Jastrun
Ilustracja
Morfologia (jastrun właściwy)
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

astropodobne

Rząd

astrowce

Rodzina

astrowate

Podrodzina

Asteroideae

Rodzaj

jastrun

Nazwa systematyczna
Leucanthemum Mill.
Gard. Dict. Abr. ed. 4. 28 Jan 1754
Typ nomenklatoryczny

Leucanthemum vulgare Lam.[3]

Jastrun pospolity
Kwiatostan jastruna wspaniałego odmiany 'Diener′s Exhibition Double'

Jastrun (Leucanthemum Mill.) – rodzaj roślin należący do rodziny astrowatych. Należy do niego 48 gatunków[4]. Rośliny te występują w całej Europie i w północnej Azji (na południu po Uzbekistan i Iran)[5][4]. Najbardziej zróżnicowane są na obszarach górskich[6]. Poza pierwotnym zasięgiem rośliny te rosną rozprzestrzenione na wszystkich kontynentach z wyjątkiem Antarktydy[4].

W Polsce w naturze występują cztery gatunki: jastrun właściwy L. vulgare, górski L. adustum, okrągłolistny L. rotundifolium i zapoznany L. ircutianum[7].

Rośliny z tego rodzaju uprawiane są jako ozdobne (zwłaszcza jastrun wspaniały L. × superbum – prawdopodobnie mieszaniec L. maximum i L. lacustre). Jastrun właściwy L. vulgare wykorzystywany jest także jako roślina lecznicza i jadalna[6].

Morfologia

Pokrój
Rośliny jednoroczne i byliny osiągające zwykle do 40–130 cm (rzadko do 200 cm) wysokości, rozrastające się kłączowo[8], stąd często o pokroju kępiastym[5]. Łodygi zwykle pojedyncze, rozgałęzione lub nie, są prosto wzniesione, nagie lub owłosione[8].
Liście
Skrętoległe, pojedyncze[9], skupione u nasady pędu lub także rozmieszczone wzdłuż łodyg. Ząbkowane lub klapowane i bez zapachu, nagie lub skąpo owłosione[8].
Kwiaty
Zebrane w pojedyncze koszyczki lub w luźne kwiatostany złożone składające się z kilku koszyczków. Okrywy półkuliste do talerzykowatych o średnicy od nieco ponad 1 cm do kilku cm. Listki okrywy w liczbie kilkudziesięciu, ułożone w kilku rzędach, na brzegach obłonione. Dno koszyczka wypukłe, bez plewinek. Brzeżnych kwiatów języczkowych jest od kilkunastu do kilkudziesięciu, języczek ich korony jest równowąski lub jajowaty, biały, często różowiejący podczas zasychania. Kwiaty te są żeńskie i płodne. Wewnątrz koszyczków znajdują się liczne (ponad 120), obupłciowe i płodne kwiaty rurkowate o żółtych koronach[8].
Owoce
Jajowate lub walcowate niełupki pozbawione puchu kielichowego[8].

Systematyka

Homonimy taksonomiczne[3]

Leucanthemum J. Burman ex O. Kuntze = Osmitopsis Cassini

Pozycja systematyczna

Rodzaj z podplemienia Leucantheminae, plemienia Anthemideae, podrodziny Asteroideae z rodziny astrowatych Asteraceae[10].

