Jan Walenty Węgierski
Ilustracja
Domniemany portret Jana Walentego Węgierskiego w cerkwi Ścięcia Głowy św. Jana Chrzciciela w Szczytach-Dzięciołowie
Herb
Wieniawa
Data urodzenia

1755

Data śmierci

1797

Ojciec

Andrzej Węgierski

Matka

Ewa z Niedźwieckich

Żona

Pelagia Karwowska

Dzieci

Wincenty Węgierski

Odznaczenia
Order Świętego Stanisława (Rzeczpospolita Obojga Narodów)
Cerkiew w Szczytach-Dzięciołowie, ufundowana przez Jana Walentego Węgierskiego w 1785 r.

Jan Walenty Węgierski herbu Wieniawa (ur. 1755, zm. 1797) – szambelan i podkomorzy na dworze Stanisława Augusta Poniatowskiego, poseł na Sejm Wielki, kawaler orderu Św. Stanisława.

Życiorys

Urodził się w rodzinie Andrzeja Węgierskiego i Ewy z Niedźwieckich[1]. Jego ojciec był pułkownikiem przedniej straży wojsk koronnych, starostą korytnickim, a od 1755 pełnił urząd koniuszego na dworze hetmana Jana Klemensa Branickiego w Białymstoku, był również zarządcą jego dóbr w Krakowie. Stryjecznym bratem Jana Walentego był poeta Tomasz Kajetan Węgierski.

Ukończył szkołę wojskową budownictwa i inżynierii w Białymstoku, założoną przez hetmana Branickiego[2]. W 1768 roku Jan Walenty Węgierski sprzedał Maciejowi Maurycemu Starzeńskiemu i jego żonie Anieli wójtostwo w Brańsku, nadane jego nieżyjącemu już wówczas ojcu Andrzejowi Węgierskiemu. Zgodnie z dokumentami archiwalnymi w 1772 Węgierski miał otrzymać „sumę należną za wójtostwo kierznowskie przez ręce Izabeli Branickiej”[3].

Po pobycie na białostockim dworze Branickich Jan Walenty Węgierski zaczął robił karierę na dworze króla Stanisława Augusta Poniatowskiego, gdzie pełnił funkcję podkomorzego nadwornego i szambelana dworu. W 1790 roku był członkiem Komisji Porządkowej Cywilno-Wojskowej dla ziemi bielskiej i powiatu brańskiego województwa podlaskiego[4]. W latach 1790-1792 był posłem na Sejm Czteroletni z ramienia ziemi bielskiej. Poparł przyjęcie Konstytucji 3 Maja. Zajmował się informowaniem szlachty o postanowieniach i znaczeniu Konstytucji m.in. na sejmikach[5]. Był zaangażowany w powstanie kościuszkowskie. 25 lutego 1794 roku w warszawskiej siedzibie Jana Walentego Węgierskiego odbyło się spotkanie z udziałem około 70 osób, gdzie postanowiono, że należy rozpoczynać insurekcję w Warszawie[6]. W marcu 1794 roku ambasador rosyjski w Polsce Osip Igelström wydał nakaz aresztowania osób podejrzewanych o udział w insurekcji warszawskiej, w tym szambelana Jana Węgierskiego, Stanisława Kostkę Potockiego i Ignacego Działyńskiego. Węgierski został osadzony w lochach warszawskiego pałacu Igelströma. Niebawem został jednak uwolniony. W czerwcu 1794 r. Rada Naczelna Narodowa wyznacza Węgierskiego do Komisji Porządkowej Ziemi Bielskiej.

Po śmierci Jana Klemensa Branickiego związany był z dworem Izabeli z Poniatowskich Branickiej. Otrzymał od niej plenipotencję na mocy której 7 lipca 1796 roku złożył w jej imieniu homagium (przysięgę hołdowniczą) wobec króla pruskiego Fryderyka Wilhelma II[7]. Wkrótce potem Jan Walenty Węgierski zmarł. Miejsce jego spoczynku nie jest znane. Ze związku z nieznaną z imienia Karwowską miał jedynego syna Leona (ur. 1783). Po przedwczesnej śmierci swojego kuzyna Ignacego usynowił jego syna – Antoniego Wiewiórowskiego.

Działalność fundacyjna

Centrum dóbr Jana Walentego Węgierskiego były Szczyty-Dzięciołowo niedaleko od Bielska Podlaskiego, które jego ojciec otrzymał w połowie XVIII wieku od Jana Klemensa Branickiego w podziękowaniu za zasługi. W 1785 roku ufundował tam modrzewiową cerkiew pod wezwaniem Ścięcia Głowy św. Jana Chrzciciela. W Archiwum Państwowym w Białymstoku zachował się akt erekcyjny cerkwi[8]. Jan Walenty Węgierski uposażył parafię w trzy włóki ziemi (około 50 hektarów), przekazał 2 tys. złotych na potrzeby przyszłych remontów świątyni oraz nadał proboszczom przywilej propinacyjny z zastrzeżeniem, że dochody z tego źródła będą przeznaczone wyłącznie na potrzeby cerkwi. Przy jej wystroju pracował nadworny malarz Branickich Augustyn Mirys. Z inicjatywy Węgierskiego przed cerkwią w Szczytach stanęła przywieziona z Białegostoku kamienna figura Jana Nepomucena autorstwa Jana Chryzostoma Redlera.

