Jerzy Hutten-Czapski
Ilustracja
Jerzy Hutten-Czapski (przed 1918)
Herb
Odmiana hrabiowska herbu Leliwa nadana rodowi Hutten-Czapskich
Hrabia
Rodzina

Hutten-Czapscy

Data i miejsce urodzenia

14 listopada 1861
Stańkawa

Data i miejsce śmierci

26 lipca 1930
Mordy

Ojciec

Emeryk Hutten-Czapski (1828–1896)

Matka

Elżbieta Hutten-Czapska (1833–1916)

Żona

1. Józefa Thun-Hohenstein (1867–1903; ślub w 1886),
2. Polina Annenkowa (1873–1955; ślub w 1925)[1]

Dzieci

Leopoldyna (1887–1969),
Elżbieta (1888–1972),
Karolina (1891–1967),
Maria (1894–1981),
Józef (1896–1993),
Stanisław (1898–1959),
Róża (1901–1986),
Teresa (1903)[2]

Rodzeństwo

Zofia (1857–1911),
Karol (1860–1904),
Elżbieta (1867–1877)[2]

Jerzy Hutten-Czapski h. Leliwa (ur. 14 listopada 1861 w Stańkawie, zm. 26 lipca 1930 w Mordach) – polski hrabia, właściciel ziemski z terenu Białorusi, działacz społeczny, polityczny i gospodarczy, marszałek szlachty guberni mińskiej (od 1911), ojciec malarza Józefa Czapskiego i pisarki Marii Czapskiej[1].

Życiorys

Syn Emeryka Hutten-Czapskiego i Elżbiety z Meyendorffów[3]. Pochodził z najzamożniejszej gałęzi rodu Czapskich, która posiadała olbrzymie, odziedziczone po Radziwiłłach latyfundia w okolicy Mińska Litewskiego i na Wołyniu[4]. Był właścicielem 7938 dziesięcin ziemi z pałacem w Przyłukach[1][5]. Ukończył niemieckie gimnazjum Sankt-Annen-Schule w Petersburgu, następnie wstąpił na Wydział Prawa Cesarskiego Uniwersytetu w Dorpacie[1], gdzie uzyskał stopień doktora praw[4][6]. Na uniwersytecie należał do korporacji akademickiej Konwent Polonia[6].

Prezes Mińskiego Towarzystwa Dobroczynności[1][uwaga 1] i członek rady Mińskiego Towarzystwa Rolniczego[7]. W 1901 był prezesem komitetu wystawowego Jubileuszowej Mińskiej Wystawy Rolniczej z okazji 25-lecia Mińskiego Towarzystwa Rolniczego z udziałem wystawców z dziesięciu guberni[1][8][uwaga 2]. W latach 1899–1902 pełnił funkcję honorowego sędziego pokoju w Mińsku[1]. W 1903 przekazał w imieniu rodziny Muzeum Narodowemu w Krakowie zbiory swego ojca, obejmujące m.in. kolekcję monet, medali, rycin i książek (obecnie w Muzeum im. Emeryka Hutten-Czapskiego)[9]. Współfinansował budowę kościoła św. Szymona i św. Heleny w Mińsku[1]. Od 1911 marszałek szlachty guberni mińskiej[1].

W 1915, w okresie okupacji Litwy i Białorusi przez Armię Cesarstwa Niemieckiego, został wybrany na prezesa Związku Ziemian Guberni Mińskiej[1]. 25 sierpnia 1915 stanął na czele Mińskiego Gubernialnego Komitetu Opieki nad Wygnańcami, działającego w ramach Centralnego Komitetu Obywatelskiego Królestwa Polskiego w Rosji[1][10]. W 1918 przewodniczył delegacji właścicieli ziemskich, która zwróciła się do niemieckiego generała Ericha von Falkenhayna z prośbą o utworzenie Wielkiego Księstwa Litewsko-Białoruskiego pod protektoratem niemieckim[1] jako państwa buforowego między Niemcami a Rosją[11]. Pełnił funkcję przedstawiciela centrali Czerwonego Krzyża w Mińsku[1].

29 września 1918, za zgodą władz niemieckich, został ponownie wybrany na marszałka szlachty guberni mińskiej na posiedzeniu mińskiego gubernialnego sejmiku szlacheckiego, w którym uczestniczyło 117 osób[12]. Po opanowaniu Białorusi przez Armię Czerwoną instytucje szlacheckie guberni mińskiej zawiesiły działalność, lecz wznowiły ją w sierpniu 1919, z Jerzym Hutten-Czapskim na czele, po zajęciu tych terenów przez Wojsko Polskie w czasie wojny polsko-bolszewickiej[12]. Na początku 1920 działał również w Radzie Polskiej Ziemi Mińskiej[13]. Latem 1920, przed ofensywą Armii Czerwonej, na zawsze opuścił Przyłuki[1]. Instytucje samorządu szlacheckiego guberni mińskiej, którym przewodniczył, formalnie rozwiązano w 1921, po podpisaniu traktatu ryskiego, gdy jego majątek znalazł się na terytorium Białoruskiej SRR (od 1922 ZSRR)[12].

