia Instytutu Biologii Doświadczalnej im. Marcelego Nenckiego – medal pamiątkowy za szczególne zasługi na rzecz rozwoju Instytutu – wspieranie jego działalności, kształtowanie wizerunku oraz budowę jego sukcesu (2018).

Nagrody i wyróżnienia^[2]

• Tytuł Adjunct Professor nadany przez Department of Biology, University of Massachusetts w Amherst, USA (1991)
• Nagroda naukowa Sekretarza Wydziału V Nauk Rolniczych i Leśnych Polskiej Akademii Nauk za monografię pt. „Izoenzymy jako markery zmian genetycznych w siewkach żyta wywołanych przechowywaniem i regeneracją ziarniaków” (1995)
• Nagroda naukowo-organizacyjna Prezesa Polskiej Akademii Nauk za popularyzację i upowszechnianie osiągnięć naukowych Polskiej Akademii Nauk (2002)
• Nagroda naukowa za rok 2004 Prezesa Polskiej Akademii Nauk za działalność organizacyjną i popularyzującą naukę (2004)
• Nagroda naukowo-organizacyjna Prezesa Polskiej Akademii Nauk za wkład w organizację i inicjowanie imprez służących popularyzacji wiedzy i promocji działalności Polskiej Akademii Nauk (2009)
• Nagroda naukowa Prezesa Polskiej Akademii Nauk za osiągnięcia naukowe w zakresie badań nad ochroną flory polskiej (2013)
• Medal im. Michała Oczapowskiego – Nagroda Wydziałowa Polskiej Akademii Nauk za wybitny wkład w rozwój ochrony zasobów genowych roślin (2017)
• Nagroda Miasta Stołecznego Warszawy, która przyznawana jest wybitnym warszawianom i instytucjom działającym na rzecz rozwoju stolicy, a także ludziom kultury, nauki i sztuki (2017)^[9]
• Honorowe członkostwo w Radzie Ogrodów Botanicznych i Arboretów w Polsce przyznane na wniosek Zarządu przez Walne Zgromadzenie Członków (2018)
• Honorowe członkostwo w Polskim Towarzystwie Botanicznym przyznane na wniosek Zarządu Głównego przez Walne Zgromadzenie Delegatów na 58. Zjeździe PTB w Krakowie (2019).

Wpływ i dziedzictwo

Jego działalność znacząco wpłynęła na rozwój ogrodów botanicznych, zarówno w Polsce, jak i za granicą. Pełniąc funkcje przewodniczącego, członka rad naukowych i organów zarządzających, profesor Jerzy Puchalski aktywnie wspierał rozwój ogrodów botanicznych, angażując się w działania mające na celu ochronę różnorodności biologicznej^[1][10]. Dzięki swojemu zaangażowaniu i pracy profesor Jerzy Puchalski stał się autorytetem w świecie botaniki, działając nie tylko na rzecz rozwoju badań naukowych, ale także promując ochronę różnorodności biologicznej^[3][11]. Jego oddanie dla ochrony przyrody oraz wszechstronne zaangażowanie w działania na rzecz nauki sprawiły, że jest ceniony nie tylko w środowisku naukowym, ale także w społeczności ogólnokrajowej i międzynarodowej^[2][10].

Przypisy