Wykaz gatunków[4][11]
  • Leucanthemum adustum (W.D.J.Koch) Gremli – jastrun górski
  • Leucanthemum aligulatum Vogt
  • Leucanthemum × aramisii Flor.Wagner, Vogt & Oberpr.
  • Leucanthemum × athosii Flor.Wagner, Vogt & Oberpr.
  • Leucanthemum atratum (Jacq.) DC. – jastrun ciemny
  • Leucanthemum burnatii Briq. & Cavill.
  • Leucanthemum cacuminis Vogt, Konowalik & Oberpr.
  • Leucanthemum catalaunicum Vogt
  • Leucanthemum chloroticum Kern. & Murb. ex Murb.
  • Leucanthemum coronopifolium Vill.
  • Leucanthemum corsicum (Sieber ex Less.) DC.
  • Leucanthemum × corunnense Lago
  • Leucanthemum cuneifolium
  • Leucanthemum delarbrei Timb.-Lagr.
  • Leucanthemum eliasii (Sennen & Pau) Vogt, Konowalik & Oberpr.
  • Leucanthemum esterellense (Briq. & Cavill.) Vogt, Konowalik & Oberpr.
  • Leucanthemum favargeri Vogt
  • Leucanthemum gallaecicum Rodr.Oubiña & S.Ortiz
  • Leucanthemum gaudinii Dalla Torre
  • Leucanthemum glaucophyllum (Briq. & Cavill.) Jahand.
  • Leucanthemum gracilicaule (Dufour) Pau
  • Leucanthemum graminifolium (L.) Lam.
  • Leucanthemum halleri (Suter) Polatschek
  • Leucanthemum heterophyllum (Willd.) DC.
  • Leucanthemum illyricum (Horvatic) Vogt & Greuter
  • Leucanthemum ircutianum DC. – jastrun zapoznany
  • Leucanthemum laciniatum Huter, Porta & Rigo
  • Leucanthemum lacustre (Brot.) Samp.
  • Leucanthemum legraeanum (Rouy) B.Bock & J.-M.Tison
  • Leucanthemum ligusticum Marchetti, R.Bernardello, Melai & Peruzzi
  • Leucanthemum lithopolitanicum (E.Mayer) Polatschek
  • Leucanthemum maestracense Vogt & F.H.Hellw.
  • Leucanthemum × marchii Konowalik, Vogt & Oberpr.
  • Leucanthemum maximum (Ramond) DC. – jastrun wielki
  • Leucanthemum meridionale
  • Leucanthemum monspeliense (L.) H.J.Coste
  • Leucanthemum montserratianum Vogt
  • Leucanthemum pachyphyllum Marchi & Illum.
  • Leucanthemum pallens (J.Gay ex Perreym.) DC.
  • Leucanthemum × pawlowskii Piekos
  • Leucanthemum platylepis Borbás
  • Leucanthemum pluriflorum Pau
  • Leucanthemum × porthosii Flor.Wagner, Vogt & Oberpr.
  • Leucanthemum pseudosylvaticum (Vogt) Vogt & Oberpr.
  • Leucanthemum pyrenaicum Vogt, Konowalik & Oberpr.
  • Leucanthemum rohlenae (Horvatic) Vogt & Greuter
  • Leucanthemum rotundifolium DC. – jastrun okrągłolistny, j. Waldsteina
  • Leucanthemum subglaucum De Laramb.
  • Leucanthemum × superbum (Bergmans ex J.W.Ingram) – jastrun wspaniały
  • Leucanthemum sylvaticum (Brot.) Nyman
  • Leucanthemum tridactylites (A.Kern. & Huter ex Porta & Rigo) Bazzich.
  • Leucanthemum valentinum Pau
  • Leucanthemum virgatum (Desr.) Clos
  • Leucanthemum visianii (Gjurain) Vogt & Greuter
  • Leucanthemum vulgare Lam. – jastrun właściwy

Zastosowanie

Niektóre gatunki są uprawiane jako rośliny ozdobne. Najczęściej uprawiane są jastrun wielki i jastrun właściwy, które są bylinami[9]. Popularnie nazywane są margaretkami. Są łatwe w uprawie, nie mają specjalnych wymagań glebowych i są w pełni mrozoodporne. Najłatwiej rozmnażać je przez podział bryły korzeniowej późną jesienią lub wczesną wiosną. Można też rozmnażać je z nasion lub przez sadzonki. Po przekwitnięciu kwiatostany ścina się, a jesienią przycina całe rośliny tuż przy ziemi. Na wiosnę odnawiają się z podziemnych kłączy.

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. ↑ Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-04-15] (ang.).
  3. 1 2 Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-02-05].
  4. 1 2 3 4 Leucanthemum Mill.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-01-02].
  5. 1 2 Geoffrey Burnie i inni, Botanica. Ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134.
  6. 1 2 David J. Mabberley, Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 522, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200.
  7. ↑ Zbigniew Mirek i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 108, ISBN 978-83-62975-45-7.
  8. 1 2 3 4 5 John L. Strother, Leucanthemum Miller, [w:] Flora of North America [online], eFloras.org [dostęp 2023-10-30].
  9. 1 2 Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 2. Perennials and annuals. London: Macmillan, 2002, s. 373. ISBN 0-333-74890-5.
  10. ↑ Genus Leucanthemum Mill.. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2022-09-25].
  11. ↑ Wiesław Gawryś: Słownik roślin zielnych. Kraków: Officina botanica, 2008, s. 113. ISBN 978-83-925110-5-2.
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.