W 1922 współzałożyciel i prezes Koła Filistrów Konwentu Polonia w Wilnie[6]. Po opuszczeniu Mińszczyzny należał do nieformalnego ugrupowania politycznego konserwatystów wileńskich, tzw. żubrów kresowych, związanego z dziennikiem „Słowo”[14]. Po przewrocie majowym potępił zamach stanu, lecz poparł kandydaturę Józefa Piłsudskiego na Prezydenta RP[14][uwaga 3]. W 1926 pełnił funkcję prezesa Związku Polaków Zakordonowych[15] i uczestniczył w zjeździe na zamku w Nieświeżu z udziałem Józefa Piłsudskiego, gdzie wygłosił przemówienie, wyrażając nadzieję na odbudowę mocarstwowej pozycji Polski[16]. W 1927 protestował w prasie przeciwko koncepcji rezygnacji z przedrozbiorowych granic I Rzeczypospolitej i opowiadał się za ich przywróceniem[17].

Zmarł w 1930 w pałacu w Mordach[18] i został pochowany na cmentarzu w Mordach (aleja środkowa)[19].

Rodzina

7 sierpnia 1886 zawarł związek małżeński z Józefą hrabianką Thun-Hohenstein (1867–1903), córką Friedricha von Thun und Hohenstein[1][5]; ślub odbył się na zamku w Děčínie (niem. Schloss Tetschen)[3]. Miał z nią ośmioro dzieci[3][2]:

Przed 1917 Jerzy Czapski uzyskał w Imperium Rosyjskim formalne potwierdzenie tytułu hrabiowskiego dla dwóch synów, Józefa i Stanisława, składając wniosek do Departamentu Heroldii Senatu Rządzącego[21]. W 1925 ożenił się ponownie, z Poliną Annenkową (1873–1955)[1]. Brat Karola Hutten-Czapskiego (1860–1904), z którym współpracował w Mińskim Towarzystwie Rolniczym[7], i stryj Emeryka Augusta Hutten-Czapskiego (1897–1979)[22].

Józefa, żona Jerzego Hutten-Czapskiego, która, znając język czeski, szybko opanowała język polski i zaadaptowała się do kresowego środowiska ziemiańskiego, stała się tematem artykułu naukowego Justyny K. Krauze-Pierz Polki z wyboru – rzecz o tożsamości niemieckich i austriackich żon polskich ziemian z perspektywy narracji biograficznych (2021)[23].

Fotografie

Uwagi

  1. ↑ O działalności Mińskiego Towarzystwa Dobroczynności pisał Michał Kryspin Pawlikowski w powieści autobiograficznej Dzieciństwo i młodość Tadeusza Irteńskiego (1959): „Wielotysięczne dochody z bazarów mińskich szły na Towarzystwo Dobroczynności, organizację całkowicie opanowaną przez Polaków, na której czele stał hr. Jerzy Hutten-Czapski z Przyłuk, filister dorpacki, postać w Mińsku bardzo popularna i powszechnie kochana”. Zob. Michał K. Pawlikowski: Dzieciństwo i młodość Tadeusza Irteńskiego. Powieść. Wilno: Wydawnictwo Czas, 2011, s. 112. ISBN 978-609-95035-3-0.
  2. ↑ O wystawie tej pisał we wspomnieniach Edward Woyniłłowicz: „Wybrany był komitet wystawy z hr. Jerzym Czapskim na czele i komisarzem wystawowym Michałem Wołłowiczem. Dzięki darowi organizacyjnemu i pracy niestrudzonej tych panów zawdzięczać wypadało, że porządek na wystawie panował wzorowy i wystawa, zamiast deficytu przyniosła kilka tysięcy rs. zysku”. Zob. Edward Woyniłłowicz: Wspomnienia 1847–1928, cz. 1. Wilno: Komitet Uczczenia ś.p. Edwarda Woyniłłowicza, 1931, s. 71.
  3. ↑ W 1919 Józef Piłsudski odwiedził pałac w Przyłukach. Zob. Roman Aftanazy: Dzieje rezydencji na dawnych kresach Rzeczypospolitej. Cz. 1. Wielkie Księstwo Litewskie. T. 1. Województwa mińskie, mścisławskie, połockie, witebskie. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1991, s. 130. ISBN 83-04-03701-7.

