Jan Stanisław Bystroń
Ilustracja
Data i miejsce urodzenia

20 października 1892
Kraków

Data i miejsce śmierci

18 listopada 1964
Warszawa

profesor nauk humanistycznych
Alma Mater

Uniwersytet Jagielloński

Doktorat

1914

Habilitacja

1918

Profesura

1925

Polska Akademia Nauk / Umiejętności
Status PAN

członek tytularny

Status PAU

członek korespondent

Uczelnia

Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu
Uniwersytet Jagielloński
Uniwersytet Warszawski

Odznaczenia
Medal Niepodległości Złoty Wawrzyn Akademicki
Grób Jana Stanisława Bystrońa na cmentarzu ewangelicko-reformowanym w Warszawie

Jan Stanisław Bystroń (ur. 20 października 1892 w Krakowie[1], zm. 18 listopada 1964 w Warszawie) – polski etnograf i socjolog, profesor uniwersytetów w Poznaniu, Krakowie i Warszawie, członek Polskiej Akademii Nauk[2][3].

Życiorys

Był synem językoznawcy Jana i Marii z Cinciałów, wnukiem prawnika, etnografa i śląskiego działacza społecznego Andrzeja Cinciały. W 1910 ukończył gimnazjum w Krakowie. Podjął studia filologiczne na Uniwersytecie Jagiellońskim[1]. Wśród jego profesorów byli m.in. Ignacy Chrzanowski i Kazimierz Morawski. W 1914 obronił na UJ doktorat na podstawie pracy Teoria rzeczywistości społecznej. W międzyczasie odbył także studia etnograficzne w Ecole des Hautes Etudes w Paryżu (1912–1913). Podczas I wojny światowej w 1915 w Wiedniu został członkiem zarządu Polskiego Archiwum Wojennego[4]. W 1918 uzyskał stopień docenta etnologii na UJ (na podstawie pracy Zwyczaje żniwiarskie w Polsce).

W latach 1919–1925 był dyrektorem Instytutu Etnologii Uniwersytetu Poznańskiego, piastując katedrę etnologii i folkloru jako profesor nadzwyczajny. W 1925 przeniósł się na UJ, został profesorem zwyczajnym i kierownikiem Katedry Etnologii i Socjologii. Od 1934 prowadził wykłady z socjologii i polskiej kultury ludowej na Uniwersytecie Warszawskim, kierując jednocześnie Katedrą Socjologii (do 1948). W latach 1934–1936 pełnił funkcję kierownika Departamentu Szkolnictwa Wyższego Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego. W latach 1926–1932 pełnił funkcję sekretarza Komisji Etnograficznej PAU. W 1931 ożenił się z Jadwigą Misiakowską[1]

W czasie okupacji był kilka miesięcy więziony na Pawiaku; brał udział w tajnym nauczaniu. W ostatnich latach życia ciężko chorował, cierpiał również na załamanie nerwowe po śmierci syna oraz z powodu wieloletniej choroby żony. Oficjalnie przeszedł na emeryturę rok przed śmiercią. Pochowany na cmentarzu ewangelicko-reformowanym w Warszawie (kwatera 4-6-1)[5].

Zainteresowania naukowe

W swych badaniach koncentrował się na kulturze polskiej, folklorze i twórczości ludowej. Uważał, że badania etnograficzne powinno się prowadzić w ograniczonym czasie i miejscu. W pracy Wstęp do ludoznawstwa polskiego (1926) określił zagadnienia etnografii, jej stosunek do innych nauk oraz podał systematykę dotyczącą grup zawodowych i etnicznych. Analizując dzieła literatury staropolskiej przedstawił panoramę życia towarzyskiego, rodzinnego, politycznego i wojskowego Polski XVI, XVII i XVIII wieku (Dzieje obyczajów w dawnej Polsce. Wiek XVI–XVIII, 1933, 2 tomy). Zajmował się koncepcjami socjologii polskiej do początków XX wieku. Jako pierwszy w Polsce uznał komizm za zjawisko socjologiczne. Na przełomie lat 20. i 30. prowadził badania śladów polskich w Algierii i na Bliskim Wschodzie, czego efektem była praca Polacy w Ziemi Świętej, Syrii i Egipcie, 1141–1914 (1930).

Do korzystania z dzieł Bystronia w pracy nad Encyklopedią staropolską (1937–1939) przyznał się Aleksander Brückner[6]. Jan Bystroń był również encyklopedystą. Został wymieniony w gronie 180 edytorów pięciotomowej Ilustrowanej encyklopedii Trzaski, Everta i Michalskiego wydanej w latach 1926–1928 gdzie napisał hasła związane z kulturą i obyczajem polskim[7].