Jan Walenty Węgierski był również fundatorem cerkwi św. Jerzego w Siemianówce.

O działalności publicznej Węgierskiego świadczy również zapis z 5 czerwca 1792, głoszący, że „Z dawniejszych ofiar, które były darem dla Rzeczypospolitej, wyszczególniają się (...) Jan Węgierski SJK poseł ziemi bielskiej, harmat polowych 3 sztuki, moździerzy spiżowych 12 i srebra stołowe, wazy srebrne, wyzłacane i inne[9].

Poza dworem w Szczytach-Dzięciołowie Węgierski był od 1787 roku właścicielem dóbr Narewka. Z zachowanego planu wynika, że były to cztery folwarki: Lewkowo ze „starym dworem”, Łuka, Siemianówka, Grodzisk[10]. Siedzibą tych dóbr był początkowo dwór w Łuce, jednak kilka lat przed śmiercią Węgierski rozpoczął budowę swojej nowej siedziby na terenie sąsiedniej wsi Tarnopol[11]. Do Węgierskiego należały również dwie włóki ziemi w Podrzeczanach[12].

Jan Walenty Węgierski opiekował się spuścizną literacką swojego zmarłego przedwcześnie w 1787 roku w Marsylii kuzyna-poety, Tomasza Kajetana Węgierskiego. Wiadomo, że przetłumaczył z jęz. angielskiego na francuski jego listy oraz przygotowywał do druku jego zeszyty z podróży, pamiętniki i listy[13].

Postać szambelana Węgierskiego została uwieczniona w książce Władysława Reymonta Rok 1794. Nil desperandum, wydana w 1916 roku oraz pojawia się na kartach powieści historycznych Józefa Ignacego Kraszewskiego.

Przypisy

  1. ↑ Jan Walenty Węgierski h. Wieniawa (M.J. Minakowski, Genealogia potomków Sejmu Wielkiego) [online], sejm-wielki.pl [dostęp 2017-11-18].
  2. ↑ Danuta Teofilewicz, Działalność Komisji Edukacji Narodowej w Województwie Podlaskiej 1773-1794, Prace Białostockiego Towarzystwa Naukowego nr 14, Warszawa 1971, s. 56
  3. ↑ Zarchiwizowana kopia. [dostęp 2007-01-15]. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-01-15)].
  4. ↑ Dziennik rządowo-ekonomiczno handlowy. Zaymuiący różne Wiadomości,Rządowe, Handlowe, Ekonomiczne, Fbryczne, Kontraktowe na Dobra, Summy, i Produkta.Zajmujący 3 miesiące kwiecień may czerwiec 1790. R.5. T. II., s. 395.
  5. ↑ Wojciech Szczygielski, Referendum trzeciomajowe: sejmiki lutowe 1792 rok, Łódź 1994, s. 224
  6. ↑ Kazimierz Bartoszewicz, Dzieje Insurekcji Kościuszkowskiej, Wiedeń 1913, s. 141
  7. ↑ Katalog Tek Glinki. Część 1 Katalog Osobowy. bialystok.ap.gov.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-01-15)]., opracowała Teresa Zielińska, Warszawa 1969; Imago Poloniae. Dawna Rzeczpospolita na mapach, dokumentach i starodrukach w zbiorach Tomasza Niewodniczańskiego, tom I, s. 126
  8. ↑ Fotokopia dokumentu dostępna jest on-line http://www.bialystok.ap.gov.pl/kalendarium/21_11.htm
  9. ↑ Pamiętniki z Ośmnastego Wieku, tom VII , Czasy Stanisława Augusta Poniatowskiego: przez jednego z posłów wielkiego Sejmu napisane, Poznan 1867, s. 290
  10. ↑ Adam Czesław Dobroński, Niespełnione miasto, w: „Medyk Białostocki”, nr. 98, marzec 2011
  11. ↑ Dożynki 2012 - Gmina Narewka - Zalew Siemianówka. Współczesność, historia, legendy i mity [online], siemianowka.pl [dostęp 2017-11-18] (pol.).
  12. ↑ Kornel Czemeryński, O dobrach koronnych byłéj Reczypospolitéj polskiéj Lwów 1870, s. 46
  13. ↑ Podróże i pamiętniki Tomasza Kajatena Węgierskiego, w: Biblioteka Warszawska. Pismo poświęcone naukom, sztukom i przemysłowi, 1850, tom IV, s. 474-475

Bibliografia

This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.