Przypisy

  1. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 Гатальскі 2010 ↓.
  2. 1 2 3 Drzewo genealogiczne rodziny Czapskich. czapscy.org.pl. [dostęp 2023-02-03].
  3. 1 2 3 Jerzy Jan hr. Hutten-Czapski h. Leliwa [online], sejm-wielki.pl [dostęp 2023-01-23].
  4. 1 2 Ігар Карней, Выбарачная памяць: як партызан Казей вымусіў капітуляваць графа Чапскага [online], svaboda.org, 15 sierpnia 2017 [dostęp 2023-01-26] (biał.).
  5. 1 2 3 Almanach 1908 ↓, s. 293.
  6. 1 2 3 Konwent Polonia. archiwumkorporacyjne.pl. [dostęp 2023-01-27].
  7. 1 2 Бяспалая 2010 ↓.
  8. ↑ Roman Jurkowski: Ziemiaństwo polskie Kresów Północno-Wschodnich 1864–1904: działalność społeczno-gospodarcza. Warszawa: Przegląd Wschodni, 2001, s. 256. ISBN 83-914906-2-9. [dostęp 2023-01-28].
  9. ↑ Stanisław Lorentz: Przewodnik po muzeach i zbiorach w Polsce. Warszawa: Wyd. Interpress, 1982, s. 167. ISBN 978-83-223-1936-9. [dostęp 2023-01-22].
  10. ↑ Mariusz Korzeniowski. Rejon Zachodni Centralnego Komitetu Obywatelskiego – powstanie i początki działalności. „Studia z dziejów Rosji i Europy Środkowo-Wschodniej”. XXIX, s. 32, 1994. Warszawa: Instytut Historii im. Tadeusza Manteuffla Polskiej Akademii Nauk. ISSN 1230-5057. [dostęp 2023-01-31].
  11. ↑ Edward Woyniłłowicz: Wspomnienia 1847–1928, cz. 1. Wilno: Komitet Uczczenia ś.p. Edwarda Woyniłłowicza, 1931, s. 209. [dostęp 2023-01-28].
  12. 1 2 3 Анатоль Грыцкевіч. Беларуская шляхта. „Спадчына”. Nr 1, s. 11–16, 1993. Мінск: Полымя. ISSN 0236-1019. [dostęp 2023-01-29]. (biał.).
  13. ↑ Joanna Gierowska-Kałłaur. Aktywność środowisk polskich w Mińszczyźnie w realiach lat 1919–1920. „Studia z dziejów Rosji i Europy Środkowo-Wschodniej”. XLV, s. 104–105, 2010. Warszawa: Instytut Historii im. Tadeusza Manteuffla Polskiej Akademii Nauk. ISSN 1230-5057. [dostęp 2023-01-31].
  14. 1 2 Wilno przeciw wojnie domowej. Ankieta o sytuacji politycznej wśród konserwatystów wileńskich, „Słowo”, 20 maja 1926, nr 116 (1126), s. 1. [dostęp 2023-01-29].
  15. ↑ Przebieg uroczystości w Nieświeżu, „Słowo”, 27 października 1926, nr 251 (1261), s. 2. [dostęp 2023-01-29].
  16. ↑ Mowa hr. Jerzego Czapskiego, „Słowo”, 27 października 1926, nr 251 (1261), s. 2. [dostęp 2023-01-29].
  17. ↑ List Otwarty hr. Jerzego Czapskiego Prezesa Wileńskiego Oddziału Związku Polaków z Kresów Białoruskich, „Słowo”, 27 marca 1927, nr 71 (1384), s. 3. [dostęp 2023-01-29].
  18. ↑ Dom w Mordach, ukochane miejsce Przewłockich i... Czapskich [online], jozefczapski.pl [dostęp 2023-01-27].
  19. ↑ Mordy – cmentarz [online], polinow.pl [dostęp 2023-01-27].
  20. ↑ Dom w Mordach. Rodzina Przewłockich 1912-1944. Wyd. 1. Warszawa: Ośrodek Karta, 2021, s. 10. ISBN 978-83-66707-02-3.
  21. ↑ Wędrówka po Petersburgu szlakiem Czapskiego. jozefczapski.pl. [dostęp 2023-02-02].
  22. ↑ Emeryk Hutten-Czapski jr: życiorys. czapscy.org.pl. [dostęp 2023-01-31].
  23. ↑ Justyna K. Krauze-Pierz. Polki z wyboru – rzecz o tożsamości niemieckich i austriackich żon polskich ziemian z perspektywy narracji biograficznych. „Kultura – Media – Teologia”. 45, s. 166–182, 2021. Warszawa: Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie. ISSN 2081-8971. [dostęp 2023-02-04].

Bibliografia

This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.