Materiały archiwalne Jana Bystronia znajdują się w PAN Archiwum w Warszawie pod sygnaturą III-104[8].

Członkostwo polskich towarzystw i akademii naukowych

Publikacje

  • O istocie życia społecznego (1915)
  • Pojęcie narodu w socjologii polskiej (1916)
  • Słowiańskie obrzędy rolnicze (1916)
  • Słowiańskie obrzędy rodzinne (1916)
  • Rozwój problemu socjologicznego w nauce polskiej (1917)
  • Artyzm pieśni ludowej (1921)
  • Wyobraźnia artystyczna B. Prusa (1922)
  • Pieśni ludu polskiego (1925)
  • Historia w pieśni ludu polskiego (1925)
  • Wstęp do ludoznawstwa polskiego (1926)
  • Pieśni ludowe z polskiego Śląska (1927–1938, z Józefem Ligęzą i Stefanem Marianem Stoińskim)
  • Bibliografia etnografii polskiej (1929)
  • Socjologia wychowania (1931)
  • Socjologia. Wstęp informacyjny i bibliograficzny (1931)
  • Przysłowia polskie (1933)
  • Szkoła jako zjawisko społeczne (1934)
  • Megalomania narodowa (1935)
  • Nazwiska Polskie (1936)
  • Księga imion w Polsce używanych (1938)
  • Łańcuch szczęścia i inne ciekawostki (1938)
  • Publiczność literacka (1938)
  • Komizm (1939)
  • Paryż (1939)
  • Etnografia Polski (1947)
  • Socjologia (1947)
  • Warszawa (1949)

Odznaczenia

Przypisy

  1. 1 2 3 Stanisław Łoza (red.), Czy wiesz kto to jest?, (Przedr. fotooffs., oryg.: Warszawa : Wydaw. Głównej Księgarni Wojskowej, 1938.), Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe : na zam. Zrzeszenia Księgarstwa, 1983, s. 91.
  2. ↑ Wincenty Okoń: Nowy słownik pedagogiczny. Warszawa: Wydawnictwo Akademickie „Żak”, 2001, s. 52. ISBN 83-88149-41-5.
  3. ↑ Danuta Pędzińska, Bystoń Jan Stanisław, [w:] Antoni Gąsiorowski, Jerzy Topolski (red.), Wielkopolski słownik biograficzny, Warszawa Poznań: Polskie Towarzystwo Historyczne, Oddział w Poznaniu], 1981, s. 88, ISBN 978-83-01-02722-3 [dostęp 2024-02-02].
  4. ↑ Polskie Archiwum Wojenne. „Nowości Illustrowane”. Nr 39, s. 6, 25 września 1915.
  5. ↑ śp. Jan Stanisław Bystroń
  6. ↑ Brückner t. I 1990 ↓, s. VI.
  7. ↑ Trzaska 1939 ↓.
  8. ↑ Spis inwentarzy, Polska Akademia Nauk Archiwum w Warszawie, [dostęp 2024-02-28].
  9. ↑ M.P. z 1932 r. nr 217, poz. 249 „za pracę w dziele odzyskania niepodległości”.
  10. ↑ M.P. z 1938 r. nr 258, poz. 606 „za wybitną twórczość naukową związaną z literaturą piękną”.

Bibliografia

  • Biogramy uczonych polskich, Część I: Nauki społeczne, zeszyt 1: A–J, Wrocław 1983.
  • Danuta Pędzińska, Bystroń Jan Stanisław, [w:] Wielkopolski słownik biograficzny, przew. kom. red. Antoni Gąsiorowski, Jerzy Topolski, wyd. 2, Warszawa; Poznań, PWN, 1983, ISBN 83-01-02722-3.
  • Anna Kutrzeba-Pojnarowa, Jan Stanisław Bystroń (1892–1964), [w:] Historycy warszawscy ostatnich dwóch stuleci, Warszawa 1986, str. 308–324.
  • Marek Sierakowski, Myśl społeczna Jana Stanisława Bystronia, „Mazowieckie Studia Humanistyczne”, T. 12, 2008, s. 161–179.
  • Jan Szturc, Ewangelicy w Polsce. Słownik biograficzny XVI–XX wieku, Bielsko-Biała: Augustana, 1998, ISBN 83-85970-50-9, OCLC 835742676.
  • Aleksander Brückner: Encyklopedia staropolska, tom I. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1990. ISBN 83-01-09328-5.
  • Trzaska: Katalog wydawnictw Trzaski, Everta i Michalskiego. Warszawa: Trzaska, Evert i Michalski, 1939.
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.